Tạo sinh kế bền vững từ các mô hình nông lâm kết hợp

Ngày 26/8, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La, Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc tổ chức Diễn đàn Khuyến nông, Nông nghiệp với chủ đề “Phát triển mô hình nông lâm kết hợp gắn với du lịch nông nghiệp và bảo vệ môi trường sinh thái”.

Diễn đàn có sự tham dự của đại diện Cục Lâm nghiệp, Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc, Trường Đại học Lâm nghiệp; lãnh đạo các sở, ngành tỉnh Sơn La cùng đại biểu các tỉnh Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai, Phú Thọ và nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân tiêu biểu.

Đây là dịp để các nhà quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân cùng chia sẻ kinh nghiệm, tìm giải pháp thúc đẩy phát triển sản xuất nông lâm kết hợp theo hướng đa giá trị, gắn sản xuất với du lịch sinh thái và bảo vệ môi trường.

Hướng đi bền vững cho vùng núi phía Bắc

Theo Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, những năm gần đây, nông lâm kết hợp ngày càng khẳng định được là mô hình sản xuất bền vững, đặc biệt phù hợp với các tỉnh trung du, miền núi phía Bắc - nơi địa hình dốc, khí hậu phân hóa, đất đai dễ thoái hóa. Ưu điểm của mô hình sản xuất nông lâm kết hợp là kết hợp hài hòa giữa cây nông nghiệp, cây lâm nghiệp và chăn nuôi trên cùng một diện tích, vừa mang lại giá trị kinh tế ổn định, vừa cải thiện sinh kế, đồng thời bảo vệ tài nguyên đất, tăng độ che phủ rừng và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Hiện nay, khu vực miền núi phía Bắc là vùng có diện tích sản xuất nông lâm kết hợp lớn nhất cả nước với nhiều mô hình phổ biến như trồng rừng gỗ lớn (keo, mỡ, quế, hồi, sa mộc...) kết hợp cây ngắn ngày (ngô, sắn, đậu tương...) trong giai đoạn kiến thiết cơ bản; trồng cây ăn quả đặc sản (xoài, nhãn, mận hậu, bưởi da xanh...) xen dưới tán rừng; chăn nuôi bò, dê bán chăn thả trên đồng cỏ dưới tán cây lâu năm... Một số địa phương như Sơn La, Điện Biên, Lào Cai… đã hình thành các vùng sản xuất nông lâm kết hợp quy mô hàng chục nghìn hecta gắn với hợp tác xã và doanh nghiệp chế biến.

Từ các kết quả nghiên cứu và tổng kết thực tiễn ở địa phương, có thể phân loại các mô hình nông lâm kết hợp thành 5 nhóm chính: Mô hình lâm - nông; mô hình lâm - quả - chăn nuôi; mô hình lâm - dược liệu; mô hình nông - lâm - thủy sản; mô hình nông lâm kết hợp gắn du lịch sinh thái - nông nghiệp.

Bà Cầm Thị Phong, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Sơn La chia sẻ: Với diện tích tự nhiên hơn 1,4 triệu ha, trong đó trên 85% là đồi núi dốc, Sơn La đã xác định phát triển mô hình nông lâm kết hợp là hướng đi chiến lược. Các mô hình trồng cây ăn quả kết hợp chăn nuôi dưới tán rừng, cà phê, chè xen mắc ca hay trám đen - cà phê - cây dược liệu đã và đang góp phần tăng thu nhập, cải thiện sinh kế, bảo vệ rừng và đất dốc. Đến hết năm 2023, diện tích áp dụng các mô hình sản xuất nông lâm kết hợp ở Sơn La đạt khoảng 15.000 ha, nhiều hộ dân thu nhập từ 200 - 400 triệu đồng/ha/năm.

Đặc biệt, việc gắn kết các vùng cây ăn quả, chè, cà phê cùng cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ của Mộc Châu, Mai Sơn, Tà Xùa… đang mở ra hướng phát triển mới, đóng góp cho mục tiêu tăng trưởng xanh, phát triển bền vững và thực hiện cam kết giảm phát thải của Việt Nam.

