Xã vùng biên mỗi năm 200 hộ thoát nghèo: Người trẻ nghĩ khác ở Lao Khô

Người Mông lập hợp tác xã trồng mận VietGAP, hướng hữu cơ

“Nơi đây vào một ngày bạn có thể trải qua đủ bốn mùa: Sáng se lạnh, trưa nắng gắt, chiều mát mẻ, đêm về lại giá buốt. Khí hậu khắc nghiệt, đất đai sỏi đá tưởng chừng khó sống, ấy vậy mà lại là nơi sinh ra một loại quả trứ danh - mận Lao Khô. Không giống bất kỳ loại mận nào trên thị trường, mận Lao Khô mang trong mình vị ngọt thanh, giòn tan, thơm dịu, mọng nước.

Mỗi quả mận là kết tinh từ độ cao lý tưởng, từ làn gió Lào khô nóng, từ sương lạnh đầu mùa và trên hết là từ bàn tay người Mông cần cù, chân chất, sống bao đời nơi sườn núi cheo leo này” - đó là phần đầu của lời giới thiệu được in trong tờ rơi của HTX nông nghiệp Lao Khô do Lờ Lao Chùa làm Giám đốc. Nghe cán bộ xã nói nhiều về chàng trai người Mông này nên tôi quyết đi tìm.

Nhà anh ở trên đỉnh núi cao hơn 1.100 m nhìn xuống bản Lao Khô, nơi mùa đông băng thường đọng trên mái, quanh năm đêm phải đắp chăn bông. Tuổi thơ của anh giống như bao cậu bé người Mông thế hệ 8X khác, ngày ba bữa mèn mén (bột ngô hấp) đổ ra chậu, mỗi người múc một muôi mèn mén lại múc một muôi nước lã để ăn cho khỏi nghẹn rồi đi lên nương.

Trồng lúa thì chuột, chim kéo xuống phá, trồng ngô thì lợn rừng, sóc đến ăn, tới mùa thu hoạch bán nông sản không đủ trả nhà đầu tư nặng lãi nên cục nợ cứ thế to thêm mỗi năm. Chỉ đến năm 2004, Chùa cùng với bố trồng được 200 gốc mận thì đời sống của gia đình mới khá dần lên.

Lấy vợ, ra ở riêng, năm 2012 Chùa trồng thêm được 500 gốc mận, tương đương với 2 ha nữa. Nhờ vườn mận mà cả 2 đứa con của anh đều học đại học, trở thành nhà có nhiều chữ nhất bản. Đang làm ăn cá thể phát đạt như thế nhưng năm 2019 anh quyết định thành lập HTX. “Tôi nghe tuyên truyền về làm ăn tập thể để xây dựng thương hiệu, liên kết bao tiêu nên mới thành lập HTX gồm 9 thành viên và giữ nguyên từ đó đến giờ với tổng diện tích 12 ha mận.

Hiệu quả của việc làm ăn theo tập thể là dùng ít thuốc BVTV, sản phẩm an toàn hơn, hiệu quả kinh tế cao hơn. Lúc trước khi còn trồng ngô, một số hộ dân trong bản đã bị chủ đầu tư dắt trâu, dắt xe máy để trừ nợ. Chủ đầu tư còn muốn lấy cả đất của họ nữa nhưng Ban quản lý bản không cho”, anh Chùa kể.

Nói rồi anh chở tôi bằng xe máy ngược lên đồi mận theo những con đường “chuột chạy” rộng chừng hai gang tay, chỉ khác xưa là nó đã được bê tông hóa. Cuối cùng một khu vườn bao la cũng hiện ra ngang lưng trời với những quả mận hậu sai trĩu cành, tím sẫm nổi bật giữa vòm xanh của lá.

Chúng tôi len lỏi đi dưới tán cây, tiện tay thấy quả nào to nhất, tím nhất thì hái rồi bỏ vào mồm mà nhai rôm rốp. Mận Lao Khô khi mới chín quả cứng, phấn dày, vị khá chua, chát, tiện cho việc vận chuyển nhưng khi chín hẳn thì lại ngọt. Để chăm sóc cây mận, nhà nào nuôi trâu bò thì sẵn phân để ủ phân hữu cơ, còn không thì mua phân chuồng về ủ rồi bón lót. Anh Chùa giải thích, mỗi năm 3 lần phải phun thuốc BVTV gồm giai đoạn sau thu hoạch, chuẩn bị hoa và khi mới đậu quả. Toàn bộ thuốc BVTV được cách ly 2 tháng so với thời điểm thu hoạch và hoàn toàn không dùng thuốc trừ cỏ mà dùng máy phát.

“HTX hiện có 12 ha mận năm 2021 đã đạt tiêu chuẩn VietGAP, có 3 hộ đang sản xuất theo hướng hữu cơ gồm hộ anh Tráng Lao Hờ, Tráng Lao Kỷ và tôi. Sản phẩm mận của HTX cũng mới được công nhận OCOP 3 sao. Năm 2023 tôi thu được 18 tấn mận, bán được 180 triệu đồng, trừ chi phí lãi 120 triệu đồng. Năm 2024 tôi thu 13 tấn, bán được 240 triệu đồng, trừ chi phí lãi 170 triệu đồng.

