Từ kênh Đông Củ Chi đến đô thị thông minh

Quản lý thủy lợi từ thủ công đến hiện đại

Dọc dòng kênh Đông Củ Chi, người nông dân đã quen với cảnh dòng nước trong xanh chảy đều, không còn tình trạng “nước về lúc thừa, lúc thiếu” như trước đây.

Ông Nguyễn Văn Quang, một hộ canh tác hoa lan tại xã An Nhơn Tây kể rằng, trước kia, việc tưới tiêu phụ thuộc hoàn toàn vào kinh nghiệm. “Mỗi vụ phải canh nước từng giờ, có khi mở cống quá lâu, nước tràn ngập làm hỏng cả vườn lan. Nay có hệ thống điều hành tự động, lượng nước vừa đủ, không lãng phí, cây phát triển ổn định hơn rất nhiều”, ông Quang chia sẻ.

Đây là một trong những minh chứng sinh động cho sự thay đổi lớn trong cách quản lý thủy lợi của TP.HCM. Từ chỗ quản lý chủ yếu bằng phương pháp thủ công, dựa vào sự quan sát và kinh nghiệm, ngành thủy lợi thành phố đã chuyển mình sang giai đoạn hiện đại hóa, ứng dụng khoa học công nghệ (KHCN) để quản lý công trình.

Nổi bật nhất là việc ứng dụng hệ thống SCADA - một công nghệ giám sát và điều khiển từ xa, được tích hợp tại 70 trạm quan trắc cùng 2 trung tâm điều hành. Đây là phần mềm được Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Dịch vụ Thủy lợi TP.HCM (Công ty I.M.C) trực tiếp nghiên cứu và xây dựng, vận hành. Công nghệ này cho phép theo dõi mực nước, lưu lượng, khẩu độ cống, chất lượng nước và các yếu tố khí tượng thủy văn trong thời gian thực. Thay vì đi kiểm tra trực tiếp, cán bộ vận hành có thể giám sát ngay trên màn hình máy tính, đưa ra quyết định nhanh chóng và chính xác.

Ông Lê Trường Thọ, Phó Giám đốc Công ty I.M.C, đồng thời là tác giả của phần mềm này cho hay: Hệ thống SCADA giúp tiết kiệm từ 25 - 30% lượng nước tưới so với trước đây. “Nếu trước kia, vụ đông xuân mỗi ha lúa cần 12.000-13.000 m³ nước thì nay chỉ còn 8.000-9.000 m³. Với hơn 70.000 ha đất sản xuất nông nghiệp được phục vụ, con số tiết kiệm nước này là vô cùng đáng kể, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt”, ông Thọ phân tích.

Không chỉ tiết kiệm nước, ứng dụng KHCN còn mở ra hướng phát triển nông nghiệp đô thị cho TP.HCM. Tại các xã vùng Củ Chi, Hóc Môn, Bình Chánh và Thủ Đức… nhiều hộ dân đã mạnh dạn chuyển đổi sang mô hình trồng hoa lan, cây cảnh, nuôi thủy sản công nghệ cao. Tất cả đều được hỗ trợ bởi hệ thống cấp nước ổn định, chính xác.

“Nếu không có nguồn nước an toàn, đảm bảo chất lượng, chúng tôi khó có thể phát triển nông nghiệp đô thị bền vững”, bà Trần Thị Mai, chủ trang trại cá cảnh ở xã Tân An Hội nhận định.

Góp phần xây dựng đô thị thông minh

Chỉ tính riêng khu vực TP.HCM (cũ - trước khi sáp nhập), có 20 công trình thủy lợi trọng điểm, với 1.500 km kênh mương, 69 km đê bao và hơn 3.000 hạng mục công trình. Các công trình này không chỉ phục vụ sản xuất nông nghiệp, mà còn cung cấp nước sinh hoạt cho người dân với công suất 200.000 - 240.000 m³/ngày, tương đương hơn 75 triệu m³ mỗi năm. Trong tương lai, hệ thống kênh Đông Củ Chi hoàn toàn có thể nâng công suất lên trên 500.000 m³/ngày, đáp ứng nhu cầu đô thị hóa ngày càng tăng.

Bước chuyển từ “phục vụ nông nghiệp” sang “đa mục tiêu” là điểm nhấn quan trọng. Giờ đây, thủy lợi không chỉ là chuyện đồng ruộng mà còn gắn liền với cấp nước công nghiệp, phòng chống ngập lụt, bảo vệ môi trường sinh thái. Chính nhờ vậy, các công trình thủy lợi đã trở thành một phần trong hạ tầng đô thị thông minh mà thành phố đang hướng tới.

Năm 2015, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn khi đó đã trao giải thưởng “Bông lúa vàng” cho mô hình ứng dụng SCADA trong quản lý, vận hành công trình thủy lợi tại TP.HCM. Đây được xem là sự ghi nhận quan trọng, khẳng định hướng đi đúng đắn trong việc ứng dụng KHCN vào quản lý nguồn nước.

Theo ông Nguyễn Văn Đam, Giám đốc Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Dịch vụ Thủy lợi TP.HCM, thành công lớn nhất không chỉ nằm ở việc tiết kiệm nước, nâng cao năng suất, mà còn ở việc “thay đổi tư duy quản lý”. Ông Đam nhấn mạnh: “Chúng tôi đã chuyển từ cách quản lý định tính sang định lượng, từ cảm tính sang khoa học. Điều này giúp đưa ra quyết định vận hành tối ưu, nhanh chóng, kịp thời, góp phần bảo đảm an toàn công trình và an sinh xã hội”.

Đáng chú ý, quá trình ứng dụng KHCN không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn tạo ra giá trị xã hội lớn. Nhiều công nghệ mới như máy vớt rác tự động, máy vớt lục bình tự hành, flycam kiểm tra diện tích… đã giải phóng sức lao động thủ công, nâng cao an toàn cho công nhân thủy nông. Nguồn nước được bảo vệ tốt hơn, góp phần cải thiện chất lượng môi trường sống của người dân.

Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM đánh giá, những nỗ lực này còn gắn liền với chiến lược phát triển đô thị thông minh đến năm 2030 của TP.HCM. Khi cơ sở dữ liệu thủy lợi được tích hợp vào hệ thống dữ liệu dùng chung của thành phố, ngành thủy lợi sẽ trở thành một trong những “mắt xích” quan trọng giúp thành phố quản lý tài nguyên nước một cách thông minh, bền vững.

Sau 80 năm xây dựng và phát triển, từ những kênh mương vốn chỉ phục vụ cho nông nghiệp, nay thủy lợi TP.HCM đã trở thành hạ tầng đa mục tiêu, vừa phục vụ sản xuất, vừa bảo đảm dân sinh, vừa gắn với định hướng đô thị thông minh. Ứng dụng KHCN chính là chìa khóa mở ra bước ngoặt ấy, không chỉ làm thay đổi diện mạo ngành thủy lợi Thành phố, mà còn góp phần xây dựng một mô hình quản lý nguồn nước hiện đại cho cả nước.