Vân Đồn phục hồi nuôi biển sau bão Yagi [Bài 1]: Sau 1 năm vẫn ngổn ngang

Người đàn ông và hai con chó trên đảo Cồn Sàng

Bến vắng chỉ có một con đò nên tôi phải chờ để rồi là hành khách duy nhất trên đường ra đảo Cồn Sàng (đặc khu Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh). Nghe tiếng máy nổ phành phạch, một người đàn ông ra đón tôi tại mép biển với hai con chó lông còn ướt sũng nước. Có lẽ đã lâu ngày chúng mới thấy người lạ nên cứ quẫy đuôi liên tục tỏ ý mừng.

Ông Hoàng Văn Giàu là người duy nhất sống trên hòn đảo rộng chừng 1 ha này. Sau khi dẫn khách đi một lượt khu vực nuôi trồng mới phục hồi ngoài biển xong, ông tỏ ra ái ngại vì tôi cứ ngỏ ý muốn lên bờ thăm cơ sở vật chất trên đảo nhưng cuối cùng cũng đồng ý. Sắp tròn 1 năm mà dấu tích của cơn bão Yagi vẫn còn rõ nét ở nơi đây. Khu nhà công nhân có 3 gian thì 2 gian bị tốc mái, chỉ còn 1 gian là có thể ở tạm.

Khu nhà nuôi sinh sản nhuyễn thể thì mái sập, cửa tan, kính vỡ nằm ngổn ngang. Dãy phi lao quanh đảo bị gió phạt đứt ngang thân giờ vẫn còn trơ trụi, còn trên sân những chậu hoa vẫn chết rụi vì nước mặn tràn vào. Cái cồn dưới biển vốn bằng phẳng nhưng sau bão bỗng thành hào, thành hố với những tảng đá to xếp đống vì nước đổi dòng. 2 vạn lồng nuôi các loại nhuyễn thể như tu hài, sần, thưng, ngao hai cùi đã bị cuốn đi, mới được trại thả bù lại được một số.

Ông Giàu xỏ giày để tránh bị vỏ hà cứa rồi lội xuống biển kéo lồng lên cho tôi xem cảnh bên trong những con sần đang rúc vào lớp cát xốp chỉ thò hai cái vòi ra vừa thở vừa kiếm phù du. Lúc mới thả con giống chỉ nhỏ bằng hạt ngô, giờ đã lớn bằng ngón tay cái nhưng vẫn phải đợi sau 1,5 năm nữa mới có thể thu hoạch.

Dù dưới chân cột điện cao thế nhưng đảo Cồn Sàng không có điện mà chỉ dùng bình ắc quy để chạy các thiết bị cỡ nhỏ. Đêm, những hôm nước lớn 8-9 giờ ông Giàu đã mắc màn, đốt thêm hương để đuổi những con muỗi càng bay từng đám kêu o o rất khó ngủ; những hôm nước ròng phải 11-12 giờ ông mới lên giường vì lúc này bãi lộ, phải lấy đèn pin ra hiệu cho tàu tránh đi vào khu vực có lồng nuôi.

Ngày, ông dậy theo ánh mặt trời chiếu vào cái cửa kính duy nhất còn lành lặn tại gian nhà giữa, nấu một bữa để dành ăn hai bữa, buồn thì lại gọi điện cho người thân. Dù cách nhà chỉ khoảng 3 km theo đường biển nhưng trung bình hơn tháng ông mới chèo mảng về một lần, phần vì phải trông đảo, phần vì không muốn nhìn thấy cánh rừng mình đã đổ biết bao mồ hôi công sức mà bỗng dưng bị phá nát bởi bão Yagi. Giàu là ước vọng của bố mẹ khi đặt tên cho ông nhưng tới giờ này xem ra cũng chỉ là ước vọng.  

Những thăng trầm của nghề biển

Đi tìm tư liệu về phục hồi nghề nuôi trồng thủy sản sau bão Yagi tôi lại giáp mặt với một cơn bão khác Wipha nên đành phải vào bờ theo lệnh cấm biển. Đến trụ sở của Công ty TNHH Quan Minh ở đặc khu Vân Đồn, chờ đợi mãi tôi mới gặp được Giám đốc Hoàng Văn Cường - một trong 100 thanh niên nông thôn tiêu biểu được trao Giải thưởng Lương Đình Của vào năm 2009.

