Trí tuệ nhân tạo được kỳ vọng tạo ra đột phá giáo dục. Ảnh: AI
Trí tuệ nhân tạo AI đang là cơn sốt toàn cầu. Tháng qua, Microsoft và OpenAI đã thông báo rằng họ sẽ chi hàng triệu đô la Mỹ vào các chương trình đào tạo giáo viên sử dụng trí tuệ nhân tạo. Họ nói rằng trí tuệ nhân tạo sẽ giúp thầy cô chấm bài, chuẩn bị bài học nhanh và tiết kiệm thời giờ nhiều hơn. Điều này nghe rất hay, những mấy ai ngờ tất cả những giáo án thầy cô soạn ra, các bài tập và cách thức chấm bài đều là những dữ kiện được trí tuệ nhân tạo góp nhặt từ chính họ trước đây. Và hệ quả là một thời gian nữa, trí tuệ nhân tạo sẽ thay thế đội ngũ giáo viên.
Tôi không ngạc nhiên nếu trong vòng mười năm nữa, các lớp học sẽ được dạy bởi các tobot thông minh.
Các công ty công nghệ nói rằng việc sử dụng công cụ thông minh nhân tạo sẽ giúp trẻ em học nhanh hơn, tốt hơn và cung cấp lực lượng lao động “thông minh hơn”. Câu hỏi của tôi là liệu trí tuệ nhân tạo có thực sự giúp cho học sinh học không? Hay chỉ là hình thức làm học sinh say mê công nghệ hơn, và cung cấp khách hàng cho các công ty này trong tương lai? Học tập là quá trình mà qua đó học sinh tiếp thu kiến thức, suy xét, phân tích thành kỹ năng, đưa đến hành động, thái độ thông qua hướng dẫn hoặc trải nghiệm.
Tôi đã nói chuyện với một số chuyên viên trong lãnh vực công nghệ và giáo dục, đa số đều nói rằng cho đến nay, không có bằng chứng gì về việc trí tuệ nhân tạo giúp học sinh học tập tốt hơn. Một người bạn của tôi nói: “Học sinh chỉ có thể tìm thấy mọi thứ nhanh hơn về bất kỳ đề tài nào, kể cả những thứ không hề được dạy trong trường. Chúng muốn học gì đều có thể nhờ các công cụ thông minh chỉ dẫn, kể cả những việc mà cha mẹ, phụ huynh không ngờ”.
Trí tuệ nhân tạo sẵn sàng cung cấp dữ liệu cho người dùng, bất kể điều gì. Nói một cách giản dị, nó là công cụ truy cập vô cùng thông minh cũng như nhiều năm “muốn gì cứ hỏi Google là xong”. Tuy nhiên nó thông minh hơn nên có thể đi sâu hơn, nhanh hơn và có tính cách “cá nhân” hơn dụng cụ tìm kiếm của Google. Trí tuệ nhân tạo bỗng dưng trở thành người “bạn thâm giao”, sẵn sàng hướng dẫn và tư vấn cho bất cứ ai.
Với các chiến lược tiếp thị, các công ty công nghệ đang hứa hẹn trí tuệ nhân tạo sẽ giải quyết các vấn đề trong lớp học khiến cho học sinh bắt kịp nhu cầu của thị trường. Tôi không lạ gì chính sách quảng cáo này vì cách đây hơn 20 năm, họ đã nói với các phụ huynh rằng laptop sẽ cách mạng hóa việc học trong lớp.
Hiện nay, gần như học sinh nào cũng có laptop, nhưng đã học được gì? Hiển nhiên học sinh truy cập được nhiều thứ rất nhanh nhưng nó cũng khiến nhiều học sinh say mê game hay chat với những người xa lạ. Học sinh có tiến bộ hơn không? Cho đến nay chưa có một dữ liệu gì có thể kết luận rõ rệt, nhưng các công ty công nghệ thì mỗi ngày lại bành trướng lớn hơn và những chủ nhân đều trở nên triệu phú, tỷ phú.
