Bàn giải pháp xây dựng chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ chanh leo bền vững

Ngày 28/7, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi Trường tỉnh Đắk Lắk tổ chức tọa đàm “Giải pháp phát triển chuỗi liên kết sản xuất – tiêu thụ chanh leo bền vững”.

Tiềm năng lớn nhưng còn nhiều bất cập

Ông Bùi Quang Vinh, đại diện Văn phòng thường trực phía Nam (Trung tâm Khuyến nông Quốc gia) cho biết: Hiện nay, diện tích chanh leo của Việt Nam đã đạt khoảng 10.400 ha, cây chanh leo đứng thứ 17 trong số các loại cây ăn trái có diện tích sản xuất lớn hơn 10.000 ha, tập trung chủ yếu ở Tây Nguyên. Việt Nam hiện đứng trong top 10 quốc gia cung ứng chanh leo lớn trên thế giới, xuất khẩu chính ngạch sang nhiều thị trường khó tính như EU, Australia, Hàn Quốc và đặc biệt là Trung Quốc từ tháng 7/2022.

Sản xuất chanh leo ở Việt Nam cũng đối mặt với nhiều khó khăn, hạn chế, năng suất biến động lớn giữa các khu vực. Năng suất trung bình cả nước đạt 19 tấn/ha, trong đó tại Tây Nguyên đạt 20 tấn/ha, Sơn La đạt 10,1 tấn/ha, Nghệ An 17,3 tấn/ha. Năng suất cao nhất tại các tỉnh Tây Nguyên có thể đạt 50 - 60 tấn/ha, trong khi các tỉnh Tây Bắc có thể đạt 30 tấn/ha.

Theo ông Bùi Quang Vinh, một trong những rào cản lớn nhất đối với sản xuất chanh leo tại Việt Nam là sản xuất thiếu bền vững và thị trường không ổn định. Hai yếu tố này ảnh hưởng lẫn nhau một cách chặt chẽ. Yếu tố sản xuất không bền vững do mức độ nghiêm trọng của sâu bệnh, đặc biệt các bệnh do virus, nấm gây ra như Fusarium sp., Rhizoctonia sp., Phytophthora sp.; bệnh do vi khuẩn và nấm gây ra như Alternaria sp., Pseudomonas syringae...

Hạn chế về công nghệ sau thu hoạch cũng ảnh hưởng lớn đến chất lượng và giá trị của chanh leo. Theo Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, tỷ lệ tổn thất sau thu hoạch vẫn ở mức cao, dao động từ 20 đến 30% do khâu thu hoạch chưa đồng bộ, thiếu công nghệ bảo quản và chế biến hiện đại. Phần lớn sản phẩm của Việt Nam vẫn ở dạng tươi, xuất khẩu thô, giá trị gia tăng thấp và chịu rủi ro lớn khi thị trường biến động. Việc phát triển công nghệ chế biến sâu còn manh mún, quy mô nhỏ lẻ, thiếu tính kết nối với vùng nguyên liệu và chuỗi giá trị toàn cầu.

Giải pháp quản lý dịch hại và công nghệ sau thu hoạch

Ông Nguyễn Hữu Hưng, Trưởng phòng Bảo vệ thực vật (Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Đắk Lắk) cho biết, việc quản lý sâu bệnh trên cây chanh leo cần được triển khai theo hướng tổng hợp, lấy an toàn sinh học làm trọng tâm.

Ông Hưng khuyến nghị áp dụng quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), trong đó ưu tiên các biện pháp sinh học như sử dụng nấm Trichoderma, vi khuẩn Bacillus để phòng trừ nấm đất, kết hợp bẫy dính màu và dịch chiết thảo mộc để thay thế thuốc hóa học.
Đặc biệt, cần đẩy mạnh hình thành các mô hình vườn mẫu VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ, kết hợp truy xuất nguồn gốc bằng QR code nhằm đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường xuất khẩu.

