[Bài 2] Trạm trung chuyển heo kiểm soát dịch bệnh

“Vành đai” phòng thủ sinh học

Trong bối cảnh ngành chăn nuôi liên tục đối mặt với các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như dịch tả heo Châu Phi (ASF), lở mồm long móng (FMD) hay tai xanh, việc siết chặt an toàn sinh học không còn là khuyến nghị, mà trở thành điều kiện sống còn.

Không chỉ dừng lại ở các biện pháp trong trại, một mắt xích mới đã xuất hiện trong chuỗi kiểm soát dịch: trạm trung chuyển heo ứng dụng công nghệ số - nơi vừa là “vành đai phòng thủ sinh học”, vừa là trung tâm giám sát thông minh giúp ngăn chặn dịch bệnh ngay từ khâu vận chuyển.

Tại Việt Nam, mô hình này đang được Công ty Cổ phần Chăn nuôi C.P. Việt Nam triển khai thành công với hệ thống 24 trạm trung chuyển khắp cả nước, mỗi trạm hoạt động như một đơn vị độc lập có quy trình vận hành khép kín, có đội ngũ cán bộ thú y túc trực 24/7, được kết nối dữ liệu qua hệ thống phần mềm để theo dõi từng chuyến xe, từng lứa heo nhập - xuất - xử lý theo thời gian thực.

Trạm trung chuyển heo ở Tây Ninh là một trong những mô hình điển hình, được xây dựng bài bản trên diện tích 20.000m², chia rõ ba vùng: vùng an toàn, vùng đệm và vùng rủi ro, trong đó mọi khâu đều được mã hóa dữ liệu, lưu trữ thông tin từng cá thể heo qua chip điện tử gắn mã QR và giám sát bằng hệ thống camera 24 giờ.

Bà Nguyễn Thị Lệ Hằng, đại diện Trạm Trung chuyển Tây Ninh cho biết: “Trạm hoạt động như một đơn vị kiểm dịch cấp độ 2, nơi tất cả heo từ trại đưa vào đều phải qua tắm sát trùng, đo thân nhiệt, kiểm tra máu ngẫu nhiên và theo dõi tối thiểu 24 giờ trước khi được cấp phép rời đi. Tất cả dữ liệu đó được cập nhật tức thời lên hệ thống phần mềm nội bộ để truy xuất bất kỳ lúc nào”. Không chỉ bảo vệ đàn heo ở trang trại đầu nguồn, mô hình này còn giúp lò mổ an tâm nhận đàn heo sạch, giảm áp lực kiểm dịch tại điểm giết mổ.

Ông Lê Văn Mười, chủ lò giết mổ tập trung ở Long An chia sẻ: “Từ khi hợp tác với trạm trung chuyển của Công ty Cổ phần Chăn nuôi C.P. Việt Nam, mỗi lô heo tôi nhận đều đã có giấy kiểm dịch, báo cáo xét nghiệm rõ ràng. Xe vận chuyển cũng đã khử trùng kỹ. Heo khỏe, giết mổ nhẹ nhàng, không hao hụt, thịt cũng tươi và được thương lái ưa chuộng hơn”.

Ở góc độ nhà chăn nuôi, trạm trung chuyển còn là lớp bảo vệ gián tiếp ngăn người lạ, xe lạ vào trại điều mà trước đây từng là lỗ hổng lớn nhất. “Hồi chưa có trạm, thương lái vô trại mình chọn heo, mỗi người mỗi xe từ vùng khác tới, mình đâu biết ai mang mầm bệnh. Giờ đưa ra trạm trung chuyển là an toàn, kiểm tra kỹ, người ta cũng yên tâm mua giá tốt hơn”, ông Nguyễn Văn Lộc, chủ trại heo ở Bình Dương cho biết.

Công nghệ giúp hạn chế dịch bệnh

Hiệu quả của mô hình này càng rõ nét trong các giai đoạn dịch bệnh bùng phát. Tại đợt ASF tái bùng phát cuối năm 2023, trong khi nhiều vùng lân cận bị buộc tiêu hủy hàng loạt thì các trang trại có liên kết với trạm trung chuyển gần như miễn nhiễm, nhờ kiểm soát dịch tốt ở cả đầu vào lẫn đầu ra. Dữ liệu từ C.P. Việt Nam cho thấy, tỷ lệ nhiễm bệnh tại các trang trại liên kết trạm thấp hơn 73% so với nhóm không áp dụng mô hình này.