Thời gian qua, Sơn La triển khai nhiều dự án, mô hình tiêu biểu như: Chương trình 661 đã hỗ trợ trồng mới và khoanh nuôi, đưa diện tích rừng của tỉnh lên hơn 671.000 ha, trong đó khoảng 30% áp dụng mô hình nông lâm kết hợp; dự án SAM (nông nghiệp miền núi) giai đoạn 1998 - 2003 đã thành công trong các mô hình canh tác trên đất dốc bền vững, tăng năng suất cây trồng 15 - 20% so với truyền thống.

Chương trình mục tiêu quốc gia vùng đồng bào đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025 đã hỗ trợ hơn 2.000 hộ dân Sơn La triển khai mô hình nông lâm kết hợp với cây sơn tra, cây dược liệu kết hợp chăn nuôi, giúp tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh. Dự án “Thúc đẩy và mở rộng nông lâm kết hợp giai đoạn 2012 - 2021 do ICRAF phối hợp triển khai đã nhân rộng hàng chục mô hình mắc ca - cà phê - đậu đỗ, nhãn muộn - ngô - cỏ… và xây dựng 3 vườn ươm giống, góp phần bảo vệ rừng, cải tạo đất và tăng thu nhập.

Nông nghiệp xanh gắn với mục tiêu giảm phát thải

Có thể khẳng định, các mô hình nông lâm kết hợp đã giúp phục hồi đất thoái hóa, hạn chế xói mòn, giữ ẩm, tăng tích lũy carbon (7 - 10 tấn CO₂/ha/năm), cao hơn nhiều so với độc canh. Đồng thời, mô hình này giảm đáng kể việc sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái.

Về kinh tế - xã hội, sản xuất nông lâm kết hợp đã tạo thêm việc làm, nâng cao thu nhập cho hàng vạn hộ dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số. Các hộ dân được hỗ trợ giống, kỹ thuật, tham gia tập huấn, tham gia hợp tác xã, từng bước hình thành chuỗi giá trị nông sản bền vững gắn với thị trường trong và ngoài nước.

Tại diễn đàn, các đại biểu tập trung thảo luận 4 nhóm vấn đề: Chia sẻ kinh nghiệm từ các mô hình nông lâm kết hợp gắn với du lịch cộng đồng mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội; giải pháp xây dựng nông lâm kết hợp bền vững, vừa tạo giá trị kinh tế, vừa bảo vệ môi trường và giữ gìn bản sắc văn hóa; cơ chế chính sách và các hình thức hỗ trợ nhằm duy trì, mở rộng mô hình; cơ hội phát triển nông lâm kết hợp gắn với du lịch sinh thái, kinh tế xanh và các cam kết giảm phát thải khí nhà kính.

Từ đó, nhiều giải pháp được đề xuất, từ đầu tư hạ tầng giao thông, thủy lợi; đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật; xây dựng chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ gắn với truy xuất nguồn gốc; hỗ trợ vốn vay ưu đãi; tăng cường đào tạo, thay đổi tư duy sản xuất từ nhỏ lẻ sang hàng hóa…

Ông Hoàng Văn Hồng, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia nhấn mạnh: Sơn La là tỉnh miền núi phía Bắc đã phát triển mạnh diện tích cây ăn quả và hiện nay diện tích rừng còn rất lớn. Thực tế cho thấy, nhiều hợp tác xã đã triển khai thành công mô hình nông lâm kết hợp, vừa tăng hiệu quả kinh tế, vừa bảo vệ môi trường.

Thông qua diễn đàn lần này, Trung tâm hướng tới tạo cơ sở để người dân cùng học hỏi, trao đổi kinh nghiệm, tiếp tục xây dựng và phát triển các mô hình nông lâm kết hợp theo hướng bền vững trong thời gian tới.