Dự án JICA giúp nông dân thay đổi tư duy kinh tế nông nghiệp

Sáng 9/9, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La tổ chức tọa đàm “Nâng cao nhận thức sản xuất rau an toàn” thuộc dự án Tăng cường chuỗi giá trị cây trồng an toàn tại các tỉnh phía Bắc Việt Nam.

Dự tọa đàm có ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia; ông Trần Dũng Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La; ông Kayano Naoki, chuyên gia JICA (điều phối trực tiếp dự án) cùng lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh, thành phố Hà Nội, Bắc Ninh, Ninh Bình, Hải Phòng, Hưng Yên…, đại diện nhiều hợp tác xã (HTX), doanh nghiệp và bà con nông dân.

Thay đổi tư duy làm kinh tế nông nghiệp

Sơn La là một trong các tỉnh tham gia dự án “Nâng cao nhận thức sản xuất rau an toàn” do JICA phối hợp với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia triển khai. Dù đạt được nhiều kết quả đột phá trong những năm qua, tuy nhiên sản xuất nông nghiệp tại Sơn La vẫn còn nhiều hạn chế. Phần lớn nông dân canh tác trên diện tích nhỏ lẻ (dưới 1 ha chiếm tới 70 - 75%). Quy mô này làm giảm khả năng quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung, khó áp dụng công nghệ đồng bộ, dẫn đến khó kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc và hạn chế liên kết giữa nông dân, HTX với doanh nghiệp chế biến, phân phối.

Ông Trần Dũng Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La cho biết, từ những khó khăn đó, dự án "Tăng cường chuỗi giá trị cây trồng an toàn tại các tỉnh phía Bắc Việt Nam" được triển khai từ năm 2022 đã mang lại ý nghĩa hết sức quan trọng. Chỉ trong thời gian ngắn, dự án đã hỗ trợ các HTX nòng cốt tại Sơn La, tổ chức hàng chục lớp tập huấn về GAP, marketing, xây dựng mô hình nhà ươm giống, kỹ thuật ủ phân hữu cơ và áp dụng quy trình sản xuất an toàn. Nhờ đó, nông dân vừa giảm chi phí, vừa tăng năng suất và mở rộng thị trường.

Bên cạnh việc nâng cao kỹ thuật, dự án còn giúp cải thiện năng lực quản lý của HTX và doanh nghiệp. Năng suất cây trồng bình quân tăng khoảng 15 - 20%, chất lượng sản phẩm cải thiện rõ rệt, mở ra cơ hội tiếp cận các thị trường xuất khẩu khó tính như Nhật Bản, EU và Mỹ. Đồng thời, dự án cũng thúc đẩy chuyển đổi từ mô hình sản xuất nhỏ lẻ sang quy mô lớn, tập trung, bền vững, tạo nền tảng quan trọng cho phát triển kinh tế nông nghiệp Sơn La trong tương lai.

Trong quá trình triển khai, dự án JICA đã lựa chọn và hỗ trợ 5 HTX mục tiêu gồm: Nông Xanh, Bảo Sam, Nông nghiệp Sơn La, Nông sản Sơn La và Nông nghiệp Xuân Tiến. Đây đều là những HTX chuyên sản xuất cây ăn quả chủ lực như xoài, chuối, na, ớt chỉ thiên và rau an toàn, gắn liền với lợi thế địa phương.

Song song với hỗ trợ kỹ thuật, dự án tổ chức 15 lớp tập huấn về nhiều nội dung, từ kỹ thuật canh tác đến marketing tiếp cận khách hàng. Hơn 7 mô hình trình diễn thực tế được xây dựng, giúp nông dân dễ dàng áp dụng. Ngoài ra, dự án tổ chức 10 lớp đào tạo giảng viên (TOF) về marketing và GAP cơ bản cho 250 lượt học viên, bao gồm ban quản lý HTX, thành viên và các bên liên quan.

Không chỉ dừng lại ở nhóm HTX mục tiêu, dự án còn phối hợp với trung tâm dịch vụ nông nghiệp các huyện để nhân rộng kỹ thuật. Trong năm 2023, 5 lớp tập huấn về thâm canh cây ăn quả được tổ chức với 75 lượt người tham gia. Nhiều lớp hướng dẫn ủ phân hữu cơ bằng men rượu hoặc men EMUNIV cũng được triển khai, góp phần cải tạo đất, giảm chi phí sản xuất và tăng độ bền vững trong canh tác.

Ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia nhấn mạnh: "Dự án đem đến sự chuyển đổi về nhận thức kinh tế, không chỉ là vấn đề chất lượng hay hiệu quả. Chuỗi giá trị được xây dựng tổng thể, từ người trồng đến phân phối, và quan trọng là người tiêu dùng đã sẵn sàng trả tiền cho sản phẩm chất lượng...". Theo ông Thanh, đội ngũ chuyên gia Nhật Bản không chỉ mang đến kỹ thuật mà còn truyền tải văn hóa sản xuất an toàn, thói quen tiêu dùng của người Nhật...

Duy trì giá trị của dự án sau khi kết thúc

Trung tâm Khuyến nông Quốc gia đánh giá cao hiệu quả sau khi dự án kết thúc bởi vẫn được nông dân kế thừa và phát triển. Sau thời gian tham gia dự án của JICA, các HTX đã chủ động khảo sát thị trường, kết nối với hệ thống siêu thị. Trung tâm Khuyến nông Quốc gia đã ký kết hợp tác với AEON Mall - doanh nghiệp bán lẻ lớn của Nhật Bản tại Việt Nam có tiêu chuẩn khắt khe hàng đầu khu vực. Nhờ đó, sản phẩm nông nghiệp an toàn từ dự án đã xuất hiện trên các kệ hàng trong hệ thống siêu thị này.

“Điểm khác biệt của dự án là dù đã kết thúc nhưng vẫn được nông dân vận hành. Nông dân trước đây chỉ biết trồng, nay đã biết khảo sát thị trường, đó là sự thay đổi nhận thức”, ông Kayano Naoki - chuyên gia JICA ,đại diện dự án chia sẻ.

Ông Trần Xuân Dẫn, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông và Phát triển nông nghiệp công nghệ cao tỉnh Bắc Ninh đánh giá: “Hiệu quả ban đầu rất rõ. Năng lực cán bộ khuyến nông được nâng cao, chuyên môn tiến bộ, từ đó hỗ trợ thiết thực cho người dân. Các HTX được chọn tham gia dự án sau 4 năm đã thay đổi tư duy, trực tiếp đến siêu thị tìm hiểu tiềm năng thị trường, hiểu cách sơ chế, đóng gói, qua đó xây dựng kế hoạch sản xuất phù hợp".

Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Xuân Mai (Bắc Ninh) chuyên sản xuất dưa cũng là đơn vị được dự án hỗ trợ ngay từ đầu. Ông Bùi Xuân Quế, Giám đốc HTX chia sẻ: “Qua dự án, chúng tôi học hỏi được nhiều điều về định hướng xây dựng thương hiệu, phát triển thị trường tiêu thụ. Từ đăng ký bảo hộ nhãn hiệu đến hoàn thiện chứng nhận VietGAP, tất cả đều nhằm đáp ứng yêu cầu của siêu thị, đảm bảo giá ổn định".

Theo ông Quế, trước đây HTX chỉ đơn thuần tập hợp nông dân, sản xuất chung để có số lượng lớn, từ đó tập hợp để bán cho tiểu thương, tránh bị ép giá. “Khi JICA đến, chúng tôi chưa biết gì về sản xuất an toàn hay thị trường. Họ hướng dẫn từ gieo giống, chăm sóc đến quản lý sản xuất. Quan trọng nhất là tư duy kinh tế, trước khi trồng phải biết bán cho ai, bán thế nào, giá bao nhiêu...", ông Quế nói.

Đánh giá cao những giá trị dự án để lại, ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia nhấn mạnh: “Nông dân không chỉ bán sản phẩm mà phải bán được cả quy trình, cách thức sản xuất. Xác định rõ được thị trường mới có thể đạt hiệu quả lâu dài. Chúng ta phải trở thành những người chuyên nghiệp, xây dựng được chuỗi giá trị kinh tế nông nghiệp từ người sản xuất đến người tiêu thụ. Khi nhận thức đầy đủ, sản xuất mới phát triển đúng theo kế hoạch".