Thực phẩm giữ ấm cho cơ thể trong mùa lạnh không chỉ là kinh nghiệm dân gian mà còn được y học cổ truyền lý giải trên nền tảng âm dương - ngũ hành. Bởi lẽ, khi mùa lạnh kéo về, cơ thể con người dễ rơi vào tình trạng mất cân bằng âm dương. Cái lạnh từ môi trường bên ngoài xâm nhập sẽ khiến khí huyết khó lưu thông, các cơ quan hoạt động kém hiệu quả, sức đề kháng suy giảm, từ đó dễ sinh bệnh.
Một tách trà gừng buổi sáng sẽ giúp giữ ấm cho cơ thể.
Y học cổ truyền từ lâu đã quan niệm rằng “hàn khí” là nguyên nhân chủ yếu gây nên nhiều chứng bệnh mùa đông, như đau nhức xương khớp, cảm mạo, rối loạn tiêu hóa hay suy giảm chức năng hô hấp. Vì vậy, việc chọn lựa thực phẩm và món ăn phù hợp không chỉ giúp cơ thể ấm áp hơn mà còn là một phương pháp phòng bệnh hữu hiệu.
Thực phẩm giữ ấm cho cơ thể thường có đặc tính cay, ấm, nóng, hoặc có khả năng kích thích tuần hoàn máu và tăng cường dương khí. Chúng vừa bổ dưỡng, vừa có tác dụng phòng ngừa gió lạnh xâm nhập, giúp con người duy trì trạng thái khỏe mạnh khi thời tiết chuyển lạnh.
Một trong những nhóm thực phẩm giữ ấm cho cơ thể, phổ biến nhất là gia vị cay, ấm như gừng, tỏi, tiêu, quế, hồi. Gừng tươi được xem như một vị thuốc “ôn trung tán hàn”, nghĩa là làm ấm tỳ vị, xua tan hàn khí, thúc đẩy tiêu hóa và giải cảm. Một tách trà gừng nóng, hoặc bát cháo gừng thịt băm, vừa đơn giản vừa hiệu quả trong việc giữ ấm bụng, ngăn ngừa lạnh tay chân. Tỏi lại có đặc tính kháng khuẩn, kháng virus, thường được thêm vào các món xào, nấu để không chỉ tạo mùi vị đậm đà mà còn giúp cơ thể chống lại nhiễm lạnh và cúm mùa.
Hạt tiêu đen, quế, hồi... thường được thêm vào các món hầm, phở hay lẩu, không chỉ gia tăng hương vị mà còn tạo cảm giác ấm áp, hỗ trợ lưu thông khí huyết. Một nồi phở bò nghi ngút khói với hương quế hồi lan tỏa không chỉ làm ấm lòng mà còn minh chứng cho sự hòa quyện giữa ẩm thực và y học cổ truyền.
Bên cạnh gia vị, các loại thịt đỏ cũng được đánh giá cao về khả năng bổ khí huyết và giữ ấm. Thịt bò, theo Đông y, có vị ngọt, tính ấm, công năng bổ khí, dưỡng huyết, thích hợp cho những người thể trạng yếu, hay bị lạnh. Những món ăn như bò kho gừng, cháo bò băm với hành tiêu, hay phở bò đều đáp ứng tiêu chí này.
Thịt cừu lại càng nổi tiếng hơn trong việc bổ dương, tán hàn. Người Trung Hoa và một số vùng ở miền núi phía Bắc nước ta thường ăn lẩu cừu hoặc súp cừu ninh thuốc bắc vào mùa lạnh để tăng cường sức khỏe, làm ấm cơ thể từ trong ra ngoài.
Thịt gà, đặc biệt là gà ác hoặc gà ta, có vị ngọt, tính ấm, bổ khí huyết, thường được nấu cùng gừng hoặc rượu để làm món gà hầm, gà rang gừng, rất hợp cho những ngày mưa gió.
Ngoài thịt, ngũ cốc và đậu đỗ cũng góp phần quan trọng trong việc giữ ấm. Gạo nếp có vị ngọt, tính ấm, giúp bổ trung khí, kiện tỳ, ôn ấm dạ dày. Vì thế, trong mùa lạnh, người ta thường nấu xôi, chè nếp, hoặc cháo nếp gừng để ăn sáng. Đậu đỏ, đậu đen khi nấu thành chè nóng không chỉ bổ huyết mà còn tạo cảm giác ấm bụng, xua tan giá lạnh. Hạt kê, yến mạch cũng là lựa chọn tốt vì cung cấp năng lượng dồi dào và giúp cơ thể duy trì nhiệt lượng.
Nhóm rau củ quả cũng có vị trí quan trọng trong các thực phẩm giữ ấm cho cơ thể. Hành lá, hẹ, rau mùi có tính cay ấm, thường được thêm vào các món canh, cháo để hỗ trợ xua hàn. Bí đỏ, khoai lang, cà rốt không chỉ giàu dinh dưỡng mà còn giúp tăng cường năng lượng, thích hợp để nấu súp hay hầm cùng thịt.
Trái cây có tính ấm như nhãn, vải, hồng khô cũng thường được dùng vào mùa lạnh, vừa là món tráng miệng, vừa bổ huyết dưỡng khí. Cần lưu ý, những loại quả mang tính hàn như cam, bưởi, dưa hấu chỉ nên dùng hạn chế, để tránh làm cơ thể thêm lạnh.
Trong dân gian Việt Nam, nhiều món ăn truyền thống cũng ra đời từ triết lý “thực phẩm giữ ấm cho cơ thể”. Chẳng hạn, món cháo gà nấu gừng là lựa chọn hàng đầu khi người ốm cảm lạnh; món canh hẹ nấu trứng đơn giản nhưng giàu dưỡng chất, vừa ngon miệng vừa ấm bụng; món thịt kho tiêu lại hội tụ cả vị đậm đà và tính ấm của hạt tiêu. Nồi lẩu thập cẩm với gừng, sả, ớt, quế hồi, thịt bò hoặc cừu, kèm nhiều loại rau củ ấm tính, không chỉ là bữa ăn sum vầy mà còn mang ý nghĩa giữ ấm, bồi bổ trong ngày đông lạnh giá.
Ở vùng cao, đồng bào dân tộc thường có món thắng cố hay ninh xương với thảo quả, quế hồi, tất cả đều dựa trên nguyên tắc “ôn dương, tán hàn” của Đông y.
Ăn uống đúng cách sẽ giúp cơ thể duy trì cân bằng, khí huyết lưu thông, dương khí được bảo toàn. Điều này đồng nghĩa với việc con người khỏe mạnh, ít bệnh tật và có thể thong dong đi qua thời tiết chuyển lạnh. Mỗi bát cháo nóng, mỗi nồi lẩu nghi ngút khói, hay đơn giản một tách trà gừng buổi sáng, đều mang giá trị vượt lên trên vị ngon vị ngọt, đó là thực phẩm giữ ấm cho thân thể.
