Thời công nghệ số, phụ huynh cần lắng nghe tâm tư tuổi mới lớn. Ảnh: AI
Tuổi mới lớn, thường được xác định trong khoảng từ 12 đến 18 tuổi, là một giai đoạn phát triển đặc biệt quan trọng trong cuộc đời mỗi người. Đây là lúc cơ thể, tâm lý, nhận thức và cảm xúc của trẻ thay đổi mạnh mẽ, tạo nên một bước ngoặt trong quá trình trưởng thành. Nếu ví cuộc đời như một hành trình, thì tuổi mới lớn chính là đoạn đường nhiều khúc cua và dốc cao, vừa mở ra những trải nghiệm mới mẻ, vừa tiềm ẩn nhiều thử thách.
Với phụ huynh, việc đồng hành tuổi mới lớn, không hề đơn giản. Đó là sứ mệnh giống như nắm giữ một con diều đang no gió, vừa muốn thả cho bay cao, vừa lo đứt dây.
Ở tuổi mới lớn, bắt đầu hình thành cái “tôi” rõ nét hơn. Các em muốn khẳng định bản thân, tìm kiếm sự công nhận từ bạn bè, đồng thời khao khát độc lập. Tuổi mới lớn dễ hành động bốc đồng, bị cảm xúc chi phối nhiều hơn lý trí. Bên cạnh đó, sự thay đổi nội tiết tố dẫn đến những biến động tâm trạng, có khi vui vẻ hứng khởi, có khi lại khép mình, cáu gắt mà không rõ lý do.
Các mối quan hệ xã hội của tuổi mới lớn cũng trở nên phức tạp hơn, bạn bè có ảnh hưởng đôi khi còn quan trọng hơn gia đình. Đây là lý do phụ huynh dễ cảm thấy “bị gạt ra ngoài” khỏi đời sống của đứa con tuổi mới lớn.
Tuổi mới lớn bây giờ có bối cảnh xã hội, công nghệ và văn hóa khác với cha mẹ. Sự khác biệt này dẫn đến việc hai bên khó tìm tiếng nói chung. Ví dụ, cha mẹ quen với lối sống tiết kiệm, ít bộc lộ cảm xúc; trong khi con lại chịu ảnh hưởng của mạng xã hội, đề cao tính cá nhân và sự thể hiện bản thân.Việc con không nghe lời, tranh luận gay gắt hoặc thậm chí cố tình làm ngược lại lời dạy khiến cha mẹ cảm thấy thất vọng. Thực chất, đây là một phần của quá trình trẻ tìm kiếm bản sắc riêng, nhưng phụ huynh dễ nhìn nhận đó như hành vi “hư” hoặc “mất dạy”.
Nhiều cha mẹ đặt kỳ vọng cao, mong con đạt thành tích xuất sắc để “bằng bạn bằng bè” hoặc chuẩn bị cho tương lai. Khi con không đáp ứng được, phụ huynh dễ rơi vào tâm trạng bực bội, so sánh, thậm chí trách mắng, càng khiến con xa cách.Một số cha mẹ chỉ áp dụng mệnh lệnh hoặc lời khuyên một chiều, thiếu sự lắng nghe. Tuổi mới lớn sẽ có cảm giác không được tôn trọng, từ đó thu mình hoặc tìm sự chia sẻ ở nơi khác.
Sống giữa công nghệ số với chiếc điện thoại thông minh kè kè bên cạnh, phụ huynh lo ngại con bị tác động bởi những thông tin tiêu cực, xu hướng không lành mạnh hoặc áp lực đồng trang lứa. Tuy nhiên, thay vì hiểu rõ để đồng hành, nhiều người lại chọn cấm đoán, khiến trẻ càng tò mò và tìm cách lén lút.
Trí tuệ nhân tạo không thể thay thế phụ huynh đồng hành tuổi mới lớn. Thậm chí, Chat GPT cũng không thể vô hiệu hóa những lời nói ân cần dành cho tuổi mới lớn. Vì vậy, cha mẹ cần nhận ra rằng sự thay đổi tâm sinh lý ở tuổi mới lớn là bình thường. Việc con muốn độc lập, thử nghiệm cái mới hay thể hiện cá tính không phải là “hư”, mà là một phần của quá trình trưởng thành. Khi hiểu được điều này, phụ huynh sẽ bớt nóng vội, thay vào đó kiên nhẫn hơn.
Thay vì chỉ chờ con nói để phản bác, cha mẹ nên thật sự lắng nghe, đặt câu hỏi mở và phản hồi một cách tôn trọng. Điều này giúp con cảm thấy an toàn khi chia sẻ, từ đó mối quan hệ trở nên gần gũi hơn.Ở tuổi mới lớn, trẻ rất nhạy cảm với cảm giác bị áp đặt. Cha mẹ nên trao đổi, cùng bàn bạc thay vì chỉ ra lệnh. Ví dụ, thay vì nói “Con phải học thêm môn này”, hãy hỏi “Con thấy môn này có khó không? Mình nên tìm cách nào để con học tốt hơn?”.
Mỗi trẻ có thế mạnh và tốc độ phát triển riêng. Phụ huynh cần tránh so sánh con với người khác, thay vào đó ghi nhận nỗ lực của con. Việc khen ngợi quá trình thay vì chỉ chú trọng kết quả sẽ giúp trẻ tự tin và bền bỉ hơn.
Mặt khác, thay vì cấm đoán mạng xã hội, cha mẹ có thể cùng con tìm hiểu, hướng dẫn cách chọn lọc thông tin và bảo vệ bản thân trên không gian mạng. Khi con cảm thấy cha mẹ không “lạc hậu” mà sẵn sàng chia sẻ, các em sẽ chủ động tìm đến khi gặp vấn đề.Tuổi mới lớn rất nhạy với sự mâu thuẫn giữa lời nói và hành động. Nếu cha mẹ muốn con sống lành mạnh, tôn trọng người khác, thì chính bản thân họ cũng cần thể hiện điều đó qua hành vi hằng ngày.
Tâm lý tuổi mới lớn là một “bức tranh” nhiều gam màu, vừa tươi sáng đầy năng lượng, vừa phức tạp và dễ biến động. Phụ huynh nếu chỉ nhìn vào những khó khăn, xung đột sẽ dễ bỏ lỡ cơ hội nuôi dưỡng một mối quan hệ bền chặt với con. Ngược lại, khi biết lắng nghe, thấu hiểu, tôn trọng và đồng hành, cha mẹ không chỉ giúp con vượt qua giai đoạn “khó ở” này mà còn tạo nền tảng cho sự tự tin, độc lập và nhân cách vững vàng sau này. Giai đoạn tuổi mới lớn sẽ không còn là một “cuộc chiến” căng thẳng, mà trở thành một hành trình cùng nhau khám phá và trưởng thành.
