Tác giả Rachel Aviv đưa ra một kiến giải khác về tâm thần học. Ảnh: FN
Tâm thần học hiện đại giúp những người từng bị xem là “ma quỷ ám” thành những bệnh nhân có thể được chữa trị và đồng cảm. Thế nhưng, sẽ ra sao nếu những chẩn đoán bệnh lý thay vì giải quyết nỗi đau lại khiến họ trở thành “người xa lạ với chính mình”?
Tác giả Rachel Aviv đã viết cuốn sách "Người lạ với chính ta" từ câu chuyện của bản thân. Khi mới sáu tuổi, Rachel Aviv được chẩn đoán mắc chứng biếng ăn tâm thần (anorexia nervosa), là một trong những ca nhỏ tuổi nhất từng được ghi nhận vào thời điểm đó. Cô bé Rachel Aviv khi ấy chưa hề biết “biếng ăn” nghĩa là gì. Nghe mẹ nhắc đến, cô tưởng nó là tên một loài khủng long. Nhưng cái nhãn bệnh ấy suýt chút nữa đã trở thành cơ sở định nghĩa cuộc đời cô.
Ở bệnh viện, Rachel Aviv sống chung với những cô bé lớn hơn, cũng bị rối loạn ăn uống. Họ gọi hành vi nhịn ăn của mình là một “sự nghiệp” và xem nó như một căn tính để gắn bó. Nhưng vì còn quá nhỏ, Rachel Aviv chưa hiểu được thứ bản sắc đó để đồng nhất. Cô bé chỉ trải qua nó như một giai đoạn, rồi dần quay lại với việc ăn uống bình thường khi được gia đình chăm sóc.
Thế nhưng, trải nghiệm nhập viện này đã để lại trong Rachel Aviv một hạt giống hoài nghi. Cô tự hỏi, liệu những chẩn đoán có thực sự giải quyết nỗi đau của một người, hay chỉ biến họ thành một cái gì khác được gọi tên? Liệu những câu chuyện chúng ta đã xây dựng về bệnh tật tinh thần ảnh hưởng thế nào đến cách họ nhìn chính mình và cách thế giới nhìn họ?
Cuốn sách “Người lạ với chính ta” (tựa gốc: Strangers to Ourselves) là lời chất vấn của Rachel Aviv với những mô hình y tế suýt nữa đã đặt cuộc đời cô vào một kịch bản tăm tối, đi ngược tinh thần của tâm thần học. Đồng thời, cuốn sách cũng đưa ra lời cảnh báo về các chẩn đoán hời hợt có thể ảnh hưởng đến việc xác định và giải quyết ngọn nguồn nỗi đau, thậm chí có thể biến căn bệnh trở thành một căn tính mà đối tượng và những người liên quan vô thức tuân theo.
Thế giới tinh thần của mỗi người, ở một cấp độ nào đó, là duy nhất và riêng biệt, mang theo lịch sử cá nhân, ký ức, tín ngưỡng, những đổ vỡ và khát vọng không thể tách rời. Khi tâm thần học coi chẩn đoán là trung tâm, thì vô tình làm phẳng đi những khác biệt này. Người bệnh trở thành “ca bệnh” hơn là “con người”. Và thế giới tinh thần độc nhất của họ bị lược giản thành tập hợp triệu chứng, chính là lúc con người trở thành “người lạ với chính mình”.
Cuốn sách giúp công chúng hiểu thêm về tâm lý con người. Ảnh: FN
Những câu chuyện về bệnh tâm thần thường mang đặc tính cá nhân. Bệnh lý phát sinh từ bên trong và người bệnh cũng chịu đựng một cách âm ỉ, âm thầm. Tuy nhiên, không thể bỏ qua việc người ta sống ở đâu, sống như thế nào và căn tính của họ phản ánh cách người khác nhìn nhận họ ra sao. Bệnh tật của chúng ta không chỉ nằm trong hộp sọ, mà còn được tạo ra, được duy trì thông qua các mối quan hệ và cộng đồng của mỗi người.
Có thể nói, điều quyết định không chỉ là triệu chứng sinh học, mà còn là câu chuyện người bệnh và xã hội kể về căn bệnh đó. Như Robert Whitaker, một nhà báo đoạt giải Pulitzer, đã chia sẻ: “Họ đã được kê cho một loại thuốc, rồi đến loại thứ hai, thứ ba, và họ được đưa vào một quỹ đạo khác, nơi ý thức về bản thân họ thay đổi từ bình thường thành bất thường. Về cơ bản, họ được thông báo rằng có điều gì đó không ổn xảy ra với bộ não của họ và điều đó không phải chuyện nhất thời. Nó thay đổi ý thức của họ về khả năng phục hồi của mình cũng như cách họ thể hiện bản thân với người khác”.
Cuốn sách “Người lạ với chính ta” không phải để cung cấp một câu trả lời, nó là một câu hỏi, là lời thách thức đối với các giới hạn và hệ thống khép kín của ngành tâm thần học. Để đọc cuốn sách này, chúng ta buộc lòng phải cởi mở, tò mò, hoài nghi và kiên nhẫn với một thế giới mà chúng ta chưa từng trải qua.
Để rồi khi khép sách lại, ta sẽ không còn vội vàng phán xét khi nghe ai đó nói về nỗi đau của mình, thậm chí là thận trọng hơn khi sử dụng những nhãn dán như “trầm cảm”, “lo âu”, “rối loạn”, vì hiểu rằng những từ ngữ đơn giản ấy có thể vô tình trở thành rào cản trói buộc một người.
Với những người chăm sóc hoặc làm việc trong lĩnh vực sức khỏe tinh thần, cuốn sách khuyến khích họ nhìn sâu hơn những triệu chứng, để thấy toàn bộ câu chuyện mà bệnh nhân đang sống. Bởi suy cho cùng, điều trị một căn bệnh trong tâm trí là điều trị cả con người chứ không thể chỉ chữa các triệu chứng. Ta phải lắng nghe câu chuyện độc nhất của họ, từ gia đình, ký ức, văn hóa, bối cảnh chính trị, cho đến cách họ tự diễn giải nỗi đau của mình, đồng thời cho phép họ được tồn tại như một con người chứ không phải là một ca bệnh.
