Kỳ Hải Nam - cây phát tài hay trò lừa bán giống?: [Bài 1] Sự thật giống cây… có trầm từ bé

LTS: Loài cây có xuất xứ từ Trung Quốc, được dân buôn nhập chui về Việt Nam rồi “thổi phồng” giá trị với khả năng tạo trầm từ bé và bán với giá cao ngất ngưởng (từ 150.000 đồng đến 500.000 đồng/cây giống) tùy dòng. Mạng lưới bán giống vươn khắp từ Bắc vào Nam, nhiều nông dân vì tin vào lời giới thiệu hoa mỹ “1 hecta có thể thu trên 10 tỷ đồng sau 6-7 năm” và bỏ tiền mua giống. Đây có phải là canh bạc liều lĩnh? Bởi theo các chuyên gia lâm sinh, hiện ở Việt Nam chưa có đề tài nghiên cứu nào về loài cây này.

Gặp "ông trùm" ở Tam Đảo

Những ai đã từng tìm hiểu về giống cây kỳ Hải Nam (tên gọi chung) có khả năng tạo trầm và tinh dầu trầm hương, nguồn gốc từ Trung Quốc, thì không xa lạ gì người đàn ông tên Nguyễn Văn B - giám đốc một trung tâm giống cây trồng ở thị trấn Hợp Châu, huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc (cũ), nay là xã Tam Đảo, tỉnh Phú Thọ. Bởi, B là gương mặt quen thuộc trong các video được đăng tải trên kênh Yotube “Trung tâm Cây giống Tam Đảo” (có 23.000 người đăng ký).

Hiện nay, cơ sở này đang rao bán gần chục giống kỳ Hải Nam gồm: quốc hương (tâm dầu), hồng kỳ, kim sa, hắc dầu vương… với giá từ 150.000 đồng/cây. Trong đó, có những giống (như quốc hương, có nguồn gốc từ đảo Hải Nam, Trung Quốc) có khả năng tự nứt vỏ thân cây, tự tạo trầm từ rất sớm và không cần phải khoan lỗ tác động. Đặc biệt, chỉ trồng 6-7 năm là có thể thu hoạch.

Vào vai người tìm mua giống kỳ Hải Nam, chúng tôi tiếp cận trung tâm giống cây trồng của B. Người đàn ông này cho biết, tại cơ sở đang có khoảng một vạn cây kỳ Hải Nam. Trong số các giống kỳ Hải Nam, chỉ có duy nhất giống dầu vàng là trung tâm ghép được tại Việt Nam, còn tất cả các loại khác đều phải nhập hết.

Quá trình PR sản phẩm, B bảo: “Một cây kỳ Hải Nam sau khoảng 7 năm trồng có thể cho từ 1,5 - 1,8, thậm chí hơn 2kg trầm. Tính bình quân một cây bán được 4 triệu đồng là thoải mái”. Thậm chí, giám đốc trung tâm này có thể ký hợp đồng khóa giá bao tiêu sản phẩm cho khách hàng với giá 2 triệu đồng/cây đến tuổi khai thác.

B hướng dẫn chúng tôi tỉ mỉ: Nên trồng mật độ cây cách cây 1m x 1m hoặc 1,5m x 1,5m, và để đảm bảo cây có thể sống khỏe, cần đầu tư hệ thống tưới bài bản. “Các bác trồng thì em sẽ chuyển giao cho các bác hết, từ kỹ thuật trồng, chăm sóc. Trước khi trồng em cũng sẽ bay vào trong đấy, cho cả một bạn kỹ sư vào để hướng dẫn các bác”.

Để tăng uy tín, B mở điện thoại cho chúng tôi xem hàng loạt mô hình trung tâm này tự đầu tư hoặc cung cấp giống kỳ Hải Nam tại các địa phương như Tuyên Quang, Bắc Giang, Bình Phước, Đồng Nai (cũ)… Trong đó, quy mô tại Tuyên Quang là 17ha (đang trong quá trình mở rộng diện tích trồng).

