IPM và IPHM - nền tảng để sản xuất chè hữu cơ

Ông Trần Văn Nghìn, nông dân trồng chè tại xã Tân Cương (TP Thái Nguyên) cho biết, nhiều nương chè tại địa phương đang phải chịu tổn thương do biến đổi khí hậu và tập quán canh tác chè không kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Việc thiếu sự chăm sóc và cải tạo đất khiến cây chè thiếu chất dinh dưỡng, dẫn đến giá trị sản phẩm thấp.

“Mong muốn của chúng tôi, nhất là các hộ chưa có nhiều kinh nghiệm sản xuất là được tiếp cận được các loại phân vi sinh, quy trình sản xuất an toàn, hữu cơ và thân thiện với môi trường. Từ đó cải tạo đất, phục hồi nương chè bị thoái hóa”, ông Nghìn nhấn mạnh.

Từ thực tế trên, Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp TP Thái Nguyên đã triển khai mô hình thâm canh chè hữu cơ thời kỳ kinh doanh từ năm thứ 4 trở đi nhằm giúp nông dân tiếp cận kỹ thuật sản xuất, thâm canh chè chất lượng cao theo tiêu chuẩn hữu cơ.

Trong xu thế sản xuất nông nghiệp thân thiện với môi trường, chè hữu cơ đang dần trở thành hướng đi tất yếu của ngành chè Thái Nguyên. Tuy nhiên, để đảm bảo năng suất và chất lượng sản phẩm, việc kiểm soát dịch hại hiệu quả mà không sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật tổng hợp là một thách thức lớn. Trước yêu cầu đó, mô hình quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) và quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) đã và đang chứng minh vai trò quan trọng trong sản xuất chè hữu cơ.

Theo ông Ngô Mạnh Tiến - Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp TP Thái Nguyên, IPM trong sản xuất chè hữu cơ không đơn thuần là kiểm soát sâu bệnh mà còn hướng tới phòng ngừa và nâng cao sức đề kháng tự nhiên của cây trồng dựa trên việc kết hợp đa dạng các biện pháp sinh học, cơ học, canh tác và giám sát định kỳ.

Trong đó biện pháp canh tác là nền tảng đầu tiên. Việc lựa chọn giống chè kháng sâu bệnh, bố trí mật độ trồng hợp lý, luân canh cây trồng và duy trì đồng ruộng sạch sẽ giúp giảm thiểu môi trường cư trú và sinh sản của sâu bệnh. Tán chè được khép tán, đất giữa các hàng chè được che phủ bằng rơm rạ, cỏ khô hoặc vật liệu sinh học giúp hạn chế cỏ dại và giữ ẩm đất.

Song song đó, biện pháp cơ học như bẫy đèn, bẫy màu, dùng vợt bắt sâu, thu gom và tiêu hủy lá bệnh cũng góp phần làm giảm mật độ sinh vật gây hại. Đặc biệt, các bẫy ánh sáng và bẫy dính được khuyến khích sử dụng để giám sát và tiêu diệt côn trùng trưởng thành một cách an toàn.

Biện pháp sinh học đóng vai trò trung tâm trong việc áp dụng IPM vào sản xuất chè hữu cơ. Các chế phẩm sinh học như nấm xanh (Metarhizium), nấm trắng (Beauveria), Trichoderma được sử dụng để kiểm soát sâu cuốn lá, rầy xanh, bọ xít muỗi, nhện đỏ và các vi sinh vật gây bệnh trong đất.

Ngoài ra, việc bảo vệ và phát triển thiên địch tự nhiên như bọ rùa, ong ký sinh, nhện nhỏ cũng là một phần không thể thiếu, góp phần tái tạo hệ sinh thái cân bằng trên nương chè.

Một điểm nổi bật trong việc áp dụng IPHM là tăng cường sử dụng thảo mộc và chế phẩm tự nhiên. Các dung dịch từ tỏi, ớt, gừng, lá neem, thuốc lào không chỉ an toàn cho người sử dụng và môi trường mà còn có hiệu quả cao trong việc xua đuổi côn trùng gây hại. Một số chế phẩm sinh học từ thảo mộc như Sukopi, Deriss, Xanh Green, Sông Lam 333 cũng được nông dân tin dùng.

“Không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học tổng hợp là nguyên tắc cốt lõi của sản xuất chè hữu cơ. Việc giám sát định kỳ và xác định ngưỡng gây hại là bước quan trọng giúp người trồng chè chủ động áp dụng các biện pháp kiểm soát khi cần thiết, tránh phun xịt tràn lan, gây hại đến môi trường và mất cân bằng sinh thái”, ông Tiến nói.

Để đảm bảo minh bạch và hiệu quả, nông dân cần ghi chép đầy đủ quá trình quản lý dịch hại, từ theo dõi sâu bệnh đến các biện pháp can thiệp. Việc này không chỉ phục vụ truy xuất nguồn gốc sản phẩm mà còn giúp đánh giá hiệu quả và điều chỉnh kỹ thuật kịp thời.

Thực tiễn sản xuất tại Thái Nguyên đã cho thấy, nếu áp dụng đúng các nguyên tắc IPM và IPHM, người trồng chè hoàn toàn có thể sản xuất theo hướng hữu cơ, vừa bảo vệ môi trường, vừa nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm.

Bên cạnh các giải pháp về kỹ thuật, bà Nguyễn Thị Tuyết - Phó Chủ tịch UBND TP Thái Nguyên kêu gọi nông dân trồng chè cần có tình yêu và trách nghiệm đối với chính sức khỏe bà con.

“Canh tác xanh, sạch và an toàn thì người được hưởng lợi đầu tiên chính là nông dân trực tiếp canh tác, sau đó đến chính gia đình và người thân sống trong khu vực. Cây trồng, đất đai, nguồn nước ngầm và không khí sẽ được cải thiện. Môi trường sống của bà con là những giá trị vô giá mà không lợi ích nào có thể đong đếm được”, bà Tuyết chia sẻ.