Những kỳ vọng phát triển cá lăng dưới lòng hồ sông Đà

Từ lồng tre nhỏ đến lồng sắt kiên cố

6 giờ sáng, khi nắng mới trải xuống mặt nước trong xanh dưới lòng hồ sông Đà phẳng lặng, đó cũng là lúc Lò Văn Nghiệp bắt đầu công việc nuôi cá của mình. Lặng lẽ đi dọc từng lồng sắt, anh rải những hạt cám viên xuống lồng để "phục vụ" bữa sáng đầu ngày cho lũ cá lăng.

Nghiệp sinh năm 1999, lớn lên cùng với sự phát triển của lòng hồ thủy điện Sơn La tại Quỳnh Nhai. Năm 2012, khi còn học cấp ba, anh đã cùng bố rong ruổi dọc dòng sông đi đánh cá bằng vó đèn, mỗi ngày thu hàng tạ cá con tự nhiên (cá tép). "Khi đó, những chuyến đánh bắt từ vó đèn cung cấp lượng cá lớn cho các hộ nuôi quanh lòng hồ thủy điện. Thời đó, cứ bán với giá 3.000 đồng/kg, nay thì tăng dần lên 6.000 đồng. Nhờ vậy, gia đình tôi mới mở ra cơ hội phát triển nghề nuôi cá", anh Nghiệp kể.

Khi có tiền, gia đình anh dựng hai lồng tre thả cá chép, cá rô để nuôi thử, phục vụ bữa ăn qua ngày. Càng làm, càng có người hỏi mua, kinh tế dần khá lên, gia đình chuyển hẳn sang phát triển chăn nuôi thủy sản, đầu tư bài bản.

Đến năm 2018, tỉnh Sơn La ban hành quyết định tái cơ cấu ngành thủy sản, trong đó có chính sách hỗ trợ các hộ phát triển nuôi những loài thủy sản có tiềm năng, với mức hỗ trợ 5 triệu đồng/lồng để xây dựng cơ sở ban đầu. Gia đình anh đã tận dụng cơ hội này để phát triển "cơ ngơi". "Gia đình dựng hơn 30 lồng sắt để nuôi cá. Được sự hướng dẫn của các cán bộ phòng Nông nghiệp huyện Quỳnh Nhai (cũ) và tìm hiểu trên mạng, chúng tôi đã lựa chọn cá lăng hợp với nguồn nước và khí hậu nơi đây", anh nói.

Tuy nhiên, để hoàn thiện một lồng sắt cần khoảng 10 triệu đồng, chưa kể giống và thức ăn. Vì vậy, gia đình lập Hợp tác xã (HTX) mang tên Hồ Quỳnh để nhận thêm nguồn vốn vay ngân hàng theo chính sách. Vài trăm triệu đồng tiền vay đã được "gửi gắm" hết xuống lòng hồ với những kỳ vọng lớn cho nghề thủy sản. Đến năm 2025, riêng gia đình anh Nghiệp đã có 88 lồng nuôi, còn toàn hợp tác xã có hơn 400 lồng.

Thành công bước đầu

Không chỉ gia đình anh Nghiệp, các hộ dân nơi đây chăn nuôi thủy sản đều tập trung phát triển loài cá lăng, trong đó những năm đầu chủ yếu nuôi hai loại: cá lăng đen và cá lăng đuôi đỏ. Mỗi lồng cá rộng 6mx6m, có lồng được thiết kế 6x12 m để tạo không gian lớn, gia tăng năng suất. Anh Nghiệp thường thả trung bình 1.500 con giống cho 1 ô, giá 3.000 đồng/con.

Thức ăn chính gồm thức ăn công nghiệp trộn với cá con tự nhiên, chủ yếu là tép, theo tỷ lệ 30-70. Mỗi ngày tiêu thụ khoảng 70 kg thức ăn. Sau 12-15 tháng, cá đạt trọng lượng 1,5-2 kg đủ tiêu chuẩn xuất bán. Những năm thuận lợi, giá cá lăng lên tới 80.000 đồng/kg, từng có thời điểm thu nhập đạt 300 triệu đồng/vụ, giúp đổi thay cuộc sống gia đình.

