Dựng lá chắn bệnh dại ở vùng biên: [Bài 2] Từ nghi ngại đến chủ động

Cách đây 5 năm, khi đoàn sinh viên về tiêm phòng tận nhà, không ít người nuôi ở Đức Huệ còn lảng tránh, e dè. Nhưng nay họ là người chờ đợi trước cổng, chủ động nhấc máy gọi trước ngày hẹn. Từ một vùng trũng trong phòng bệnh dại, Đức Huệ đang chuyển mình mạnh mẽ, bắt đầu từ thay đổi nhận thức.

“Chó nhà tui hiền, đâu cần tiêm!”

Câu nói ấy từng là điều mà sinh viên thú y nghe… hàng chục lần mỗi ngày, khi mới triển khai chương trình tiêm phòng tại huyện biên giới Đức Huệ. “Có bà cụ còn nói: "Tụi bây tiêm xong, nó mất lửa, không giữ nhà được nữa", em chỉ biết cười rồi nhẹ nhàng giải thích”, Quốc Thái, sinh viên Khoa Chăn nuôi Thú y tâm sự.

Thực tế, theo khảo sát năm 2021 của Khoa Chăn nuôi Thú y, trường Đại học Nông lâm TP. HCM, tại một số xã như Bình Hòa Bắc, Mỹ Quý Tây, Mỹ Thạnh Đông…, gần 60% hộ nuôi không biết bệnh dại có thể gây chết người, hơn 70% không có thói quen tiêm phòng định kỳ cho chó, mèo. Điều đó khiến nhiều vụ phơi nhiễm bị bỏ qua.

“Chỉ đến khi có ca tử vong vì dại vào năm 2019, người dân mới giật mình. Nhưng khi đó, đã quá muộn với một số gia đình”, bà Đinh Thị Phương Khanh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Long An chia sẻ.

Chương trình tiêm phòng do trường Đại học Nông lâm TP. HCM, phối hợp với Boehringer Ingelheim Việt Nam và Sở Nông nghiệp và Môi trường được triển khai tại Đức Huệ từ 2021 đến nay, đã làm thay đổi sâu sắc thói quen của người nuôi.

Từng tờ rơi phát tận tay, từng tranh vẽ treo ở trường học, từng lần sinh viên đứng giữa nắng thuyết phục chủ nuôi, đã góp phần biến kiến thức thành hành vi. Gần 3.000 lượt sinh viên đã gõ cửa từng hộ, trò chuyện, và tiêm cho hơn 25.500 con chó, mèo.

PGS.TS Lê Quang Thông, Trưởng Khoa Chăn nuôi Thú y cho biết: “Chúng tôi đánh giá chuyển biến nhận thức qua mô hình K-A-P (kiến thức - thái độ - hành vi). Từ năm thứ ba trở đi, đã thấy rõ một lớp chủ nuôi mới: có kiến thức, có trách nhiệm, và chủ động tiêm ngừa đúng lịch”.

Đáng chú ý, một số xã như Bình Hòa Hưng, Mỹ Thạnh Tây đã đạt tỷ lệ tái tiêm đúng hẹn trên 90%, nhiều hộ tự mua lồng, dây xích, sổ theo dõi tiêm - điều chưa từng thấy trước đây.

Sinh viên trở thành “cầu nối lòng tin”

“Có những nhà, tụi em đến 3 lần mới tiêm được. Lần đầu họ từ chối, lần hai họ nghe kỹ, lần ba thì họ mở cửa”, Kha Thanh Ngọc Châu, sinh viên tham gia chương trình kể. Chính sự kiên trì, lễ phép và cách tiếp cận gần gũi của sinh viên đã giúp xây dựng lòng tin nơi người dân.

Theo Niklas Birkner, Tổng Giám đốc Boehringer Ingelheim Việt Nam, đơn vị tài trợ hơn 33.000 liều vacxin trong chương trình, chính sự chủ động tiếp cận, kỹ năng giải thích và tinh thần trách nhiệm của sinh viên đã giúp thay đổi thái độ của người dân, từ thụ động sang hợp tác.

Ông Niklas Birkner nhìn nhận: “Sức mạnh thật sự không chỉ đến từ vaccine. Nó đến từ mối quan hệ giữa người tiêm và người nuôi. Và trong vai trò đó, sinh viên là đại sứ cộng đồng tuyệt vời nhất mà chúng tôi từng thấy”.

Từ một nơi từng có ca bệnh dại tử vong, Đức Huệ giờ đây là mô hình mẫu về truyền thông thay đổi hành vi. Ngành nông nghiệp Long An đang nhân rộng cách làm này sang Châu Thành, Tân Thạnh, Bến Lức.

“Hiệu quả của chương trình không chỉ nằm ở tỷ lệ tiêm cao, trung bình trên 80% suốt 5 năm, mà còn ở chỗ: người dân coi việc tiêm phòng là việc của mình, chứ không phải “của xã, của trường, hay của đoàn sinh viên”, bà Đinh Thị Phương Khanh đánh giá.

Đặc biệt tại xã Mỹ Quý Đông, nơi từng có tỷ lệ tiêm thấp dưới 60%, hiện đã hình thành nhóm “tổ chó khỏe” - nơi chủ nuôi chia sẻ cách chăm sóc, giữ vệ sinh chuồng trại và ghi sổ tiêm định kỳ.

Trong chiến lược loại trừ bệnh dại vào năm 2030, WHO nhấn mạnh: yếu tố quan trọng nhất không phải vaccine, mà là nhận thức cộng đồng. Điều đó đang dần được hiện thực hóa ở Đức Huệ - nơi sinh viên đi trước, người dân đi cùng, và chính quyền đi sát.

“Chúng tôi không chỉ muốn người dân nhớ lịch tiêm. Mục tiêu lớn hơn là để họ hiểu rằng sức khỏe của cả cộng đồng bắt đầu từ một hành động nhỏ như giữ chó không thả rông, hay không bỏ qua vết cắn dù rất nhỏ”, PGS.TS Lê Quang Thông nói.

Chuyển biến từ bên trong luôn là thay đổi vững bền nhất. Từ những cái lắc đầu, ánh mắt nghi ngại, đến những cái gật đầu đón sinh viên vào nhà… Đức Huệ đã thay đổi, và thay đổi ấy bắt đầu từ sự kiên trì, lòng tin và những cuộc đối thoại chân thành. Khi người nuôi hiểu rằng “tiêm phòng không phải vì chó, mà là vì cả gia đình”, đó là lúc chiến thắng lớn nhất đã đến, dù chưa có bệnh dịch nào xảy ra.