Sức sống nông trường: Cơ hội hút doanh nghiệp lớn đầu tư vào nông, lâm trường

Cổ phần hóa các nông, lâm trường là yêu cầu tất yếu. Tuy nhiên trong quá trình cổ phần hóa cần định giá đúng để không bất cứ ai làm giàu bất chính nhờ đất của Nhà nước.

Ra cầu cứu Thủ tướng

Các nông, lâm trường được thành lập trong những thập niên 50, 60 của thế kỷ trước. Nhờ đó phân bố lại lao động của các tỉnh, nhất là ở vùng núi vốn trước thiếu lao động nghiêm trọng với lực lượng thanh niên trẻ khỏe từ miền xuôi lên để phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ an ninh biên giới. Ý tưởng đó quá tốt nhưng chỉ phù hợp trong giai đoạn đầu. Nhờ thành lập các nông, lâm trường mà tỉnh Nghệ An xuất khẩu được cam, gỗ… chứ hồi ấy các hộ dân và các hợp tác xã chưa thể đáp ứng được yêu cầu. Các tỉnh khác cũng vậy.

Nhưng trong quá trình phát triển của đất nước, sự phát triển của các nông, lâm trường không theo kịp được. Đến bây giờ quy hoạch của các nông, lâm trường vẫn đúng, điều đó cho thấy tầm nhìn của người các thế hệ trước rất tốt, vấn đề là cơ chế đi theo cho nó phát triển.

Tôi làm Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An nhiệm kỳ năm 1994 - 1999, khi quy hoạch miền tây của tỉnh thấy mắc ở vấn đề nông, lâm trường vì lúc ấy chúng vẫn thuộc Bộ Nông nghiệp (hiện là Bộ Nông nghiệp và Môi trường). Các nông lâm trường khó phát triển được bởi bị giới hạn, muốn trồng cây gì, con gì trên đất không dễ chút nào. Còn tỉnh muốn phát triển cũng tắc bởi đụng đến đất nông lâm, trường là không tài nào làm được. 

Tôi ra gặp Thủ tướng Võ Văn Kiệt xin và được ông chấp thuận, giao cho ông Nguyễn Công Tạn - Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp lúc ấy toàn quyền. Sau đó Bộ Nông nghiệp đã bàn giao toàn bộ các nông, lâm trường trên đất Nghệ An về tỉnh để quản lý, trong đó có những nông, lâm trường lớn như 3/2, Cờ Đỏ, Đông Hiếu…

Lúc đầu các giám đốc nông, lâm trường rất sợ khi bàn giao về tỉnh thì họ sẽ bị thay thế, đề nghị Bộ Nông nghiệp không bàn giao nhưng chúng tôi vẫn giữ nguyên bộ máy rồi mới thay đổi dần những ai yếu kém. Nghệ An đã quy hoạch được nông, lâm trường nằm trong quy hoạch chung của tỉnh, nhờ vậy mà nhà máy mía đường Tate & Lyle hay vùng cam Phủ Quỳ mới phát triển. Nhiều tỉnh về sau cũng học tập Nghệ An theo hướng đó.

Nhưng thế vẫn chưa đủ bởi vẫn là kiểu quản lý tập thể “cha chung không ai khóc”, vẫn là kiểu phát canh thu tô, quá lạc hậu với kinh tế thị trường. Quãng năm 2004 - 2005, Trung ương bàn cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước, trong đó có các nông, lâm trường. Khi ấy tôi đang là Phó Ban Đổi mới doanh nghiệp của Chính phủ.

Lúc đầu một số nông, lâm trường tiến hành cổ phần hóa rất khó vì đụng đến đất đai, nhiều người sợ rằng trong quá trình cổ phần hóa chúng sẽ rơi vào tay tư nhân. Mà cổ phần hóa nếu cứ để Nhà nước nắm giữ một phần cổ phần thì cũng rất khó phát triển.

Ở Nông trường Chiềng Sung của tỉnh Sơn La có ba phương án được đưa ra là giải thể bàn giao đất cho tỉnh; cổ phần hóa nhưng Nhà nước nắm quyền chi phối để không bị mất đất và cổ phần hóa nhưng nhà Nước không giữ lại phần trăm nào. Chúng tôi xuống nghe thực tế, may quá lúc đó Bí thư Tỉnh ủy Sơn La đã ủng hộ phương án cổ phần hóa nhưng Nhà nước không nắm giữ phần trăm nào.

Mừng là nhân kỷ niệm 60 năm thành lập Nông trường Chiềng Sung và 20 năm thành lập công ty sau cổ phần hóa, họ còn nhớ đến tôi để mời tham dự, ông Bí thư Tỉnh ủy Sơn La năm nào vẫn nhắc lại chuyện cũ.

