Quá trình bình dân hóa cá trắm đen

Tiềm năng

Thời gian gần đây, khách qua lại thường thấy cảnh mấy người châu Phi cùng với mấy người Việt vác những bao cám đi lại thoăn thoắt trên khu bè cá sông Hồng của Công ty Cổ phần Cá sạch Việt Nam đoạn chảy qua Bát Tràng, TP Hà Nội.

Anh Nguyễn Văn Tình, Giám đốc Công ty, cho biết, lúc còn ở quê tại Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ, anh đã nuôi nhiều loại cá trong ao và thả kèm mỗi ao vài con trắm đen thuần chủng. Tới khi xuống Hòa Bình (cũ) nuôi cá trên lòng hồ hay lên Hà Nội nuôi cá trên sông Hồng, anh mới biết đến giống trắm đen lai nhập từ Trung Quốc:

“Con trắm đen lai lúc mới về đầu ăn cả cỏ nhưng sau này Trung Quốc họ đã lai tạo nhiều lần, nhiều thế hệ thì nó lại chuyên ăn cám công nghiệp, rất nhanh lớn, trung bình mỗi năm tăng trưởng 3 kg. Hiện tôi có 4 lồng nuôi trắm đen trong đó 3 lồng nuôi tại Hòa Bình, 1 lồng nuôi tại Hà Nội. Giống thả có trọng lượng trung bình 500 g -1 kg, nuôi tại Hà Nội đến 5 kg thì chuyển lên lòng hồ Hòa Bình nuôi tiếp đến 15 - 20 kg mới xuất bán.

Khi nuôi ở lòng hồ Hòa Bình, thời điểm nào nhiều tép thì tôi cho ăn theo tỷ lệ 70% tép, 30% cám công nghiệp, còn thời điểm nào ít tép thì ngược lại. Bởi thế, chất lượng thịt của cá trắm đen nuôi ở lòng hồ Hòa Bình hoàn toàn khác ở Hà Nội, cùng kích cỡ bao giờ cũng bán được với giá gấp đôi, khoảng 200.000đ/kg"…

Trong ký ức của nhiều người, trước đây rất hiếm khi được ăn một miếng cá trắm đen bởi đó là sản phẩm cao cấp, thời gian nuôi rất lâu, giá bán rất đắt. Nhưng hiện tại, trắm đen đang được bán đầy ở các chợ với giá chỉ nhỉnh hơn trắm cỏ một chút, trên dưới 100.000đ/kg.

Bước ngoặt

Để hiểu được quá trình bình dân hóa nhanh chóng của loại thủy sản này, tôi tìm gặp PGS.TS Kim Văn Vạn - Trưởng Khoa Thủy sản, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, người vừa nhận giải thưởng “nhà khoa học của nhà nông” năm 2024 về công nghệ nuôi thương phẩm cá trắm đen trong ao, trong lồng; công nghệ sản xuất giống và nuôi ba ba gai thương phẩm.

Ông giải thích, cá trắm đen thuần chủng được phân bố ở bắc Việt Nam và nam Trung Quốc, chủ yếu ăn ốc, cá tạp và nhuyễn thể, ít chịu ăn cám nên trước đây không nuôi được nhiều mà chỉ thả ghép mỗi ao vài ba con với mục đích dọn ốc. Do vậy, thịt của chúng rất đặc biệt, là một trong những loài cá nước ngọt ngon nhất.

Phân tích thành phần dinh dưỡng trong thịt cá trắm đen chứa tới 19,5% proteine, 5,2% lipid và nhiều canxi, phospho, sắt, sinh tố B1, B2, B12… cao hơn nhiều loại cá có giá trị kinh tế như cá chép, cá quả hay trứng gà, thịt gà. Trong dân gian, cá trắm đen còn được sử dụng như một dạng món ăn bài thuốc để bồi bổ cho người già, trẻ em, phụ nữ có thai hay bệnh nhân tim mạch.

