Tìm lối đi cho quả mận Sơn La: [Bài 1] Lao đao giữa mùa mận chín

Những ngày đầu tháng 6, cao nguyên Mộc Châu ngập trong sắc nắng đầu hè. Trên những triền đồi, mận đỏ tím đang vào mùa chín rộ. Mận hậu, thứ quả đã gắn bó với người dân Mộc Châu năm nay được mùa. Nhưng niềm vui ấy lại không trọn vẹn bởi nỗi lo đầu ra đã phủ bóng lên khắp các nương mận. Giá mận giảm mạnh, sức mua chậm, nhiều hộ trồng mận đứng trước mùa quả ngọt mà lòng nặng trĩu.

Giá bằng nửa năm ngoái

Trên đồi cao Mường Sang (thị xã Mộc Châu), dưới nắng sớm, chị Lò Thị Văn ở tổ dân phố Nà Bó 1 đang lom khom lựa từng quả mận căng mọng cho vào sọt tre. Năm nay, vườn mận của chị được mùa, trái to, màu đẹp. Thế nhưng, người phụ nữ ấy không giấu nổi nỗi ưu phiền khi giá mận liên tục giảm sâu.

Cây mận đã gắn bó với gia đình chị Văn từ khoảng năm 2017. Ban đầu, chỉ vỏn vẹn 40 gốc mận trồng trong vườn nhà. Nhận thấy cây trồng này cho hiệu quả cao hơn hẳn cây ngô, cây sắn, chị mạnh dạn mua thêm đất, chiết cành, mở rộng diện tích trồng. Đến nay, vườn nhà chị có 400 gốc mận cho thu hoạch, năm 2024 thu được hơn 20 tấn quả.

"Năm ngoái giá mận từ 10.000 - 20.000 đồng/kg, quả bé 7.000 đồng/kg. Năm nay vào đầu vụ, hàng chọn to đẹp được 8.000 - 9.000 đồng, rồi cứ giảm dần, giờ chỉ còn khoảng 4.000 - 5.000 đồng, thậm chí có lúc còn 2.000 - 3.000 đồng/kg.

Không rõ nguyên nhân do đâu giá mận năm nay giảm như thế, mang xuống cho thương lái họ cứ lấy lý do quả bé. Nhưng nếu toàn chọn quả to thì quả bé bán cho ai, nên tôi hái xô luôn. Không hái thì vài ngày cũng rụng, hỏng, tiếc công lắm", chị Văn lắc đầu ngán ngẩm.

Cách đó không xa, chị Vì Thị Hiệp cũng đang tất bật gom mận trên nương để kịp mang xuống thị xã Mộc Châu bán. Hơn 10 năm gắn bó với cây mận, gia đình chị hiện có 1.000 gốc mận, năm ngoái cho thu hoạch hơn 50 tấn.

Theo chị Hiệp, những năm trước cây mận mang lại thu nhập cao và ổn định cho gia đình. Nhưng năm nay hàng xô đẹp cũng chỉ được 5.000 đồng/kg, hàng chọn quả to 14.000 - 15.000 đồng/kg. Đầu vụ giá còn cao hơn chút, nhưng từ mùng 2/6 trở lại đây giá xuống nhanh. Giờ không đủ tiền trả công hái, mọi năm còn thuê được người hái, năm nay chỉ trông vào họ hàng, anh em bạn bè hái giúp nhau. 

"Năm ngoái ngày nào tôi cũng phải thuê 17 - 18 người, hái 5 - 6 tấn/ngày, có lúc còn soi đèn hái ban đêm cho thương lái lên chọn mận. Còn năm nay thì phải đi năn nỉ những thương lái quen họ mới mua. Từ đầu vụ đến giờ tôi mới bán được khoảng 2 tấn mận. Năm nay lại hầu như không có mận trái vụ, chủ yếu là mận chính vụ nên thu nhập càng giảm. Nhưng nếu không hái kịp, 10 - 15 ngày nữa mận cũng sẽ rụng hết, tiếc công chăm cả năm," chị Hiệp ngậm ngùi.

Sức mua giảm, đầu ra bấp bênh

Không riêng gia đình chị Văn, chị Hiệp, tình trạng mận rớt giá cũng xảy ra nhiều nơi ở Mộc Châu. Tại phường Cờ Đỏ, vùng trồng mận lớn nhất thị xã Mộc Châu với hơn 1.600 ha, ông Lưu Đình Doanh, Phó Chủ tịch UBND phường cho biết: Năm nay thời tiết thuận lợi, sản lượng mận ước đạt 19.500 tấn nhưng giá thu mua chỉ còn 3.000 - 5.000 đồng/kg. Có thời điểm một số đại lý còn dừng thu mua vì chợ đầu mối tạm ngừng nhập thêm do tồn hàng.

Những chuyến xe container vẫn đều đặn ngược lên cao nguyên mỗi ngày, dọc theo những cung đường về Mộc Châu. Thế nhưng ở các điểm thu mua, cảnh người hái, kẻ chờ vẫn đầy những nỗi ngậm ngùi.

