[Bài 1] Phủ vaccine nơi huyện nghèo biên giới

“Vùng trũng” của bệnh dại

Không phải ngẫu nhiên Đức Huệ - huyện biên giới (khi còn mô hình chính quyền 3 cấp) vốn còn nhiều khó khăn của tỉnh Long An lại được chọn làm điểm khởi đầu cho một chương trình tiêm phòng quy mô lớn. Đằng sau quyết định ấy là một hệ thống lý do rất cụ thể: từ thực trạng bệnh dại, mức độ rủi ro, đến niềm tin vào một mô hình phối hợp ba bên bền vững.

Đức Huệ cũng có số lượng lớn chó, mèo với trên 7.700 con (năm 2022) nhưng tỷ lệ tiêm vaccine phòng bệnh dại rất thấp. Theo thống kê, từ năm 2019 trở về trước, tỷ lệ chó mèo chưa được tiêm phòng thường xuyên vượt 40%, nhiều xã chưa đạt nổi mức 60% bao phủ. Địa bàn từng có người tử vong vì bệnh dại vào năm 2019.

“Đời sống của người dân huyện Đức Huệ còn nhiều khó khăn. Người dân nuôi chó mèo theo kiểu thả rông, giữ nhà. Với tỉ lệ tiêm ngừa còn rất thấp rất khó kiểm soát nếu chẳng may có dịch”, bà Đinh Thị Phương Khanh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Long An cho hay.

Trước khó khăn trên, Sở Nông nghiệp và Môi trường chọn huyện Đức Huệ làm điểm thực hiện Chương trình tiêm phòng dại vì cộng đồng với sự đồng hành, hỗ trợ của trường Đại học Nông lâm TP. HCM và Công ty Boehringer Ingelheim Việt Nam.

“Chương trình Tiêm phòng dại vì cộng đồng” được ra đời và triển khai với sứ mệnh ngăn chặn bệnh dại tại vùng biên. Hơn hết, các bên liên quan mong muốn xây dựng được thói quen phòng dại cho người dân nơi đây, để bệnh dại không còn là nỗi lo chết chóc.

Đáng lo ngại nhất còn là thay đổi nhận thức người dân nơi đây trước vấn đề dịch bệnh. Bởi, dù có bị chó mèo cắn, cào họ vẫn không đi tiêm phòng do còn giữ lối suy nghĩ “chó, mèo nhà nên không sao” hoặc chỉ thực hiện rửa vết thương, “lấy nọc” theo phương pháp dân gian.

Do đó, chương trình là sự liên kết bền bỉ giữa ba bên cùng chống bệnh dại. Chương trình không chỉ tập trung vào vật nuôi mà lấy cả con người làm trung tâm, vừa nâng cao tỉ lệ tiêm ngừa, vừa thay đổi nhận thức của chủ vật nuôi.

Chương trình hành động cụ thể còn thể hiện cam kết lâu dài của Boehringer Ingelheim trong việc cải thiện sức khỏe động vật, hướng đến mục tiêu “One Health” (Một sức khỏe) cho cả người và vật nuôi.

“Chúng tôi chọn Đức Huệ không chỉ vì đó là nơi còn thiếu thốn, mà vì nơi đó có đủ điều kiện để thử nghiệm một mô hình phối hợp: nhà trường có sinh viên, chính quyền có hệ thống cơ sở, doanh nghiệp có chuyên môn và nguồn lực hỗ trợ vaccine”, ông Niklas Birkner, Tổng Giám đốc Công ty Boehringer Ingelheim Việt Nam chia sẻ.

Từ cái bắt tay ba bên đến thay đổi thật sự

Trong suốt 5 năm, chương trình đã tiêm phòng cho 25.588 con chó, mèo tại Đức Huệ, đạt tỷ lệ bình quân 80,3% - cao hơn mức khuyến cáo tối thiểu của WHO (70%) và tiệm cận ngưỡng miễn dịch cộng đồng bền vững (85%).

Bên cạnh đó, hơn 33.000 liều vaccine đã được sử dụng trên toàn chương trình. Quan trọng hơn, đây là chương trình miễn phí 100%, với lực lượng tiêm do sinh viên thú y đảm trách, dưới sự giám sát chuyên môn của giảng viên và cán bộ thú y huyện.

“Chúng tôi không chỉ muốn sinh viên học nghề, mà còn hiểu nghề, sống với nghề và phục vụ cộng đồng bằng đúng chuyên môn của mình”, PGS.TS Lê Quang Thông, Trưởng khoa Chăn nuôi Thú y, trường Đại học Nông lâm TP. HCM khẳng định. Ông chính là người trực tiếp xây dựng mô hình “học thuật cộng đồng” này.

Ban đầu, nhiều người dân còn e dè. Có nhà còn từ chối tiêm vì nghĩ “tiêm xong chó yếu đi”. Nhưng nhờ những buổi tuyên truyền học đường, những bức tranh do sinh viên vẽ và hàng ngàn tờ rơi phát tận tay, nhận thức bắt đầu thay đổi.

Từ năm 2023 trở đi, người dân bắt đầu chủ động liên hệ để được tiêm, thậm chí chuẩn bị lồng, dây xích, nước trà để “đón đoàn sinh viên”. Gần 1.200 vòng cổ định danh đã được gắn cho chó mèo trong huyện, một bước nhỏ nhưng rất thực tế trong việc quản lý đàn vật nuôi.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Long An cho biết thêm: nhờ thành công tại Đức Huệ, mô hình đã được nhân rộng ra nhiều xã khác như Châu Thành, Bến Lức, thành phố Tân An... với kỳ vọng đến cuối 2025, Long An sẽ không còn ca tử vong nào vì bệnh dại.

Trong bối cảnh Việt Nam và WHO đều xác định mục tiêu “loại trừ bệnh dại vào năm 2030”, những mô hình tiêm phòng cộng đồng như ở huyện Đức Huệ đang được xem là giải pháp hiệu quả, bền vững và có thể nhân rộng.

“Chúng tôi không dừng lại ở việc tài trợ vaccine. Điều quan trọng là cùng xây dựng năng lực địa phương, từ cán bộ thú y đến sinh viên. Khi họ làm được, mô hình sẽ sống lâu hơn bất kỳ ngân sách nào”, ông Niklas Birkner chia sẻ thêm về kế hoạch mở rộng trong thời gian tới.

Từ nơi còn nhiều khó khăn, với tỷ lệ tiêm phòng dưới 60%, huyện biên giới này đã vươn lên trở thành hình mẫu phối hợp ba bên giữa nhà trường, doanh nghiệp và chính quyền. 5 năm chưa đủ dài cho một chiến lược, nhưng đã đủ sâu để thấy rằng: tiêm phòng, nếu được làm đúng, có thể thay đổi cả một cộng đồng.