Xây dựng năng lực phát triển thị trường các-bon rừng tại 4 tỉnh tiềm năng
Khi cam kết phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) đến năm 2050 của Việt Nam bước vào giai đoạn hiện thực hóa, thị trường tín chỉ các-bon rừng được coi là một “cánh cửa mới” giúp địa phương vừa bảo vệ tài nguyên rừng, vừa tạo nguồn thu bền vững.
Tuy nhiên, để tham gia sân chơi toàn cầu này, các tỉnh không chỉ cần có rừng, mà còn phải có năng lực định lượng, quản trị và kết nối thị trường - những yếu tố mà dự án “Xây dựng năng lực thực hiện kế hoạch giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và huy động nguồn tài chính bền vững để bảo vệ và phát triển rừng, trong đó có thị trường các-bon rừng chất lượng cao - Carbon for Good” (C4G) vừa khởi động tại Lai Châu đang từng bước hỗ trợ xây dựng.
Đoàn công tác tìm hiểu công tác bảo vệ rừng tại Tả Lèng, Lai Châu. Ảnh: Bá Thắng.
Hiện Việt Nam có khoảng 14,8 triệu ha rừng, trong đó hơn 4,7 triệu ha là rừng trồng. Các chuyên gia ước tính tiềm năng hấp thụ của rừng Việt Nam có thể đạt hàng chục triệu tấn CO₂ mỗi năm, tương đương hàng trăm triệu USD nếu được chuyển đổi thành tín chỉ các-bon đạt chuẩn quốc tế. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất của nhiều địa phương là thiếu năng lực đo đạc, giám sát và xác minh (MRV) - những yếu tố then chốt để tín chỉ được công nhận và giao dịch.
Trong bối cảnh đó, Dự án C4G được xem là bước khởi đầu quan trọng. Dự án do CARE, Trung tâm Nghiên cứu Lâm nghiệp Quốc tế (CIFOR) và Đại học British Columbia (UBC, Canada) phối hợp thực hiện, kéo dài đến tháng 3/2028, với mục tiêu giúp Việt Nam hình thành nền tảng khoa học, kỹ thuật và thể chế để phát triển thị trường các-bon rừng chất lượng cao.
Theo bà Lê Kim Dung, Giám đốc Quốc gia CARE tại Việt Nam, C4G không chỉ tập trung vào khía cạnh kỹ thuật mà còn hướng đến việc đảm bảo tính công bằng và bao trùm xã hội. “Chúng tôi muốn kết hợp kiến thức địa phương với các giải pháp đổi mới, để tiếng nói của cộng đồng, đặc biệt là phụ nữ dân tộc thiểu số, được lắng nghe trong các quyết định liên quan đến tài nguyên rừng”, bà nói.
Dự án triển khai tại bốn địa phương Tuyên Quang, Lai Châu, Sơn La và Cần Thơ, những nơi có hệ sinh thái rừng đa dạng, đồng thời đang trong giai đoạn chuẩn bị để tham gia thị trường tín chỉ các-bon quốc tế. Mục tiêu lớn của C4G là tăng cường quản trị khí hậu hướng tới thích ứng và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu theo hướng tích cực với thiên nhiên, thông qua việc phát triển thị trường các-bon rừng và mở rộng sự tham gia của khu vực tư nhân.
Để đạt mục tiêu này, C4G đặt ra 4 nhóm kết quả cụ thể. Đó là: Đánh giá tiềm năng hấp thụ và lưu trữ các-bon rừng của từng tỉnh, tạo dữ liệu nền tảng cho việc định lượng tín chỉ các-bon trong tương lai. Đánh giá khả năng giảm phát thải khí nhà kính, giúp địa phương xác định mức đóng góp thực tế cho mục tiêu quốc gia.
Cùng với đó, xây dựng hồ sơ dữ liệu sẵn sàng thị trường, giúp các tỉnh có thể nhanh chóng tham gia giao dịch khi khung pháp lý hoàn thiện. Cuối cùng, là đào tạo chuyên sâu cho cán bộ và doanh nghiệp địa phương, từ phương pháp định giá, phát triển dự án, đến đánh giá rủi ro và cơ hội của thị trường các-bon.
Toàn cảnh lễ khởi động được tổ chức tại Lai Châu hôm 31/10. Ảnh: Bá Thắng.
Tăng cường vai trò khu vực tư nhân
CIFOR và UBC đồng thuận, rằng Việt Nam có lợi thế lớn về diện tích rừng và đã có nhiều cam kết chính trị mạnh mẽ. Tuy nhiên, để bước vào “sân chơi các-bon” toàn cầu, Việt Nam cần thêm năng lực kỹ thuật. CIFOR và UBC, với mạng lưới chuyên gia quốc tế và kinh nghiệm về quản lý lâm nghiệp, sẽ hỗ trợ trong thiết lập hệ thống MRV, công nghệ giám sát, đồng thời phát triển các dự án quản lý rừng bền vững và nâng cao năng lực thể chế ở cấp địa phương.
Tại Việt Nam, chính phủ đã ban hành nhiều văn bản định hướng thị trường các-bon, trong đó có Nghị định 06/2022/NĐ-CP và Đề án Thành lập và phát triển thị trường các-bon. Một số tỉnh như Lai Châu, Tuyên Quang, Sơn La đang được xem là “địa chỉ tiềm năng” cho các dự án thí điểm, nhờ độ che phủ rừng cao và sự chủ động của chính quyền địa phương trong bảo tồn tài nguyên.
Một điểm đáng chú ý khác của dự án là tăng cường vai trò của khu vực tư nhân. Khi cơ chế thị trường các-bon quốc gia đi vào vận hành, doanh nghiệp sẽ có thể tham gia đầu tư, phát triển và mua bán tín chỉ để bù đắp phát thải. Dự án vì thế chú trọng việc thiết lập mạng lưới kết nối giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng, đảm bảo thị trường vận hành minh bạch, bền vững và có lợi cho người giữ rừng.
C4G cũng mở ra cơ hội hợp tác mới giữa Việt Nam và Canada trong các lĩnh vực liên quan như công nghệ giám sát rừng, phát triển chuỗi giá trị gỗ trung hòa các-bon, tài chính xanh và chứng nhận tín chỉ. Canada hiện là một trong những quốc gia tiên phong về cơ chế tài chính khí hậu, và việc chuyển giao kinh nghiệm sang Việt Nam được đánh giá là kịp thời trong giai đoạn nước ta đang xây dựng khung vận hành thị trường các-bon nội địa.
Sự kết hợp giữa kiến thức bản địa và chuyên môn quốc tế được kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam không chỉ sẵn sàng về kỹ thuật mà còn về thể chế, tài chính và xã hội để bước vào thị trường tín chỉ các-bon.
CARE cam kết, các hoạt động của dự án trong 3 năm tới sẽ được thiết kế theo hướng gắn kết chặt chẽ giữa khoa học, chính sách và thực tiễn. Các chuyên gia từ CIFOR và UBC sẽ làm việc trực tiếp với chính quyền và cộng đồng địa phương để đồng phát triển mô hình quản lý rừng bền vững, tái trồng rừng thích ứng biến đổi khí hậu và tạo sinh kế thay thế cho người dân.