Song nghề nuôi cá nước ngọt cũng lắm gian nan. Sông Đà có mực nước tĩnh, dễ ô nhiễm và thiếu oxy, “nên thường lượng cá hao hụt cũng nhiều, như 1.500 con cá giống/1 ô giống chỉ thu lại về 4-5 tấn cá, trong khi nếu nuôi ở dòng nước chảy, sản lượng có thể đạt gấp đôi”, anh Nghiệp giải thích. Nước hồ lên xuống thất thường, ảnh hưởng môi trường khiến cá dễ mắc bệnh. Trước đây, bệnh nấm ngoài da hay vây đỏ có thể trị bằng lá xoan. Nhưng vài năm gần đây lại xuất hiện bệnh mới: tuột vây, vây ửng đỏ, chưa có thuốc đặc trị. “Chỉ trong hai tháng hè, tôi mất khoảng hơn 5 tấn cá”, anh nói.

Ngoài dịch bệnh, khâu tiêu thụ cũng là thách thức. Cá vận chuyển về Hà Nội phải đi đường dài, thường hơn 9 tiếng mới đến nơi, chi phí bị đội lên cao, thương lái ép giá, nên mức giá thu mua giảm 10.000-15.000 đồng/kg so với các khu vực như Hòa Bình, Hải Dương…

Tìm thị trường tiêu thụ

Theo ông Dương Văn Biểng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi, Thú y và Thủy sản tỉnh Sơn La, nhiều năm qua nghề thủy sản của tỉnh còn nhiều khó khăn nhất là tìm thị trường ổn định cho bà con.

“Đơn vị đã có nhiều cuộc làm việc với các doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm thủy sản lớn để hỗ trợ người dân có đầu ra ổn định. Như tháng 3 vừa qua, tỉnh đã làm việc với Công ty cổ phần Nuôi trồng và Chế biến thủy sản Việt Nam (VietFood VN) về xây dựng “Phương án thả cá giống phát triển vùng nguyên liệu gắn với bảo vệ, khai thác và liên kết tiêu thụ sản phẩm tại hồ thủy điện Sơn La” nhưng vẫn đang trong thời gian khảo nghiệm và xây dựng kế hoạch”, ông Biểng cho biết.

Hiện tại, các hộ vẫn chủ yếu nuôi tự phát, chưa có sự đồng bộ cả về quy trình và tiêu thụ. Mức hỗ trợ phát triển thủy sản còn hạn chế, dù năm 2018, Cục Sở hữu trí tuệ đã cấp chứng nhận nhãn hiệu tập thể “Cá sông Đà Sơn La” cho 7 loài cá đặc sản, trong đó có cá lăng. Tuy nhiên, đến nay thực tế vẫn chưa mang lại nhiều đổi thay cho bà con, trên địa bàn chưa có cơ sở chế biến sâu để thực sự giải quyết vấn đề này.

Tháng 5/2025, Hội Nông dân tỉnh đã triển khai Dự án “Xây dựng mô hình chế biến thủy sản trên lòng hồ thủy điện Sơn La”, bước đầu hỗ trợ máy móc, kỹ thuật cho hội viên, tạo ra sản phẩm chả cá an toàn. 

Với nguồn nguyên liệu thủy sản sẵn có, hoàn toàn có thể đáp ứng công suất hoạt động của hệ thống máy móc chế biến. Tuy nhiên, để đạt mục tiêu sản xuất 1 tấn chả cá/ngày, người nông dân cần xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường tiêu thụ. Đồng thời, cần triển khai các giải pháp bảo quản, vận chuyển sản phẩm chế biến hiệu quả; khuyến khích liên kết sản xuất, tiêu thụ giữa các hộ để đảm bảo phát triển bền vững của mô hình.

Đến hết tháng 9 năm 2025 diện tích nuôi trồng thủy sản tại tỉnh Sơn La đạt 2.961 ha, số lồng nuôi: 6.993 lồng, sản lượng nuôi trồng thủy sản đạt 7.657 tấn, sản lượng khai thác đạt 1.396 tấn; sản xuất cá giống đạt 81 triệu con. Hiện tỉnh có 62 doanh nghiệp, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã hoạt động trong lĩnh vực thủy sản, trong đó có 3 doanh nghiệp, 58 HTX và 1 liên hiệp HTX.