Về công nghệ chế biến sau thu hoạch, ông Bùi Quang Vinh, đại diện Văn phòng thường trực phía Nam (Trung tâm Khuyến nông Quốc gia) cho rằng, doanh nghiệp cần được hỗ trợ tiếp cận vùng nguyên liệu, đầu tư công nghệ chế biến sâu sản phẩm từ chanh leo và xây dựng thương hiệu chanh leo vùng miền. Đẩy mạnh xúc tiến thương mại, mở rộng xuất khẩu chính ngạch vào các thị trường tiềm năng (Mỹ, Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, EU…).

Theo Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, để giảm tổn thất và nâng cao giá trị quả chanh leo, cần xây dựng các trung tâm chế biến tập trung với công suất lớn, áp dụng công nghệ ngang tầm quốc tế. Đồng thời, chuỗi giá trị chanh leo phải được tổ chức theo hướng xanh và bền vững, từ nguyên liệu sạch đến sản phẩm thân thiện với môi trường.

Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên cũng kiến nghị Nhà nước hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ chế biến hiện đại, phát triển hạ tầng logistics lạnh và đào tạo nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực bảo quản, chế biến.

Liên kết sản xuất và nâng cao chất lượng giống

Theo ông Bùi Quang Vinh, để phát triển cây chanh leo bền vững, cần tăng cường liên kết sản xuất - tiêu thụ. Theo đó, thúc đẩy mô hình liên kết 3 - 4 nhà với hợp đồng rõ ràng, gắn doanh nghiệp chế biến với vùng nguyên liệu sản xuất chanh leo đạt chuẩn.

Ông Đỗ Danh Phương, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh Đắk Lắk cho rằng cần tích cực tuyên truyền, vận động thành lập các hợp tác xã, tổ hợp tác để làm đầu mối liên kết nông dân trồng chanh leo với doanh nghiệp xuất khẩu một cách công khai, minh bạch, tạo sự đồng thuận cao giữa các hộ dân tham gia vùng trồng và doanh nghiệp để tạo ra sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, tập huấn các quy định về thiết lập vùng trồng, cơ sở đóng gói phục vụ xuất khẩu và các điều kiện, tiêu chuẩn, yêu cầu của thị trường nhập khẩu cho các doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ hợp tác, người sản xuất trên địa bàn để từng bước nâng cao nhận thức và tuân thủ đầy đủ, kịp thời các quy định của thị trường nhập khẩu.

Về nâng cao chất lượng giống, ông Nguyễn Công Vương, Công ty cổ phần TCGROUP Toàn Cầu cho biết: Đối với doanh nghiệp sản xuất giống, việc ứng dụng công nghệ sinh học là rất quan trọng. Trong đó đặc biệt chú trọng việc phân tích phân tử (PCR/ELISA) để kiểm soát virus trong quá trình nhân giống, đặc biệt đối với cây đầu dòng. Việc nuôi cấy mô, nhân giống sạch bệnh và từng bước nghiên cứu, thử nghiệm chỉnh sửa gen sẽ giúp tạo ra giống chanh leo có tính kháng virus và chống chịu điều kiện bất lợi.

Công ty cổ phần TCGROUP Toàn Cầu định hướng tập trung sản xuất và thương mại giống chanh leo sạch bệnh với quy trình kiểm soát nghiêm ngặt bằng các công cụ sinh học phân tử (PCR/ELISA), đảm bảo mỗi cây giống trước khi đưa ra thị trường đều đảm bảo chất lượng.

Nafoods Group - đơn vị có hơn 30 năm kinh nghiệm sản xuất trái cây và có 2 sản phẩm đạt thương hiệu quốc gia là cây giống chanh dây và nước ép chanh dây cho biết đã áp dụng công nghệ kiểm soát virus nghiêm ngặt trên vườn cây giống đầu dòng, hướng tới cung cấp giống sạch bệnh, năng suất cao.