Không chỉ người trồng, thương lái cũng gặp khó. Ông Vũ Hải Long, thương lái Hưng Yên cho biết: "Những năm trước ngày nào tôi cũng gom 20 - 60 tấn mận, nay mới thu mua khoảng 200 tấn để đưa vào các tỉnh miền Nam tiêu thụ, nhưng chợ đầu mối không nhận thêm hoặc mua với giá rất thấp. Giờ chỉ còn chờ tín hiệu tốt hơn từ thị trường".

Năm nay, Mộc Châu có gần 4.300 ha mận hậu, trong đó hơn 2.800 ha cho thu hoạch với sản lượng dự kiến khoảng 23.000 tấn. Theo UBND thị xã Mộc Châu, đầu vụ giá mận dao động từ 30.000 - 70.000 đồng/kg. Nhưng hiện tại giá đã giảm sâu, mận loại đẹp được thu mua từ 10.000 - 15.000 đồng/kg, mận hàng xô chỉ còn từ 1.800 - 5.000 đồng/kg.

Hiện nay, đa số quả mận chính vụ tiêu thụ trên thị trường được trồng trên đồi dốc, hạn hán, thiếu nước nên quả chín trước nhưng chất lượng chưa cao. Đa số diện tích mận trồng dưới thấp, trũng, bằng phẳng thì quả còn xanh và sẽ to thêm khi chín, khoảng đến ngày 15 - 20/6, quả mận sẽ to và chất lượng cao hơn.

Qua thống kê, hiện mỗi ngày có khoảng 20 - 30 xe container và xe tải của thương lái lên Mộc Châu thu mua mận chuyển đi tiêu thụ khắp cả nước. Tuy nhiên so với năm 2024, giá mận thấp và tiêu thụ chậm hơn.

Nguyên nhân được cho là do suy thoái kinh tế, sức mua của người tiêu dùng giảm và mận đầu vụ chất lượng chưa cao. Bên cạnh đó, diện tích, sản lượng mận hậu toàn tỉnh Sơn La tăng cao, lại trùng thời vụ thu hoạch với nhiều loại trái cây khác như xoài, vải, sầu riêng, thanh long, mít… nên người tiêu dùng có nhiều lựa chọn hơn.

Nỗ lực giữ nhịp tiêu thụ

Trước tình hình giá mận giảm, việc tiêu thụ khó khăn, UBND thị xã Mộc Châu đã chỉ đạo các xã, phường nắm chắc diễn biến thị trường, tìm giải pháp tiêu thụ cho nông dân. Thị xã đã tích cực làm việc với các cơ sở chế biến lớn trên địa bàn như nhà máy chế biến của Tập đoàn TH, HTX nông nghiệp Quyết Thanh, HTX nông nghiệp 19/5, hộ kinh doanh Cường Hoa... để hỗ trợ thu mua mận cho bà con.

Đồng thời chỉ đạo các xã Tân Yên, phường Cờ Đỏ phối hợp chặt chẽ với Công ty cổ phần chè Cờ Đỏ Mộc Châu lựa chọn hộ gia đình có mận đủ tiêu chuẩn để xuất khẩu sang thị trường Thái Lan (khoảng 500 tấn) nhằm đa dạng hóa kênh tiêu thụ, nâng cao giá trị quả mận.

Bà Nguyễn Thị Hoa, Phó Chủ tịch UBND thị xã Mộc Châu cho biết: Thị xã đã chỉ đạo các xã, phường phối hợp với doanh nghiệp, HTX đẩy mạnh thu mua, xúc tiến đưa mận vào chế biến, mở rộng tiêu thụ trên sàn thương mại điện tử, vận động đầu tư vào công nghệ bảo quản và chế biến sâu.

Bà Hoa cũng cho biết, diện tích mận trồng theo tiêu chuẩn hữu cơ, đảm bảo an toàn có đầu ra ổn định hơn. Thị xã đang làm việc với các đơn vị sản xuất rượu vang để khảo sát đầu tư chế biến rượu mận phục vụ xuất khẩu và tiêu thụ nội địa. Cùng với đó, khuyến khích các HTX, doanh nghiệp trên địa bàn đẩy mạnh chế biến sâu như mận sấy dẻo để giảm áp lực tiêu thụ quả tươi.

Về lâu dài, bài toán bền vững vẫn là thu hút đầu tư xây dựng nhà máy chế biến, bảo quản sâu các sản phẩm từ mận; ứng dụng công nghệ kéo dài thời gian tiêu thụ; đa dạng hóa thị trường, minh bạch thông tin để điều tiết lượng nông sản phù hợp. Đó sẽ là hướng đi lâu dài để mận hậu Mộc Châu tiếp tục giữ vững thương hiệu, không bị cuốn theo những cơn sóng ngắn hạn của thị trường.