Tăng tốc hoàn thiện dữ liệu phục vụ EUDR, bảo đảm xuất khẩu không gián đoạn

Trọng tâm là hệ thống cơ sở dữ liệu nền, không chỉ truy xuất

Tại cuộc họp về thực hiện và Kế hoạch triển khai các hoạt động hỗ trợ thích ứng quy định EUDR đối với ngành hàng cà phê, cao su tại Việt Nam do Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung chủ trì ngày 25/6, các cơ quan quản lý đều khẳng định tình hình xuất khẩu cà phê và cao su sang EU đang khá khả quan. Tuy nhiên, hệ thống dữ liệu phục vụ cho việc khai báo truy xuất nguồn gốc theo quy định EUDR vẫn cần hoàn thiện để đảm bảo việc xuất khẩu duy trì khi EUDR có hiệu lực.

Ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, cho biết, ngành gỗ Việt Nam hoàn toàn tuân thủ và tích cực hưởng ứng Quy định chống phá rừng của EU (EUDR). Trong lĩnh vực truy xuất nguồn gốc, đặc biệt là yếu tố có phá rừng hay không, Việt Nam và Liên minh châu Âu đã ký kết Hiệp định Đối tác Tự nguyện VPA/FLEGT, thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc thực thi pháp luật lâm nghiệp.

Chính phủ Việt Nam cũng kiểm soát rất chặt chẽ việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng, đây là một trong những lý do giúp Việt Nam được xếp vào nhóm quốc gia có nguy cơ gây mất rừng thấp. Tuy nhiên, chúng ta vẫn phải thực hiện truy xuất rõ ràng, giống như trường hợp "thẻ vàng IUU" trong ngành thủy sản, dù phần lớn làm tốt nhưng chỉ cần vài sai sót cũng có thể dẫn tới cảnh báo.

Theo các cơ quan chuyên ngành, nhiệm vụ quan trọng nhất từ nay đến cuối năm là hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu tích hợp phục vụ EUDR. Đây không chỉ là dữ liệu phục vụ truy xuất sản phẩm mà là nền tảng thông tin quốc gia gồm ba cấu phần chính: cơ sở dữ liệu rừng (EUDR), dữ liệu vùng trồng và hệ thống truy xuất sản phẩm theo tọa độ đa giác.

Cụ thể, dữ liệu rừng ghi nhận ranh giới rừng tại hai thời điểm 31/12/2020 và thời điểm kiểm tra. Dữ liệu vùng trồng thu thập thông tin về vị trí vườn cây, nông hộ, sản lượng, loài cây trồng. Hệ thống truy xuất nguồn gốc sẽ kết nối từ vườn cây đến đại lý thu mua và doanh nghiệp, với các mẫu báo cáo đúng theo quy định của EU.

Ông Đặng Duy Hiển, Phó Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số và Thống kê nông nghiệp thông tin, IDH hiện là đơn vị tài trợ triển khai thí điểm hệ thống với diện tích 137.000 ha cà phê tại Tây Nguyên, hướng đến mở rộng lên 462.000 ha, tương đương 80% tổng diện tích vùng cà phê trọng điểm. Tuy nhiên, riêng với cao su, hiện chưa có nguồn tài trợ cho vùng tiểu điền.

“Việc vận hành hệ thống sẽ giao cho Cục Chuyển đổi số làm đầu mối, đảm bảo an toàn thông tin, bảo mật và phân quyền rõ ràng cho doanh nghiệp sử dụng dữ liệu theo đúng quy định pháp luật”, ông Hiển nói. Việc duy trì hệ thống đòi hỏi đội ngũ nhân lực chuyên biệt, làm việc thường trực để cập nhật, bảo trì và phối hợp với các đơn vị cung cấp dữ liệu như địa phương, ngành đất đai, viễn thám...

Ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, nhấn mạnh yếu tố cốt lõi để vận hành EUDR chính là dữ liệu đầy đủ và khả năng chia sẻ thông tin theo yêu cầu EU. "Việt Nam hiện được xếp vào nhóm “rủi ro thấp” theo phân loại của EC. Điều này giúp giảm tần suất kiểm tra lô hàng xuất khẩu xuống còn 1%, thay vì 3% như nhóm “rủi ro trung bình” hoặc 9% như nhóm 'rủi ro cao'. Tuy nhiên, phần quan trọng nhất hiện nay là dữ liệu ‘chạm đáy’, tức dữ liệu địa phương, nông hộ, thương lái, phải đủ để doanh nghiệp có thể khai báo hồ sơ truy xuất”, ông Tuấn nói.

Theo đó, dữ liệu phục vụ EUDR không chỉ là tài nguyên quản lý nhà nước, mà còn phải là công cụ để doanh nghiệp sử dụng trực tiếp. Việc quản lý và chia sẻ dữ liệu cần đồng bộ, minh bạch nhưng vẫn đảm bảo bảo mật thông tin. Vụ đề xuất tổ chức làm việc trực tiếp với các tỉnh sau khi sáp nhập vào tháng 7 tới, nhằm đảm bảo kết nối thông suốt từ trung ương đến cơ sở.

Phải thông suốt từ 1/1/2026, không được để gián đoạn

Kết luận cuộc họp, Thứ trưởng Hoàng Trung đánh giá cao nỗ lực của các đơn vị trong việc tiếp cận và triển khai quy định mới của EU. “Từ nay đến đầu năm 2026 không còn nhiều thời gian, cần chuyển từ giai đoạn thí điểm sang thực thi toàn diện. Ba nhóm hàng chủ lực – cà phê, cao su, gỗ – phải xuất khẩu thông suốt, không để bất kỳ lý do nào cản trở”, ông nói.

Thứ trưởng Hoàng Trung chỉ đạo, từ nay đến cuối năm cần thực hiện 5 nhiệm vụ trọng tâm. Thứ nhất, hoàn thiện hệ thống phần mềm và dữ liệu nền, trong đó có cả số liệu diện tích, bản đồ tọa độ, thông tin hộ trồng và thương lái, sản lượng, phục vụ truy xuất toàn trình.

Thứ hai, tổ chức tập huấn, tuyên truyền sâu rộng tại các địa phương, đặc biệt là vùng trọng điểm cà phê và cao su. Việc triển khai cần linh hoạt, phù hợp với quá trình sáp nhập chính quyền cấp huyện và xã từ tháng 7/2025.

Thứ ba, tổng hợp đầy đủ số liệu liên quan đến cao su, nhất là nhóm tiểu điền, để xây dựng bộ dữ liệu nền cho hệ thống mới. Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cần làm đầu mối phối hợp với địa phương và doanh nghiệp để thúc đẩy liên kết chuỗi, hỗ trợ nông hộ.

Thứ tư, giao Vụ Hợp tác Quốc tế cùng tổ chức IDH và các dự án liên quan thành lập tổ công tác chuyên trách về EUDR, vừa hỗ trợ kỹ thuật, vừa làm đầu mối đối thoại chính thức với EC để phản ánh đặc thù của chuỗi cung ứng phân tán.

Thứ năm, đảm bảo rằng đến ngày 1/1/2026, việc xuất khẩu ba nhóm hàng chủ lực gồm cà phê, cao su và gỗ, sang EU phải diễn ra trơn tru, không bị gián đoạn. Tất cả điều kiện về truy xuất, dữ liệu, hồ sơ và kỹ thuật cần được hoàn thiện trước thời điểm này.

Ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cho biết, với cao su, hệ thống vùng trồng của các tập đoàn, công ty lớn, chiếm trên 40% diện tích cả nước, có hồ sơ đầy đủ và minh bạch trong việc truy xuất nguồn gốc. Tuy nhiên, với hơn 260.000 hộ cao su tiểu điền, nơi truy xuất nguồn gốc còn phức tạp, thiếu dữ liệu địa chính là khu vực cần lưu ý và quan tâm hỗ trợ việc truy xuất nguồn gốc, thu thập cơ sở dữ liệu.