“Ngoài Bắc tập trung vào giống Hồng Kỳ và Kim Sa, còn phía Nam tập trung vào Hắc dầu vương”. Giống Hồng Kỳ có giá 250.000 đồng/cây, còn Hắc Kỳ giá 150.000 đồng/cây. Riêng dòng Quốc Hương (còn gọi là Tâm dầu), Trung tâm ký kết với khách hàng giá 500.000 đồng/cây giống”, B nói.

Cây trong bầu cũng đã có trầm

Để tạo lòng tin với khách hàng về khả năng tạo trầm của giống kỳ Hải Nam, B dẫn chúng tôi ra xem một cây giống ở vườn ươm, gốc chỉ to chừng ngón tay cái, cao chừng 70cm, rồi chỉ tay vào một vết cắt cành và bảo: “Dòng này là kim sa, trầm ăn giữa tâm. Trước đó cành bị gãy xong nó lên một nhánh mới, từ vết cắt đó tạo trầm. Cắt cành chỗ nào thì tạo trầm chỗ đó. Nhưng từ năm thứ 3, phải tác động khoan chạy dọc thân thì các vết dầu tràn mới đều nhau được. Còn nếu không khoan thì nó cũng tạo từ vết cắt cành ăn vào khoảng một đoạn thôi”.

Tiếp đến, B chỉ tay vào một lô cây giống hắc dầu vương vẫn còn đóng trong bầu đất (chưa trồng), tuổi gần 1 năm và bảo: “Cây này một ông lãnh đạo huyện cũ lấy hết rồi, còn chỗ này là ông lãnh đạo xã bên đặt. Cây này có trầm hết rồi, cây nào cũng ra trầm rồi. 650.000 đồng/cây”. Tiếp đến, B lại lấy điện thoại cho chúng tôi xem một mô hình trồng kỳ Hải Nam ở Bắc Giang và bảo: “Em vừa sang Bắc Giang đây, họ cũng lấy 200 cây to. Đang làm dự án 13ha ở bên đấy. Ông ấy phá bỏ hết cát sâm để lấy dòng quốc hương ở Quỳnh Sơn, huyện Yên Dũng (cũ))”.

“Đồng Nai, Bình Phước cũng có hết. Bình Phước nhiều lắm… em quay video flycam trong Bình Phước, gần Đồng Xoài, xung quanh toàn cao su. Toàn bộ khu này làm đất xong rồi, còn toàn bộ chỗ này hắt xuống là trồng rồi”, B tiếp tục mở các video trong điện thoại để khoe với chúng tôi.

"Trồng 3 năm, 20 triệu/cây": Sự thật hay “cú nổ” quảng cáo?

Quá trình kinh doanh cây giống kỳ Hải Nam, B thường xuyên xuất hiện cùng 1 người đàn ông tên Q (ở Hợp tác xã trầm kỳ nam T.Đ). Trên kênh Youtube, Q và B thường xuyên đăng các video thăm các mô hình trồng kỳ Hải Nam tại đảo Hải Nam (Trung Quốc) và “phỏng vấn" chủ vườn.

Tại một vườn trồng kỳ Hải Nam trồng giống quốc hương (còn gọi là tâm dầu) khoảng 3,5 tuổi, chủ vườn cho biết, cây không cần phải đục lỗ nhưng đã có trầm. Đã có người đặt mua toàn bộ số cây trong vườn với giá 5.000 tệ/cây (tương đương khoảng gần 20 triệu/cây”. Bây giờ đã có trầm rồi nhưng chưa có dầu. Cây này không cần phải đục lỗ mà tự tạo trầm, thậm chí cành bé tí như dây thừng cũng có trầm. Tất cả cành nhỏ để ghép mắt cũng đã có người đặt mua đến sang năm hết rồi, giá 15 triệu/kg cũng không có để bán.