Năm nay tôi dự tính thu được 18 - 20 tấn, giá bán thấp hơn, chỉ khoảng 10.000 đ/kg, bằng với giá mận sản xuất thông thường bởi thương lái đến thu mua không hỏi vườn mận nhà ông có VietGAP, OCOP hay không”, anh Chùa trăn trở.

Bản đặc biệt khó khăn, trong 21 km giáp biên của xã Phiêng Khoài thì Lao Khô chiếm hơn 7 km. Thế mà nhà Chùa ti vi, tủ lạnh, xe máy, ô tô bán tải đủ cả, ngoài ra còn có cuốn sổ tiết kiệm hơn 200 triệu đồng nữa.

Lãi 100 triệu đồng/năm là ít

Từ đảng viên lão thành Tráng Lao Lử tiên phong trồng mận, hiện 27 đảng viên trong bản Lao Khô cũng đã trồng. Ông Tráng Lao Minh - Trưởng bản thông tin, bản có 137 hộ, 100% dân tộc Mông, năm vừa rồi giảm được 13 hộ nghèo nên chỉ còn 12 hộ. “Tôi cũng mới thoát được nghèo 3 năm trước nhờ trồng mận hậu, mỗi năm thu 200 triệu đồng, lãi 100 triệu đồng nhưng đó là còn ít bởi nhiều hộ như Tráng Lao Tra thu 800 triệu đồng, lãi 700 triệu đồng; Dừ Lao Tềnh thu 900 triệu đồng, lãi 800 triệu đồng; Dừ Lao Phua thu 900 triệu đồng, lãi 800 triệu đồng... hay trung bình như Tráng Lao Nhà thu 500 triệu đồng, lãi 400 triệu đồng”, ông Minh khoe.

Từ trồng ngô để rồi mắc nợ các chủ đầu tư nặng lãi đến nỗi bị siết cả trâu bò rồi chuyển sang trồng mận, đã có khoảng 30 hộ dư tiền gửi tiết kiệm, điều mà chỉ mươi năm trước rất xa lạ ở bản vùng cao này khi có khi cả tháng người dân mới biết đến mùi thịt. Hiện 50% dân bản có máy giặt, tủ lạnh, gần 10% sắm được ô tô. Vợ chồng Tráng Lao Tra vừa rồi lái ô tô mới trị giá hơn 600 triệu đồng trong sự suýt xoa của bà con.

Cũng phải thôi, trong khi dịp Tết dân bản còn mải đi nghe khèn, xem múa hát ngoài sân vận động thì họ đã đi lên nương tưới mận, đến khi xòe bàn tay ra không đếm được ngón nữa mới chịu về. Suốt 4 - 5 ngày mới tưới xong 800 gốc mận, họ không biết Tết đã qua tự lúc nào. Họ còn ủ phân chuồng để bón lót, vừa dưỡng cây lại vừa dưỡng đất. Lúc nào cũng thấy bóng vợ chồng anh thấp thoáng trên đồi. Bởi thế mà quả mận của họ vừa to lại vừa đẹp, thương lái tranh nhau mua, giá cao hơn quả mận thông thường 5.000 - 10.000 đ/kg.

Trong khi vợ chồng Tra chăm chỉ làm giàu như thế thì vợ chồng L.S lại chỉ nghĩ đến cách kiếm tiền mà không phải đổ mồ hôi. Mới đây họ đã bị công an bắt quả tang khi đang vận chuyển ma túy, để lại một vườn mận 300 gốc không người chăm sóc. "Cái quả" mà vợ chồng L.S nhận hôm nay là "cái nhân" mà họ đã được Ban quản lý bản cùng già làng cảnh báo trước nhưng vẫn lao vào.

Chuyện là cách đây mấy năm công an bóc gỡ một đường dây ma túy, có kẻ đã khai ra vợ chồng L.S nhưng do chưa có đủ bằng chứng nên họ vẫn nằm ngoài vòng pháp luật. Biết tin, Ban quản lý bản cùng già làng đến vận động: “Công an đã để ý rồi thì phải làm cái gì pháp luật không cấm ấy. Mận trồng rồi đừng bỏ không chăm, cây không có quả đâu”. Nhưng vợ chồng L.S vẫn mờ mắt trước những đồng tiền kiếm quá dễ thành ra mới bị công an bắt quả tang hồi tháng 5 vừa rồi.

Họ vào tù, để lại một vườn mận xơ xác, héo úa. Ban quản lý bản cùng già làng lại đến vận động 3 đứa con của họ. “Bố mẹ cháu đã như thế thì đừng đi theo con đường xấu đó nữa…", Lờ Lao Chùa chùng giọng kể. Khi tôi xuống con dốc qua nhà, anh cứ đứng vẫy tay và nói: “Mù chế tua”. Đi rồi trở lại nhé. (Còn nữa).