Hợp tác xã nông nghiệp cần bứt phá bằng khoa học công nghệ

Sáng 26/8, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia làm việc với Đại học Cần Thơ (Cơ sở Hậu Giang) trao đổi kinh nghiệm về vai trò của khuyến nông trong đồng hành cùng HTX thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW. 

Ông Imai Junichi, chuyên gia của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) đánh giá, chính sách mới từ Nghị quyết 57 rất phù hợp để áp dụng những kết quả nghiên cứu từ Dự án hỗ trợ kỹ thuật JICA – CTU - TC2 đang triển khai tại ĐBSCL. Trong đó, HTX nông nghiệp được xem là đối tác nghiên cứu công nghệ và chuyển giao tri thức. Nghị quyết là bước tiến quan trọng để phát triển và chuyển giao khoa học công nghệ đến nông dân.

Theo PGS.TS Võ Hồng Tú, Phó Giám đốc Cơ sở Hậu Giang - Đại học Cần Thơ, nông nghiệp Việt Nam đang đối diện thách thức lớn khi tài nguyên ngày càng khan hiếm sau thời gian dài thâm dụng. Khả năng sản xuất đã đạt đến giới hạn, hiệu quả giảm dần. Do đó muốn gia tăng giá trị, bắt buộc phải dịch chuyển bằng khoa học công nghệ.

Bên cạnh đó, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong sản xuất nông nghiệp không chỉ là nhu cầu trước mắt mà còn là động lực tăng trưởng dài hạn. Nghị quyết 57 chính là giải pháp cụ thể hóa định hướng này, lựa chọn công nghệ cốt lõi để hỗ trợ HTX vượt qua ngưỡng giới hạn.

Phân tích sâu hơn về thực trạng phát triển HTX nông nghiệp, PGS.TS Võ Hồng Tú cho rằng, nguồn lực về con người, tự nhiên, tài chính, vật chất và xã hội của các HTX hiện nay đều tồn tại bất cập.

Về nguồn lực tự nhiên, đất đai sản xuất của HTX hiện còn manh mún. Quy trình sản xuất theo kiểu mạnh ai nấy làm, mỗi người một kiểu, thiếu đồng nhất và khó kiểm soát chất lượng đầu ra. Việc tích tụ đất đai có xu hướng gia tăng nhưng tính bền vững vẫn là dấu hỏi.

“Ở Vĩnh Long, đất trồng lúa được cho thuê để trồng cam. Như vậy, nếu thuê trong thời hạn 5 năm, tính bền vững sau đó là gì? Người thuê có khai thác hiệu quả và tối ưu tài nguyên đất hay không?”, ông Tú băn khoăn.

Về nguồn lực con người, hiện nay nhiều nông dân dù mong muốn ứng dụng khoa học công nghệ nhưng hạn chế về kỹ năng vận hành. Một bộ phận vẫn sản xuất theo kinh nghiệm, ít tiếp cận tri thức khoa học.

Nguồn lực xã hội, vật chất và tài chính nội tại của HTX cũng bộc lộ hạn chế. Tinh thần tập thể yếu, dễ dẫn tới cạnh tranh nội bộ; hạ tầng số, khả năng quản lý dữ liệu chưa phát triển.

Đặc biệt, thu nhập bình quân đầu người của nông dân còn khá thấp, trong khi việc ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số hiện nay đòi hỏi HTX phải đầu tư lớn.

Các chuyên gia cho rằng, phát triển HTX nông nghiệp theo tinh thần Nghị quyết 57 cần tập trung vào 4 định hướng then chốt.

Trọng tâm là đẩy mạnh hoạt động chế biến thay vì xuất khẩu thô. Các HTX cần nâng cao hàm lượng “chất xám”, đầu tư máy móc, công nghệ vào lĩnh vực chế biến để gia tăng giá trị, giúp nông dân quyết định giá bán và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị. Phát triển sản phẩm OCOP, sản phẩm đặc trưng để tạo sự khác biệt, khẳng định thương hiệu thay vì chạy theo số lượng.

Bên cạnh đó, HTX cần đổi mới cách tiêu thụ sản phẩm bằng cách áp dụng hình thức tổ chức các phiên đấu giá nông sản. “Ai trồng được sản phẩm tốt nhất đem đến bán, doanh nghiệp sẵn sàng mua hết để quảng bá hình ảnh, thương hiệu. Dần dần HTX sẽ định vị được thương hiệu dù không bán được số lượng nhiều”, PGS.TS Võ Hồng Tú gợi ý.

Bên cạnh đó, ông Tú cũng gợi ý về hình thức tiêu thụ sản phẩm tập trung thông qua HTX. Ông cho rằng có thể chia HTX thành các nhóm, nông dân ủy thác sản phẩm cho HTX để có được số lượng lớn. Sau đó HTX sẽ tìm kiếm doanh nghiệp tham gia đấu giá. Nông dân sẽ nhận được giá sau khi chốt chứ không mua đứt bán đoạn, HTX cũng không làm trung gian để hưởng huê hồng từ doanh nghiệp. Cách làm này sẽ góp phần đảm bảo tính minh bạch, nâng cao giá trị sản phẩm và hiện đang được áp dụng hiệu quả tại Nhật Bản.

Một hình thức khác là liên kết – hợp nhất HTX để hạn chế tình trạng manh mún, cạnh tranh nội bộ. HTX cần liên kết thành các liên hiệp HTX đa lĩnh vực, vận hành theo chuỗi giá trị khép kín.

Để hiện thực hóa các định hướng trên, vai trò của hệ thống khuyến nông là không thể thiếu. Khuyến nông không chỉ đơn thuần hỗ trợ kỹ thuật mà còn là cầu nối giữa nhà khoa học, doanh nghiệp và HTX, đồng hành cùng nông dân trong thay đổi tư duy sản xuất, tiếp cận công nghệ mới. Khi đó, nông dân không chỉ làm nông nghiệp mà còn bước sang làm kinh tế nông nghiệp, hướng đến quy mô lớn, hiện đại và bền vững.