Do nhu cầu của nhiều người thích thịt cá trắm đen nên năm 2008 PGS.TS Kim Văn Vạn đã thực hiện đề tài nuôi chúng theo hướng công nghiệp. Lúc đó ở Việt Nam vẫn cho đẻ cá trắm đen thuần chủng nhưng khi đem vào nuôi công nghiệp thì không ổn vì chúng ít chịu ăn cám, đành phải nhập giống trắm đen lai hay còn gọi là trắm chì của Trung Quốc về.

“Trắm đen cùng họ với cá trắm cỏ nên Trung Quốc họ đang lai ¾ máu trắm đen và ¼ máu trắm cỏ. Khi con lai mới sinh ra, giai đoạn nhỏ chúng có thể ăn được bèo tấm, cỏ giống như cá trắm cỏ, sau đó lớn thì ăn cám công nghiệp. Lúc đầu, các công ty chưa sản xuất được thức ăn chuyên cho cá trắm đen nên khi nuôi phải kết hợp giữa thức ăn tự nhiên như ốc, don, dắt với cám công nghiệp. Giờ đã có thức ăn công nghiệp chuyên dành cho cá trắm đen giúp chúng lớn rất nhanh với giá hòa vốn chỉ vào khoảng 50.000đ/kg. Tuy nhiên bởi lớn rất nhanh mà thịt của nó lại quá béo và bở.

Để khắc phục tình trạng này, khi nuôi lên đến trọng lượng 9-10 kg phải hãm lại, chuyển sang ao khác hoặc lồng cho ăn kết hợp với thức ăn tự nhiên. Có một số cơ sở trường vốn như một chủ phòng khám nha khoa ở Hải Phòng có hồ nuôi rất rộng, chuyên mua loại cá trắm đen 12-15 kg về thả, cho ăn thêm thức ăn là cá tạp khi lên tới 30-40 kg mới bán; hay ở Phú Thọ có Công ty Minh Phú liên kết với các hộ dân nuôi cá trắm đen trên lòng hồ Hòa Bình, khi đạt trọng lượng trên 10 kg mới bán. Chất lượng thịt của chúng lúc ấy rất tốt”.

Cũng theo ông Vạn, tuy giống cá trắm đen chủ yếu nhập từ Trung Quốc nhưng các nhà khoa học Việt đã đồng hành với nông dân trong việc hướng dẫn kỹ thuật cải tạo ao, chế độ cho ăn, chăm sóc, đồng thời phòng và điều trị các bệnh thường gặp như lồi loét đỏ mắt, xuất huyết… Chính nhờ vậy mà năng suất nuôi cá trắm đen mới cao, sản lượng mới nhiều, giá bán mới rẻ như hiện nay.  

“Về thị trường của cá trắm đen cũng khá hạn chế bởi kích cỡ lớn và giá bán vẫn còn cao hơn trắm cỏ nên thường chỉ tiêu thụ mạnh vào dịp tết. Đặc biệt ở xã Hòa Hậu, tỉnh Hà Nam (cũ) có một làng chuyên làm món cá trắm đen kho, ngoài tiêu thụ trong nước còn xuất khẩu cả sang Nga. Hiện giá giữa người sản xuất bán ra tại ao và giá đến tay người tiêu dùng có sự chênh nhau rất lớn, từ 70.000-80.000đ/kg bị nâng lên thành 120.000-150.000đ/kg nên cá trắm đen khó có thể phổ biến bằng các loại cá khác.

Bởi thế, nếu nuôi với số lượng lớn, trong thời gian dài 12-15 tháng, đầu tư nhiều vốn, kỹ thuật thì cần phải suy nghĩ kỹ. Như năm nay sản lượng cá trắm đen nhiều, giá bán đã bị giảm mạnh”, PGS.TS Kim Văn Vạn lưu ý những người có ý định khởi nghiệp bằng cá trắm đen.

“Để cá trắm đen thuần chủng tăng trọng được 1 kg phải mất 15-20 kg ốc vặn, mà giá ốc đã 10-15.000đ/kg thì tính ra sẽ bị lỗ nên không còn mấy ai nuôi kiểu truyền thống đó nữa, chỉ có nuôi cá trắm đen lai (trắm chì) kiểu công nghiệp mà thôi”, PGS.TS Kim Văn Vạn phân tích.