Kiến nghị đưa vaccine DTLCP vào tiêm phòng đại trà tại vùng nguy cơ

Tại Hội nghị tổng kết các chương trình, kế hoạch quốc gia phòng chống dịch tả lợn châu Phi (DTLCP), lở mồm long móng (LMLM) và cúm gia cầm (CGC) diễn ra tại Hà Nội ngày 16/6, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần AVAC Việt Nam, ông Nguyễn Văn Điệp, công bố những kết quả tích cực sau gần hai năm triển khai vaccine DTLCP mang tên thương mại AVAC ASF LIVE. Đây là loại vaccine sống nhược độc đầu tiên của Việt Nam trong phòng bệnh DTLCP, được Cục Chăn nuôi và Thú y (trước đây là Cục Thú y) cấp phép lưu hành từ tháng 7/2022 và cho phép lưu hành thương mại toàn quốc từ tháng 7/2023.

Tính đến nay, AVAC đã cung ứng khoảng 5 triệu liều vaccine, trong đó khoảng 3,5 triệu liều phục vụ thị trường nội địa, phần còn lại được xuất khẩu sang Philippines, Indonesia và một số quốc gia châu Á. Vaccine cho thấy hiệu quả bảo hộ lên tới 90% chỉ sau một mũi tiêm, thời gian bảo hộ kéo dài từ 4 đến 5 tháng. Đặc biệt, sản phẩm không ảnh hưởng đến khả năng tăng trưởng, sinh sản, cũng như không làm suy giảm hiệu quả của các vaccine khác khi sử dụng đồng thời. Vaccine AVAC ASF LIVE đã được giám sát và đánh giá an toàn tại 610 cơ sở, cho thấy tính ổn định và hiệu quả ngay cả khi sử dụng trong vùng có dịch.

Dữ liệu thực tế từ các địa phương như Lạng Sơn, Cao Bằng, Hải Dương, Quảng Ngãi cho thấy tỷ lệ kháng thể ở lợn tiêm phòng đạt 100%, không ghi nhận sự phát tán virus sang đàn lợn chưa tiêm. Tại Sơn La, một trong những tỉnh phát triển mạnh chăn nuôi quy mô lớn tại miền núi phía Bắc, chương trình tiêm phòng vaccine DTLCP đã được triển khai đại trà, kết hợp giữa ngân sách nhà nước, xã hội hóa và sự đóng góp từ cộng đồng. Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La, ông Nguyễn Thành Công, khẳng định: “Với chăn nuôi quy mô lớn, nếu không có vaccine và không đảm bảo an toàn dịch bệnh (ATDB), thiệt hại là vô cùng lớn”.

Tuy vậy, các đại biểu cũng thẳng thắn chỉ ra rằng tỷ lệ tiêm phòng vaccine DTLCP hiện vẫn còn thấp. Theo ông Nguyễn Văn Điệp, nguyên nhân chủ yếu đến từ tâm lý e ngại vaccine mới, giá thành còn cao với hộ chăn nuôi nhỏ lẻ, thiếu thông tin và thiếu các mô hình điểm đủ sức lan tỏa. Một nguyên nhân khác khiến việc tiêm phòng chưa được mở rộng là do tư duy chăn nuôi ngắn hạn của một bộ phận người dân.

“Theo khuyến cáo, vaccine cần được tiêm vào tuần thứ 4 (tức sau 1 tháng tuổi), sau đó theo dõi đáp ứng miễn dịch trong 3 tuần tiếp theo. Tuy nhiên, một số hộ chăn nuôi nhỏ (quy mô dưới 100 con) lại có tâm lý ‘nuôi 3 tháng, tiêm vào tháng thứ 4’, tức là khi lợn sắp xuất chuồng mới tiêm vaccine. Có người còn nuôi 2 tháng đã bán. Đây là sự chủ quan, dẫn đến tỷ lệ tiêm phòng không đạt”, ông Công chỉ ra thực tế. Trong khi đó, vaccine cần được tiêm sớm để tạo hàng rào miễn dịch chủ động, điều kiện tiên quyết để ngăn chặn dịch bùng phát.

Về phía địa phương, ông Nguyễn Thành Công nhấn mạnh thêm rằng việc triển khai vaccine không chỉ dừng lại ở khâu cung ứng hay giá cả, mà đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân. Các chương trình tuyên truyền cần được thiết kế phù hợp, dễ hiểu, giúp bà con thấy rõ lợi ích lâu dài của vaccine, không chỉ bảo vệ đàn vật nuôi mà còn bảo vệ cả sinh kế. Ông cũng kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẩn trương hoàn thiện cơ chế hỗ trợ phát triển vaccine, bảo đảm giá cả hợp lý, đồng thời tăng cường nguồn lực cho các địa phương có nguy cơ cao và đẩy mạnh nghiên cứu công nghệ chăn nuôi ATDB.

Đồng thuận với quan điểm này, ông Pawin Padungtod, Điều phối viên kỹ thuật cấp cao của chương trình ECTAD thuộc FAO Việt Nam cho biết, FAO và Chính phủ Hàn Quốc đang phối hợp triển khai dự án tăng cường năng lực kiểm soát dịch tả lợn châu Phi tại Việt Nam. Một trong những mục tiêu quan trọng của dự án là đánh giá tác động của việc tiêm vaccine AVAC ASF LIVE, từ đó cung cấp bằng chứng khoa học hỗ trợ xây dựng kế hoạch quốc gia phòng chống DTLCP giai đoạn 2026–2030.

“FAO kỳ vọng việc ứng dụng vaccine sẽ là cơ sở quan trọng để Việt Nam xây dựng chiến lược phòng dịch chủ động, hướng đến một nền chăn nuôi an toàn, bền vững và hội nhập quốc tế”, ông Pawin Padungtod cho biết.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Nguyễn Văn Điệp, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần AVAC Việt Nam, đề xuất đưa vaccine DTLCP vào danh mục tiêm phòng bắt buộc, nhằm tạo miễn dịch quần thể và giảm áp lực dịch bệnh, đặc biệt tại các khu vực có nguy cơ cao. Đồng thời, để mở rộng hiệu quả, cần có chính sách hỗ trợ giá, hướng dẫn kỹ thuật và lộ trình cụ thể. Ông khẳng định: “Vaccine là hàng rào sinh học đầu tiên, nhưng nếu không đạt tỷ lệ tiêm phòng đủ cao, ít nhất 74% đến 84% tổng đàn, thì miễn dịch cộng đồng sẽ không đủ mạnh để chặn đứng sự lây lan của dịch bệnh”.

Dù mới chỉ được lưu hành thương mại từ giữa năm 2023, vaccine DTLCP đã cho thấy hiệu quả thực tế rõ rệt tại nhiều địa phương. Trong bối cảnh dịch bệnh vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ, việc chủ động sử dụng vaccine, kết hợp kiểm soát vận chuyển, tăng cường giám sát và hỗ trợ hộ chăn nuôi quy mô nhỏ là con đường duy nhất để đưa ngành chăn nuôi Việt Nam tiến tới an toàn sinh học và phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ hơn từ chính sách trung ương, tài chính địa phương và thay đổi tư duy của cộng đồng chăn nuôi.