Ngoài ra, các công ty công nghệ còn đề cập đến việc sử dụng điện thoại thông minh như công cụ cần thiết trong đời sống. Ngày nay hầu như đa số họ sinh đều sở hữu điện thoại này nhưng họ đã học được gì ngoài việc không ai nói chuyện với nhau nữa, mọi thứ chỉ là những tin nhắn viết tắt. Trừ thế hệ trẻ sau này, rất ít ai có thể hiểu nổi những dòng chữ ấy. Đó là chưa kể việc học sinh, suốt ngày chỉ dám mắt vào chiếc màn hình nhỏ bé không còn biết đến gì nữa. Điện thoại đã trở thành một hình thức nghiện mới của thế kỷ này.
Thời gian gần đây, các công ty công nghệ một lần nữa lại quảng cáo rằng học sinh cần sử dụng những công cụ trí tuệ nhân tạo để đáp ứng cho nền kinh tế ngày mai. Nếu trường học không cung cấp cho học sinh những công cụ đó, họ sẽ thất bại. Tôi đã nghe nhiều phụ huynh nói rằng "'Tôi không muốn con tôi bị bỏ lại đằng sau, nếu trường học không dạy trí tuệ nhân tạo thì tôi sẽ đi tìm trường khác”.
Giáo sư John Vũ là một nhà khoa học gốc Việt nổi tiếng tại Mỹ. Ảnh: TL
Tôi không lên án công nghệ, và cũng không chê bai trí tuệ nhân tạo. Là chuyên gia trong lãnh vực này, tôi muốn đặt câu hỏi: Liệu nó có giúp ích cho học hành không? Trong khi các công ty công nghệ tin rằng trí tuệ nhân tạo có thể tạo điều kiện cho học sinh học giỏi hơn nhưng tôi chỉ thấy nhiều học sinh sử dụng AI như một công cụ tìm kiếm nhanh hơn. Một số cũng sử dụng nó để gian lận, lừa bịp, bao gồm cả việc soạn thảo dùm các bài luận trong lớp. Trí tuệ nhân tạo chỉ là những công cụ hỗ trợ cho học sinh nhưng không thể giúp học sinh học giỏi hơn hay thông minh hơn được.
Việc học đâu chỉ đơn giản quanh việc sử dụng công cụ mà còn là một tiến trình thu nhập kiến thức, suy nghĩ, phân biệt, tính toán để có thể hành động đứng đắn. Do đó giáo dục phải tuỳ thuộc vào sự chỉ dẫn của các thầy cô, những người có thể hướng dẫn học sinh, khuyến khích việc học, giúp học sinh phát triển nhân cách cao thượng và tốt đẹp của một con người đối với quốc gia, xã hội và đây là điều máy móc không thể làm được.
Hiển nhiên trong thời đại công nghệ, việc sử dụng các công cụ này là cần thiết nhưng nếu việc gì cũng để cho trí tuệ nhân tạo chỉ dẫn, suy nghĩ dùm thì bộ não của con người sẽ như thế nào? Nếu bất cứ việc gì cũng để máy móc suy nghĩ và chỉ dẫn cho thì tương lai con người sẽ ra sao? Phải chẳng họ sẽ ngu ngơ như loài vật?
Điều làm tôi quan tâm hơn cả là chúng ta đang chứng kiến một thế hệ học sinh đang ngày càng phụ thuộc vào công nghệ trong khi khả năng suy nghĩ, phân biệt ngày càng trở nên rối rắm, mờ mịt hơn trước. Họ đang trao dữ liệu của mình cho các công ty công nghệ này xử lý và tuỳ thuộc vào những công cụ này quyết định. Nếu máy móc có thể làm gần như tất cả mọi thứ thì con người sẽ làm gì? Một người bạn của tôi đã nói: “Nếu máy móc vượt trội hơn con người, định nghĩa về con người sẽ trở nên mơ hồ. Con người sẽ mất hết mất bản sắc, trở nên vô giá trị, sống hoang mang, phiêu bạt, mơ màng như ngủ say và có thể bị đào thải”.
