Năm lần suýt phá sản
Anh Nguyễn Văn Thành người ở thị trấn Cái Rồng, huyện Vân Đồn cũ nay là đặc khu Vân Đồn của tỉnh Quảng Ninh. Cuộc đời anh gắn liền với biển và cũng bởi thế mà suýt phá sản không biết bao nhiêu lần. Lần đầu năm 2002 anh nuôi 8 lồng cá ở đảo Đông Ma chẳng may gặp một cơn bão dữ phải kéo bè di dời khiến cho cá bị chết hết, 400 triệu đồng đã một đi không trở lại. Lần hai năm 2004 anh vây 2 khu ở hòn Cò để nuôi cá, chẳng may dính một cơn bão trái quy luật từ hướng tây tiến vào xé tan lưới khiến 3 vạn con cá song bị thoát ra biển, thiệt hại hơn 1 tỷ đồng.
Anh Nguyễn Văn Thành kiểm tra độ lớn của cá. Ảnh: Dương Đình Tường.
Lần ba năm 2005 trong khi chở cá đi Móng Cái tiêu thụ tàu của anh bị xà lan đâm chìm, mất hơn 700 triệu đồng còn tí nữa mất cả mạng. Lần bốn năm 2019 một anh thả 10 vạn ngao giống nhưng bị dịch khiến cho hơn 4 tỷ đồng bỗng chốc tan theo bọt nước. Lần năm, năm 2024 anh thả 280 dây hàu, cùng các ô bè thả 10 vạn cá chim, 1,2 vạn cá giò, 1 tấn cá dìa giống… với tổng trị giá khoảng 31 tỷ đồng, bão Yagi tới cuốn đi hết, để lại một đống nợ nần.
Quyết không buông tay, anh Thành mượn sổ đỏ của người thân ra ngân hàng thế chấp vay tiền làm lại từ đầu: “Sau bão Yagi, tôi mượn 4 cái sổ đỏ vay được tổng cộng gần 4 tỷ đồng, tháng 11/2024 bắt đầu thả 160 dây hàu, tháng 3/2025 làm 50 ô nuôi cá nhưng toàn bằng tre thôi chứ không đủ tiền làm bằng gỗ như trước nữa”.
Chỉ vài ngày sau bão Yagi, lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh đã gặp các hộ nuôi biển của Vân Đồn để bàn cách phục hồi nghề khi họ bị thiệt hại tổng cộng hơn 2.200 tỉ đồng. Một cán bộ đặc khu cho tôi biết mức hỗ trợ thiên tai theo Nghị định 02 vừa thấp vừa khó thực hiện do người nuôi chưa kê khai lúc sản xuất và sau bão lại không lập được biên bản ghi nhận thiệt hại. Chỉ còn nguồn hỗ trợ của Mặt trận Tổ quốc tỉnh Quảng Ninh xin khoảng 70 tỷ đồng, đã giải ngân được khoảng 30 tỷ đồng. Bởi thế việc phục hồi nghề nuôi trồng thủy sản sau bão Yagi hầu hết đều là vận động tự thân, ai còn sổ đỏ của nhà thì cắm, ai không còn thì mượn anh em, bạn bè sổ đỏ để cắm hoặc vay nóng tiền.
Trong khi đó thủ tục giấy tờ giao quyền sử dụng khu vực biển để nuôi trồng trồng thủy sản cho dân lại đang rất chậm chạp. Theo thống kê, đặc khu Vân Đồn có khoảng 1.300 hộ, 80 hợp tác xã, trên 10 doanh nghiệp nuôi trồng thủy sản nhưng tới nay mới giao biển theo Nghị định 11 được tổng diện tích khoảng hơn 200 ha, trong khi quy hoạch nuôi trồng thủy sản theo Quyết định 3889 của tỉnh Quảng Ninh thì có gần 22.000 ha thủy sản. Thực tế là hầu hết người dân ở đây vẫn nuôi trồng thủy sản trên diện tích được chính quyền tạm giao nên trong lòng luôn nơm nớp lo âu.
Mong gỡ khó giúp dân
Như nhà anh Thành từ năm ngoái đến nay đã làm đi làm lại không biết bao nhiêu bộ hồ sơ mà vẫn chưa đâu vào đâu: “Vân Đồn trước đây đã quy hoạch vùng nuôi trồng thủy sản rồi nhưng khi xét duyệt cấp mặt nước cho dân tỉnh lại bảo vướng vào luồng thủy nội địa, luồng hàng hải, phải làm lại. Riêng tiền chở người đo đi hàng chục lần rồi làm lại hồ sơ trích lục rất tốn kém, mà bỏ không mặt nước thì cũng chết nên tôi vẫn cố gắng vay chỗ nọ, mượn chỗ kia để nuôi.