Vốn sinh ra trong gia đình nhiều đời làm nghề thủy sản tại thôn Tân Lập nhưng khi tiếp nối anh lại thực hiện nó với quy mô và tầm nhìn rất khác. Trên mặt nước, anh tổ chức nuôi các loại nhuyễn thể như tu hài, thưng, ngao, hải sâm, ốc nhảy với tổng diện tích 185,6ha tại khu vực sông Mang, đồng thời thực hiện bảo tồn nguồn lợi thủy sản. Trên mặt đất anh tổ chức trồng cả ngàn ha rừng. Hàng trăm lao động địa phương nhờ đó mà có công ăn việc làm tại chỗ.

Đầu năm 2024, Công ty TNHH Quan Minh và Tập đoàn De Heus - một doanh nghiệp lớn của Hà Lan đã ký hợp tác phát triển mô hình nuôi trồng, chế biến kinh doanh thủy hải sản xuất khẩu; đồng thời phối hợp nghiên cứu sản xuất 5-6 tỷ con giống nhuyễn thể/năm.

Tại Quảng Ninh, Công ty TNHH Quan Minh làm đầu mối liên kết với đơn vị khác tạo thành một hệ sinh thái gồm Công ty TNHH TM Tân Lập, Công ty TNHH Thương mại Vân Đồn và Hợp tác xã Mạnh Đức, HTX Trọng Vinh, HTX Trường An, HTX Trường Giang để xây dựng chuỗi khép kín từ sản xuất với quy mô 2.000 ha đến thu mua, chế biến, xuất khẩu thủy sản.

Khi mọi thứ đang phát triển như thế thì cơn bão Yagi đổ bộ vào. Hầu hết các tài sản nuôi trồng như lồng, bè, giống, các loại nhuyễn thể chuẩn bị thu hoạch cũng như văn phòng, tàu bè, phương tiện đều bị nát, chìm. Hàng ngàn ha rừng cũng bị tàn phá tan hoang.

“Sau bão Yagi, tôi rút ra kinh nghiệm trong việc đầu tư các thiết bị, lồng, bè… là phải chống chọi được với bão có sức gió giật cấp 15, cấp 16. Để phát triển bền vững nghề nuôi trồng thủy sản, tôi đề xuất nhà nước nên hỗ trợ cho vay vốn ưu đãi; quy hoạch vùng nuôi thủy sản bài bản phù hợp với dòng chảy, môi trường nước; giao mặt biển và miễn tiền thuê trong nhiều năm với các tổ chức, cá nhân đầu tư lớn để nuôi trồng, sau khi hết thời hạn miễn tiền thuê thì thu phí 2.000.000đ/ha/năm để họ yên tâm tập trung sản xuất, đồng thời bảo vệ nguồn lợi thủy sản, tạo công ăn việc làm cho người dân địa phương”, anh Cường ý kiến.

Nghề nuôi trồng thủy sản ở Vân Đồn đã trải qua nhiều đợt thăng trầm như nuôi tu hài phất lên từ đầu năm 2000 đến năm 2012 thì bị dịch bệnh quét cho tàn lụi; nuôi ngao hai cùi phất từ năm 2012 đến năm 2020 thì bị quá tải về mật độ, nuôi mãi không chịu lớn, giá bán rẻ một số phải đổ cả xuống biển… Trong cuộc chơi khắc nghiệt ấy đã có vài chục hộ phải bỏ nhưng số còn lại vẫn kiên trì bám trụ, phần vì tâm huyết với nghề, phần vì rời biển lên bờ không biết làm gì.

Trước bão Yagi đặc khu có khoảng hơn 4.000 ha nuôi trồng thủy sản trong đó 85% nuôi hàu trên bề mặt nước, 15% nuôi cá và các nhuyễn thể sống đáy như ngao, thưng, sần, tu hài… Hiện, diện tích nuôi hàu còn có thể vượt cả giai đoạn trước bão, còn nuôi cá và các loại nhuyễn thể sống đáy mới phục hồi 40-50% do đầu tư lớn và tình trạng thiếu giống.

Trong khi dân đang “khát” giống thủy sản thì dự án xây dựng trung tâm sản xuất giống nhuyễn thể tại đảo Lỗ Hố với mục tiêu sản xuất khoảng 1,5 tỷ con giống/năm lại bị bỏ hoang. Hiện cơ sở hạ tầng trị giá hàng trăm tỷ đồng gồm kè biển, hệ thống cấp điện nước, hệ thống thoát nước và xử lý rác, nạo vét luồng tàu, phao tiêu, nhà điều hành… ở đây đang bị xuống cấp và lãng phí. Thiết nghĩ, nếu nhà nước có cơ chế nào để kết hợp với doanh nghiệp hoặc bàn giao hẳn cơ sở đó cho doanh nghiệp vận hành thì rất có thể nó sẽ được hồi sinh.