Giờ Công ty Cổ phần Nông nghiệp Chiềng Sung đã rất phát triển, tài trợ hạ tầng nông thôn mới cho xã, liên kết với bà con trong vùng để nâng cao thu nhập cho họ. Không chỉ riêng Chiềng Sung mà nhiều nông, lâm trường của Sơn La chuyển đổi sớm cũng tốt lên, để giờ đây góp phần đưa tỉnh này trở thành trung tâm sản xuất cây ăn quả của cả miền Bắc. Hay như mía đường Lam Sơn của tỉnh Thanh Hóa, dứa Đồng Giao của tỉnh Ninh Bình sau cổ phần hóa đều phát triển.

Có quá nhiều nỗi sợ

Tuy nhiên nhiều nông, lâm trường khác lại chưa cổ phần hóa được, dù đã chuyển thành công ty nhưng cơ chế quản lý thì vẫn như cũ. Quãng năm 2004 - 2005, Trung ương có nghị quyết về tổ chức lại hoạt động các nông, lâm trường, trong đó cho phép cổ phần hóa nhưng tiếc một điều sau đó lại có văn bản những đơn vị có quy mô lớn - nếu tôi nhớ không nhầm nông trường có diện tích từ 1.000 ha trở lên và lâm trường từ 5.000 ha trở lên thì chỉ cho phép thành lập Công ty TNHH hai thành viên, Nhà nước vẫn nắm cổ phần chi phối.

Mà khi Nhà nước vẫn nắm cổ phần chi phối thì không thể nào lôi kéo các doanh nghiệp vào đầu tư được. Tình trạng "phát canh thu tô" vẫn phổ biến. Tôi đã về thăm một vài công ty nông, lâm trường Nhà nước nắm cổ phần như vậy, khi muốn tăng vốn điều lệ thì các tỉnh sợ không có vốn góp thêm khiến tỷ lệ cổ phần lại bị giảm xuống nên không cho. Mà không cho tăng vốn điều lệ thì tiền đâu để mở rộng quy mô sản xuất, chế biến?

Khi cổ phần hóa, việc định giá tài sản đất của nông, lâm trường rất khó, nhiều người sợ kiểu nay đúng mai sai. Thêm nữa là những vướng mắc về chính sách. Một số nông, lâm trường có diện tích lớn vùng biên giới thì sợ cổ phần hóa sẽ không đảm bảo được an ninh biên giới. Nhưng ai giữ biên giới tốt bằng dân? Khi nông, lâm trường được cổ phần hóa để phát triển thì chính cán bộ công nhân viên sẽ bảo đảm được an ninh biên giới.

Hiện cả nước có khoảng hơn 250 nông, lâm trường, phần lớn vẫn là Nhà nước nắm cổ phần chi phối, trong đó gần 100 cái nhà nước giữ 100% nên việc chuyển đổi theo cơ chế thị trường rất chậm. Tôi mong sớm cổ phần hóa các công ty nông, lâm trường này theo hướng giảm thiểu phần vốn do Nhà nước quản lý và phải gỡ được chính sách về đất đai để tạo quyền chủ động cho doanh nghiệp trong đầu tư cũng như chuyển đổi mục đích sử dụng đất.

Rất mừng là hiện Đảng và Nhà nước đều thấy được những bức xúc, khó khăn của các nông, lâm trường. Giờ ở các vùng nông, lâm trường, những nơi khá giả như Chiềng Sung, Đồng Giao, Lam Sơn... người dân đều mong muốn tiếp tục mô hình hoạt động như hiện nay thay vì do Nhà nước quản lý như trước. 

Nghị quyết 68 về kinh tế tư nhân của Bộ Chính trị là cơ hội để ngành nông nghiệp chỉ đạo vấn đề nông, lâm trường. Các địa phương cũng vậy, là cơ hội để đưa các doanh nghiệp lớn vào đầu tư trong nông nghiệp, trong đó có việc mua được cổ phần chi phối của các công ty nông, lâm trường. Nông nghiệp ngày nay không chỉ là trụ đỡ mà là lợi thế kinh tế quốc gia. Tôi rất tiếc cho nhiều nơi có điều kiện phát triển không chỉ về trồng trọt, chăn nuôi mà còn cả du lịch nhưng vẫn đang bế tắc.  

Trong khi đó những nông, lâm trường như Phủ Quỳ, Tây Hiếu... ngày xưa nay đã trở thành vùng nguyên liệu của Tập đoàn TH, giúp nâng cao thu nhập cho người dân và tạo ra một thế mới ở miền tây xứ Nghệ.

  Dương Đình Tường (ghi)