Khu vực nuôi cá của anh Nguyễn Văn Thành. Ảnh: Dương Đình Tường.
Trước đây riêng tôi đã thả hàu trên diện tích hàng trăm ha mặt nước, giờ cả HTX Ngư Long Vân Đồn có 19 thành viên mà chỉ dự kiến được giao có khoảng 352 ha là quá ít. Chính quyền cấp mặt nước cho dân nuôi trồng thủy sản dưới biển mà như cấp ruộng ở trên bờ, sát nhau quá, bà con lại sợ sắp tới phí thuê mặt nước sẽ thu ở mức 7,5 triệu đồng/ha/năm nên thả thật dày thành ra hàu chẳng có phù du để ăn, rất gầy.
Bình thường nuôi 7-8 tháng đã cho thu hoạch, giờ nuôi hơn 10 tháng rồi mà vẫn xanh ngắt, vẫn đen xì, không lên sữa được. Đã thế, hàu Trung Quốc to, béo, nhiều sữa trước chỉ có hàng nhập lậu giờ hàng nhập chính thức về mỗi ngày cả 5-10 xe conteiner bán với giá hơn 30.000đ/kg khiến cho hàu Việt Nam càng khó tiêu thụ, bán 4.000-5.000đ/kg cũng không ai mua.
Ở Vân Đồn nghề nuôi cá thì vẫn phát triển được nhưng những địa điểm trước đây đậu được lồng bè lâu dài, yên tâm khỏi lo sóng gió như Soi Nhụ, Lỗ Vọng, Lỗ Hố thì nay Vườn quốc gia Bái Tử Long quản lý hết. Một số dự án trước giao cho công ty nước ngoài nay đã hết hạn mà vẫn không thu hồi để giao cho dân. Trong khi đó đa số chúng tôi vẫn phải nuôi ở những khu vực hay có gió to, sóng lớn, khó chống đỡ khi có bão vào, bởi thế không dám đầu tư mạnh. Nhà nước cần phải nhìn lại vấn đề này để gỡ khó giúp dân”, anh Thành phàn nàn.
Trong những ngày ở Vân Đồn tôi còn nghe thêm chuyện người nuôi trồng thủy sản kêu về việc khó đăng ký, đăng kiểm tàu. Vấn đề này năm 2022, tôi từng phản ánh nhưng giờ hiện trạng vẫn y nguyên. Theo Luật Thủy sản cũ tàu dịch vụ nuôi trồng thủy sản gồm tàu bán dầu, nước sinh hoạt, đá lạnh, chở vật tư, trang thiết bị, chở lao động không vượt quá 12 người ra ngoài bè vẫn đăng ký, đăng kiểm với ngành nghề dịch vụ thủy sản. Nay theo Luật Thủy sản mới, các loại tàu dịch vụ cho hoạt động nuôi trồng thủy sản không được đăng ký là tàu thủy sản như trước nữa nên chuyển sang thuộc diện đăng ký bên ngành giao thông đường thủy.
Một khu nuôi nhuyễn thể ở Vân Đồn. Ảnh: Dương Đình Tường.
Trước đây phần lớn người nuôi trồng thủy sản chỉ có vốn mua được những con tàu nhỏ với vỏ composite mới nhưng lắp máy cũ. Nhà anh Thành cũng có ba cái tàu kiểu vậy. Giờ để đem chúng đi đăng ký đòi hỏi phải có hóa đơn xuất xưởng (cơ sở đóng tàu thuyền phải có phép), hợp đồng đóng tàu, thiết kế tàu được phê duyệt, trước bạ vỏ máy - những thứ tốn cả trăm triệu đồng, thậm chí có tiền cũng không thể làm nổi. Mà mua tàu mới thì họ lại không có tiền. Ở trên biển không có tàu chẳng khác nào ở trên đất liền không có xe máy, ô tô. Bởi thế dân biết là sai luật đấy nhưng vẫn phải đi lậu, chẳng may mà bị cơ quan chức năng phát hiện, không xin được thì đành chấp nhận nộp phạt.
"Các thành viên HTX chúng tôi chỉ muốn được nhà nước giao quyền sử dụng khu vực biển để nuôi trồng trồng thủy sản bởi có giấy tờ ấy mới có thể huy động được thêm vốn đầu tư, thực hiện được dự án”, anh Nguyễn Văn Thành.
