Kỳ Hải Nam - cây tỷ phú hay trò lừa bán giống: [Bài 3] Chớ ‘mang củi về rừng'!

Đó là lời “gan ruột” của ông Phạm Văn Du - Chủ tịch Hội Trầm hương Việt Nam, khi trao đổi với Báo Nông nghiệp và Môi trường liên quan đến vấn nạn quảng cáo "siêu lợi nhuận" với mục đích bán giống kỳ Hải Nam ngoại lai, chưa được khảo nghiệm, kiểm nghiệm, kiểm định, cấp phép nhập khẩu và lưu hành tại Việt Nam.

Cần đánh động đến toàn xã hội về loài cây ngoại lai kỳ Hải Nam

- Thưa ông,  thời gian qua Hội Trầm hương Việt Nam đã có văn bản gửi đến các cơ quan chức năng và các hội viên của Hội để cảnh báo về tình trạng mua bán giống kỳ Hải Nam có xuất xứ từ Trung Quốc trên thị trường. Vậy ông có thể chia sẻ rõ hơn về vấn đề này?

Xin khẳng định là Việt Nam chúng ta có sản phẩm trầm hương được tạo ra từ cây dó bầu bản địa vô cùng nổi tiếng trên thế giới, và đã được khẳng định qua hàng ngàn năm nay. Ngành trầm hương cũng đang phát triển, giúp cho hàng nghìn gia đình, hàng trăm nghìn người dân có kế sinh nhai và tương lai nó sẽ là một ngành kinh tế lớn của đất nước.

Tuy nhiên, gần đây nổi lên hiện tượng nhiều tổ chức, cá nhân kinh doanh một giống trầm có tên gọi là “kỳ Hải Nam” được nhập từ nước ngoài vào Việt Nam và đang được giao dịch mua bán với số lượng không nhỏ.

Giống này, như chúng tôi được biết là chưa được khảo nghiệm, kiểm nghiệm, kiểm định và cấp phép lưu hành tại Việt Nam. Tuy nhiên, nhiều tổ chức, cá nhân đang quảng cáo và bán với giá rất đắt đỏ, được tuyên truyền với mức siêu lợi nhuận (lên đến hàng chục tỷ đồng/ha).

Điều này dẫn đến hệ quả, đó là nhiều người chưa tìm hiểu kỹ, đã bỏ ra hàng trăm, hàng tỷ đồng đầu tư trồng. Tôi e rằng đến một lúc nào đấy dân mình sẽ lại gặp những rủi ro lớn, ví dụ như phong trào nhập các giống ngoại lai vào nước ta như ốc bươu vàng, cây mai dương,... mà chưa được kiểm định của các cơ quan chức năng.

Chúng tôi muốn đề nghị với các cơ quan chức năng kiểm tra, đánh giá, rồi khuyến cáo với toàn bộ những người đang quan tam đến vấn đề này để chúng ta tránh rủi ro không đáng có sau này.

Lý do là bởi, trồng loài cây này phải mất thời gian rất dài, ít nhất phải từ 5-7 năm, thậm chí 10-12 năm trở lên mới cho ra trầm chất lượng đảm bảo, và phải sử dụng giống dó bầu bản địa của Việt Nam đã được khảo nghiệm. Còn với giống kỳ Hải Nam, nó là một cây ngoại lai được chiết ghép từ nước ngoài đưa vào, chưa có sự đánh giá nào của cơ quan quản lý nhà nước.

Người ta nói là sau 2-3 năm sẽ có trầm, nhưng chuyện đấy không có kiểm chứng. Họ bán xong là phủi tay và không có trách nhiệm với người nông dân. Do đó, chúng tôi đã cảnh báo đến tất cả hội viên từ rất sớm, chứ không phải bây giờ. Và đến thời điểm này, chúng tôi thấy rằng đã đến lúc phải đánh động toàn xã hội và các cơ quan chức năng để kiểm soát lại tình hình này. Tôi nghĩ đó là vấn đề cấp bách.

- Ông nghĩ sao về mức giá từ 150.000 đồng đến 500.000 đồng/cây giống kỳ Hải Nam (với mật độ trồng 1,5 x 1,5m thì mỗi hecta phải cần tới 4.500 cây)? Liệu rằng suất đầu tư như vậy là quá lớn trong khi rủi ro từ loài cây này mang đến không hề nhỏ?