Những video như vậy thu hút nhiều nghìn lượt xem, dẫn dắt nhiều người vào giấc mộng “hái tiền tỷ” chỉ sau vài năm gieo trồng. Tuy nhiên, tại một vườn kỳ Hải Nam (dòng hồng kỳ) bên Trung Quốc, chính B cũng cho biết: “Cây này bị làm giả rất nhiều... Hầu hết người mua kỳ Hải Nam đều bị lừa… cho nên thị trường cây kỳ Hải Nam tại Việt Nam bây giờ khổ, các bác trồng hầu hết toàn bị lừa hết”.

Bản thân chủ vườn người Trung Quốc cũng nói, loài Hồng Kỳ này mới có ở Trung Quốc vài năm, thậm chí chưa có cây cho thu hoạch. Ngay tại Trung Quốc cũng có người mua phải giống giả, số lượng khoảng 300 cây. Tiết lộ với chúng tôi, B thừa nhận, ở Việt Nam chưa có cây kỳ Hải Nam nào đến tuổi khai thác mà phải chờ thêm 2 năm nữa.

“Bây giờ có rất nhiều bạn trẻ quảng cáo để bán hàng online, thậm chí không làm vườn cũng đi bán cây kỳ Hải Nam, tôi cũng rất quan ngại vì ở Việt Nam bây giờ tự ghép rất nhiều. Tôi cũng không biết những cây tự ghép ấy có thể tạo trầm hay không. Chúng tôi cũng đã thử nghiệm ghép rất nhiều nhưng đa phần kết quả ghép thì nó tạo trầm rất kém, thậm chí là thất bại, không có trầm”, giám đốc trung tâm giống cây trồng ở Tam Đảo Nguyễn Văn B chia sẻ.

Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm ra văn bản cảnh báo

Ngay trong ngày 16/9/2025, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã ban hành công văn số 1773/LNKL-PTR về việc tăng cường công tác quản lý giống cây trồng lâm nghiệp gửi các Sở Nông nghiệp và Môi trường.

Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cho biết, đơn vị đã nhận dược thông tin phản ánh của một số tổ chức và cá nhân về việc có một số địa phương đang kinh doanh và gây trồng loài cây “Kỳ Hải Nam” không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Nhằm đảm bảo việc quản lý giống cây trồng lâm nghiệp đúng theo quy định pháp luật, bảo vệ tính đa dạng sinh học, an toàn của hệ sinh thái rừng và quyền lợi của người dân, thực hiện chức năng quản lý nhà nước, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm đề nghị Sở Nông nghiệp và Môi trường các địa phương tiến hành kiểm tra, rà soát toàn bộ các tổ chức, cá nhân có hoạt động sản xuất kinh doanh, lưu giữ, sử dụng giống cây trồng lâm nghiệp trên địa bàn… Đồng thời tăng cường kiểm tra việc chấp hành thủ tục pháp lý đối với từng lô giống cây lâm nghiệp nhập khẩu: Hồ sơ gốc của lô giống, giấy tờ chứng nhận xuất xứ, giấy chứng nhận kiểm định, giấy phép nhập khẩu, hồ sơ kỹ thuật kèm theo lô giống theo quy định tại Nghị định số 27/2021/NĐ-CP ngày 25/3/2021 của Chính phủ về quản lý giống cây trồng lâm nghiệp và các quy định liên quan.

Văn bản của Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cũng nêu rõ: “Trường hợp phát hiện giống cây trồng lâm nghiệp nhập khẩu chưa được công nhận, chưa có hồ sơ, chưa thực hiện khảo nghiệm theo quy định, hoặc có dấu hiệu là giống ngoại lai xâm hại thì tiến hành thu giữ và xử lý kịp thời theo đúng quy định của pháp luật”.

Trao đổi với phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Triệu Văn Lực - Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cho biết: Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm chưa cấp phép nhập khẩu chính ngạch đối với bất kỳ giống cây lâm nghiệp nào có tên “Kỳ Hải Nam”. Vậy đường đi của các giống cây kỳ Hải Nam từ Trung Quốc về Việt Nam như thế nào? Tất cả sẽ được hé lộ từ chính những ông chủ cơ sở cung cấp cây giống này.