Anh Phan Hiền, cán bộ kỹ thuật trạm C.P. Việt Nam - Chi nhánh Tây Ninh cho biết, mỗi ngày trạm xử lý từ 500 - 1.000 con heo, mọi quy trình đều được số hóa: từ lập hồ sơ nhập chuồng, giám sát điều kiện chuồng trại, khử trùng xe, cho đến cấp giấy kiểm dịch điện tử. “Khi có bất thường, như nhiệt độ bất ổn, hành vi đàn heo thay đổi hoặc phát hiện kháng thể lạ, hệ thống sẽ gửi cảnh báo về máy chủ.

Từ đó, trạm có thể cách ly kịp thời và báo ngược lại cho chủ trại xử lý tận gốc”, anh chia sẻ. Một điểm đáng chú ý là trạm còn có chức năng đào tạo và hướng dẫn chăn nuôi an toàn cho người nuôi và tài xế. Bà Hằng cho biết: “Chúng tôi tổ chức tập huấn định kỳ về an toàn sinh học, kỹ năng xử lý dịch, cách khử trùng đúng quy chuẩn cho các đơn vị đưa heo vào trạm. Không ít trường hợp bị từ chối tiếp nhận vì không đáp ứng đủ quy định vệ sinh hoặc hồ sơ mập mờ”.

Việc đầu tư công nghệ cho trạm trung chuyển không chỉ phục vụ thời điểm có dịch, mà là chiến lược dài hạn trong lộ trình phát triển nông nghiệp sạch, hiện đại. Dự kiến đến năm 2026, C.P. Việt Nam sẽ triển khai thêm 10 trạm trung chuyển mới, áp dụng công nghệ AI để phân tích dữ liệu dịch tễ theo mùa, qua đó dự báo điểm nóng dịch bệnh và tối ưu hóa tuyến vận chuyển đàn heo từ trại đến lò mổ theo lộ trình an toàn.

Một số tỉnh phía Nam như Đồng Nai, Bình Dương, Tây Ninh, Long An đã đưa mô hình này vào quy hoạch ngành chăn nuôi, yêu cầu trại lớn phải liên kết với trạm trung chuyển để được cấp mã vùng an toàn dịch bệnh. Nhìn từ tổng thể, mô hình trạm trung chuyển ứng dụng công nghệ số chính là lời giải thực tế và cấp bách cho bài toán kiểm soát dịch bệnh, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và truy xuất nguồn gốc minh bạch từ chuồng đến bàn ăn.

Trong bối cảnh dịch bệnh ngày càng có xu hướng biến đổi khó lường, đây là minh chứng rõ nét cho việc: công nghệ không chỉ hỗ trợ mà đang dẫn dắt ngành chăn nuôi bước sang một kỷ nguyên chủ động, thông minh và bền vững hơn bao giờ hết.

Do đó, để mô hình trạm trung chuyển phát huy hết hiệu quả, rất cần sự phối hợp đồng bộ giữa các bên: doanh nghiệp, người chăn nuôi, cơ quan quản lý nhà nước. Việc tích hợp hệ thống dữ liệu trạm trung chuyển vào hệ thống giám sát dịch bệnh quốc gia không chỉ giúp nâng cao tính minh bạch trong chuỗi cung ứng mà còn hỗ trợ các địa phương trong công tác quy hoạch vùng nuôi an toàn dịch bệnh, phục vụ cho mục tiêu xuất khẩu trong tương lai. Đồng thời, Nhà nước cần sớm ban hành hành lang pháp lý rõ ràng về chuẩn vận hành, tiêu chuẩn kiểm dịch và chính sách khuyến khích các trại nuôi tham gia liên kết chuỗi, đặc biệt tại các vùng chăn nuôi trọng điểm.

Không dừng ở kiểm dịch, trạm trung chuyển còn mang ý nghĩa giáo dục và chuẩn hóa thói quen chăn nuôi an toàn sinh học. Việc bắt buộc ghi chép số liệu, kiểm soát quy trình và tiếp cận thông tin kỹ thuật một cách liên tục đã góp phần thay đổi tư duy của người nuôi, từ thụ động sang chủ động, từ kinh nghiệm sang dữ liệu. Đây chính là bước đệm quan trọng để ngành chăn nuôi Việt Nam từng bước chuyên nghiệp hóa, hướng tới thị trường toàn cầu.