Một cây giống gió bầu bản địa của Việt Nam xuất từ vườn ươm ra chỉ từ 5.000 – 7.000 đồng một cây giống thôi. Cây giống này rất đảm bảo. Còn giống ngoại lai kỳ Trầm Hương, họ quảng cáo bán 150.000 đồng/cây, 250.000 đồng/cây thậm chí là 500.000 đồng/cây, đó là mức siêu lợi nhuận (tương ứng, nhà đầu tư phải bỏ ra từ 700 triệu đồng đến 2,2 tỷ đồng tiền giống cây, chưa kể chi phí mặt bằng, làm đất, trồng, hệ thống tưới, chăm sóc...). Tôi nghĩ rằng, giá này là giá rất là cao và rất rủi ro cho người nông dân.Chẳng hạn, nếu tôi trồng 3 ha, thì không thể biết sau này rủi ro sẽ lớn cỡ nào.

Trong khi đó, nhiều đơn vị là thành viên của Hội Trầm hương Việt Nam đã nghiên cứu, phát triển được những giống khá tốt, và với giá phải chăng (không quá 10.000 đồng một cây giống) và có thể sau 3 năm đã cấy tạo trầm được rồi.

Nếu Trung Quốc có giống tốt thì cần gì phải nhập trầm hương Việt Nam giá cao?

- Ông có khuyến cáo gì đối với nông dân, những người đang có ý định đầu tư vào cây kỳ Hải Nam này?

Thứ nhất, những ai có ý định trồng cây đó thì nên dừng ngay. Chúng ta làm gì cũng phải có cơ sở pháp lý, cơ sở khoa học, phải có các kết quả kiểm nghiệm từ cơ quan nghiên cứu, cơ quan quản lý nhà nước thì sau này sản phẩm tạo ra mới có được xuất xứ minh bạch để xuất khẩu.

Đặc biệt, trầm hương được CITES (Công ước về Buôn bán Quốc tế các loài Động vật và Thực vật Hoang dã nguy cấp) liệt kê trong Phụ lục II, nghĩa là cần phải có giấy phép đặc biệt để xuất khẩu hoặc nhập khẩu. Điều này đảm bảo rằng hoạt động thương mại quốc tế đối với trầm hương không đe dọa sự tồn tại của loài này trong tự nhiên, do đó, doanh nghiệp muốn xuất khẩu trầm hương phải xin cấp giấy phép CITES từ Cơ quan quản lý CITES Việt Nam.

Trong khi đó, hầu hết trầm hương của nước ta được xuất đi nước ngoài. Dân mình chỉ dùng những thứ cuối cùng, tức là trầm hương để đốt, như thế thì giá trị gần như không có.

Vậy, phải chứng minh xuất xứ cây tạo ra trầm hương từ đâu đến. Nếu như từ phương Bắc đưa đến, bên đó họ đã trồng bạt ngàn rồi, chúng ta sẽ tiêu thụ sản phẩm ở đâu? Bà con cố gắng suy nghĩ kỹ một chút trước khi mình đầu tư. Và theo như ý của tôi, thì chúng ta phải thận trọng, không nên trồng đến khi nào cơ quan quản lý có khuyến cáo rõ ràng, còn hiện tại nên trồng cây dó bầu của Việt Nam vì mọi thứ đều rất minh bạch.

- Ông nghĩ sao khi nhiều người nói là giống kỳ Hải Nam cho chất lượng trầm cao hơn, sản lượng cao hơn và giá trị cũng cao hơn trầm hương tạo ra từ cây dó bầu của Việt Nam?

Cái đấy cũng là do sự đồn thổi thái quá từ những người bán giống, những đường dây nhập lậu cây này vào Việt Nam. Cái gì cũng vậy, muốn bán được thì người ta phải quảng cáo. Và, với một số lượng ít ban đầu, giá bao giờ cũng sẽ mắc (rất đắt), nhưng khi sản xuất đại trà ra rồi thì sẽ rất rẻ.

Tôi thấy ở Việt Nam, trước đây cũng có sản phẩm trầm của kỳ Hải Nam (Trung Quốc) đưa về, giá ban rất là mắc, nhưng dần dần, đến bây giờ nó rất rẻ rồi (chỉ vài triệu đồng/kg). Và các chuyên gia về buôn bán trầm hương cũng cho tôi biết, trầm của Trung Quốc lúc đầu cũng thơm, nhưng khi càng xài về sau thì chất lượng nó càng kém và không thể so sánh với trầm Việt Nam được. Bản thân Trung Quốc hiện nay họ vẫn nhập trầm Việt Nam về để pha với sản phẩm bên đó, tạo ra sản phẩm của họ.

