Loài chuột chũi mới mang tên Euroscaptor darwini (chuột chũi Darwin) đã được các nhà khoa học Việt Nam đăng tải trên tạp chí khoa học ZooKeys. Phát hiện này không những mở rộng danh mục loài của Việt Nam mà còn làm sáng tỏ một mắt xích còn thiếu trong tiến hóa của nhóm động vật sống ngầm dưới đất ở châu Á.
Chuột chũi Darwin được phát hiện tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông. Ảnh: NVCC.
Chuột chũi Darwin được xác định là loài đặc hữu mới, hiện chỉ ghi nhận tại vùng rừng rậm ở sườn tây nam dãy Pù Luông, ở độ cao khoảng 900 - 1.100m.
Nhóm nghiên cứu thuộc Viện Sinh học (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Hồng Đức và Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông đã mất nhiều năm khảo sát trước khi khẳng định, đây là loài hoàn toàn mới với đặc điểm hình thái và di truyền riêng biệt.
Điểm khác biệt dễ nhận thấy nhất của chuột chũi Darwin là chiếc đuôi cực kỳ ngắn, chỉ dài hơn 2 mm, gồm 6-7 đốt sống, ít hơn đáng kể so với bất kỳ loài nào cùng chi. Đuôi gần như chìm trong lớp da, phủ lông cứng thưa, ngắn, chỉ nhô ra một đoạn nhỏ ở phần cuối, tạo thành dấu hiệu nhận diện đặc trưng.
Hộp sọ và xương răng của loài này cũng có cấu trúc riêng, phù hợp với lối sống đào hang ở địa hình núi đá vôi. Kết quả phân tích ADN ty thể khẳng định chuột chũi Darwin tách biệt rõ ràng với các loài cùng chi từng biết đến ở Việt Nam, Lào và Trung Quốc.
Trước đây, Việt Nam từng ghi nhận một số loài thuộc chi Euroscaptor, như E. longirostris ở miền Bắc và E. kuznetsovi ở Lâm Đồng, nhưng tất cả đều khác xa về hình thái và phân bố sinh thái.
So với họ hàng của mình, chuột chũi Darwin có kích thước nhỏ hơn, đuôi ngắn hơn và thích nghi với tầng đất ẩm, mùn dày của rừng nguyên sinh. Sự khác biệt này được coi là bằng chứng cho thấy quá trình phân hóa loài diễn ra mạnh mẽ ở khu vực Bắc Trung bộ, nơi địa hình, khí hậu và thảm thực vật tạo ra những “ốc đảo tiến hóa” độc lập.
Tên loài được đặt theo nhà tự nhiên học Charles Darwin, người đặt nền móng cho học thuyết tiến hóa, như một cách tôn vinh tư tưởng khoa học về sự hình thành loài.
Phát hiện này được giới khoa học đánh giá có giá trị đặc biệt vì cung cấp dữ liệu mới cho nghiên cứu tiến hóa của chuột chũi châu Á, nhóm động vật còn nhiều bí ẩn dù phân bố rộng. Với lối sống chủ yếu dưới lòng đất, ít khi xuất hiện trên mặt đất và có cơ chế tiến hóa nhanh trong môi trường biệt lập, chuột chũi được xem là nhóm sinh vật nhạy cảm, giúp nhận biết sự biến đổi của môi trường sinh thái.
Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy Pù Luông không chỉ là khu bảo tồn giàu cảnh quan mà còn là vùng lõi quan trọng của đa dạng sinh học Việt Nam, nơi tồn tại nhiều loài đặc hữu chưa được mô tả. Theo nhóm tác giả, việc phát hiện loài mới đặt ra yêu cầu cấp thiết về bảo tồn sinh cảnh rừng ẩm núi đá vôi -môi trường sống đặc trưng của chuột chũi Darwin và nhiều loài quý hiếm khác.
Nhóm nghiên cứu đang tiếp tục khảo sát các khu vực lân cận để xác định ranh giới phân bố và khả năng xuất hiện các loài chuột chũi chưa được biết đến. Họ hy vọng phát hiện này sẽ mở ra hướng nghiên cứu sâu hơn về cơ chế thích nghi của động vật sống ngầm, đồng thời khẳng định vị thế của Việt Nam trong bản đồ khoa học thế giới về tiến hóa và bảo tồn.