Cho nên, chúng ta chớ “mang củi về rừng”, mình dùng giống của Trung Quốc thì mình có cạnh tranh được với Trung Quốc không? Nếu Trung Quốc có giống cây có khả năng tạo trầm hương tốt, tại sao họ phải nhập trầm của Việt Nam với giá cao? Đó là vấn đề cần phải suy nghĩ thấu đáo.

- Vậy việc nhập và bán giống kỳ Hải Nam tràn lan tại Việt Nam ảnh hưởng gì đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp ngành trầm?

Tôi nghĩ, về dài hạn thì chắc chắn sẽ gây thiệt hại cho chính người trồng dó bầu của Việt Nam. Và, về mặt xã hội thì cũng thiệt hại. Nó gây ra sự hoang mang ở trong những người trồng và cấy tạo trầm. Thứ hai là giống này là giống ghép ngoại lai, nếu chúng ta trồng rồi tiếp tục nhân ra, trồng lẫn với các giống bản địa của chúng ta đã được chọn lọc thì các loài sẽ có sự lai tạo và ra một giống sau này có những tính trạng khác biệt. Chúng ta không xác định được hệ gen của nó, và gây nguy hại cho giống bản địa.

Thứ ba, nó sẽ gây ra nhiều hệ lụy khác. Về mặt sinh học chẳng hạn, không biết cây này có phù hợp với đất đai, thổ nhưỡng của các vùng sinh thái nước ta hay không, rồi nó có gây bệnh mới trên cây trồng hay không? Tất cả những giả thiết đó chúng ta chưa làm rõ được, thì tôi nghĩ rằng chắc chắn nó sẽ có hệ quả và chúng ta cần phải nhìn thấy trước vấn đề.

Đột phá trong nghiên cứu tạo trầm từ cây dó bầu bản địa Việt Nam

- Vì sao Hội Trầm hương Việt Nam lại kiên quyết bảo vệ cây dó bầu bản địa của Việt Nam như vậy? Liệu đó có phải là tư tưởng bảo thủ, hay còn nguyên nhân nào khác?

Một số chuyên gia đã nói với tôi, có những khách hàng từ Nhật Bản từng đến Việt Nam để tìm hiểu nguồn cung trầm hương Việt Nam. Khi họ biết được ở nước ta có trồng giống cây ghép từ cây ngoại lai (kỳ Hải Nam), họ đã từ chối mua. Đó là những lời cảnh báo thật.

Ở nước ta, có những doanh nghiệp đầu tư rất lớn để tạo ra trầm hương, nhưng họ trồng giống bản địa của Việt Nam. Và Hội Trầm hương Việt Nam rất muốn thông báo đến mọi người là đã đã có đơn vị trong nước nghiên cứu bước đầu, có ra trầm sớm và hiệu quả kinh tế tốt. Chúng tôi mong những người quan tâm liên hệ với Hội Trầm hương và chúng tôi sẽ giải đáp.

- Vậy khi thấy thông tin cây kỳ Hải Nam được giao bán tràn lan trên mạng xã hội, thì các doanh nghiệp Việt Nam có phản ứng gì không?

Có chứ, đặc biệt là những người làm trầm lâu năm. Chúng tôi lập nhóm có tên “Diễn đàn Quốc gia Trầm hương”, những người tâm huyết nhất, đang nghiên cứu để phát triển ra những giống tốt nhất, và đang tìm phương pháp hiện đại nhất để tạo trầm với chất lượng cao không chỉ dùng cho Việt Nam mà xuất khẩu, dùng cho những mục đích cao cấp, ví dụ như làm dược liệu, làm mỹ phẩm, mang lại giá trị gia tăng cao.

Đối với ngành trầm hương, thì họ rất lo lắng, vì chúng ta phát triển một giống mới, chưa được kiểm nghiệm và đã được một quốc gia lớn như nước bạn mình đưa vào, thì chắc chắn là người nông dân mình sẽ thua ngay, cũng giống như những phong trào như mua lá cây rồi mua gốc tiêu, hay mua lá điều giá cao,...

Và chúng tôi cũng rất cảnh giác. Rất nhiều cá nhân ở bên kia họ sang, tìm đến Hội Trầm hương Việt Nam để tìm những vùng đất để họ hợp tác họ trồng, nhưng tôi chối thẳng thừng, vì tôi muốn đầu tiên phải phát triển và giữ giống bản địa của mình, thứ hai là mình chưa biết cây kia như thế nào nên chưa được phép nhập vào trồng.