Đời sống của người Xinh Mun sang trang mới nhờ trồng cà phê chè

Con đường vào bản Pa Nó, xã Phiêng Pằn (huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La) vẫn chỉ là đất đá gập ghềnh, khúc khuỷu khó đi nhưng những ngôi nhà mới và những vật dụng đắt tiền như xe máy, ti vi, tủ lạnh, ô tô tải xuất hiện ở đây mỗi lúc một nhiều.

Mùa này, ban ngày bản vắng lặng như tờ bởi hầu hết mọi người đã lên nương chăm sóc cà phê. May mắn cho tôi đến nhà lại gặp ngay được Bí thư kiêm Trưởng bản Vì Văn Thương bởi anh phải đi họp phụ huynh cho đứa con út và tiện thể trông luôn 2 đứa cháu nội cho bố mẹ chúng lên nương.

Anh cho biết bản có 107 hộ người Xinh Mun, trước đây kinh tế đặc biệt khó khăn vì phụ thuộc chính vào cây ngô với hơn 150 ha nhưng càng làm lại càng lỗ, nhiều hộ phải cầm cố trâu bò, đất đai cho chủ đầu tư để gán nợ vay nặng lãi.

“10 năm trước bản chỉ có hơn 90 hộ nhưng hơn 10 hộ phải vay nợ của chủ đầu tư nặng lãi trong đó có 2 hộ là Lò Thị Liên và Lò Văn Pầng phải gán đất nương. Sau đó nhà nước có chính sách cho vay vốn, công ty mía đường vào hỗ trợ dân trồng mía nhưng do đất dốc cũng không hiệu quả mấy.

7-8 năm trước khi thấy các địa phương khác trồng cà phê chè cho hiệu quả kinh tế, Bí thư và trưởng bản đã sang bên xã Nà Ớt, Chiềng Ban cùng huyện Mai Sơn để học hỏi kinh nghiệm trồng cà phê chè. Đất của họ bằng phẳng và màu mỡ, đất của mình dốc và khô cằn nhưng chi bộ vẫn ra nghị quyết phải chuyển đổi sang cà phê và giao chỉ tiêu cho 20 hộ trồng thử nghiệm, hộ ít 500 cây, hộ trung bình 1.000 cây, hộ nhiều nhất như Vì Văn Sơn trồng 10.000 cây.

Lúc đó nhiều người sợ không có vốn đầu tư, sợ trồng không bán được giá, sợ đường đi khó không ai vào thu mua nên những đảng viên như chúng tôi phải đi đầu. Gia đình tôi năm 2017 đã phải bán đi 15 tấn ngô hạt để đầu tư trồng cà phê mà vẫn thiếu, phải bán tiếp cả đàn bò 5 con. Giống tự ươm, công tự làm nhưng vật tư mà nhất là phân NPK Lâm Thao thì phải mua, mất tổng cộng hơn 30 triệu đồng cho 2 ha cà phê. Tôi thường bón phân mỗi năm 2-3 lần, lót vào tháng 3-5, thúc vào tháng 8-9.

Đối với đất dốc khi trồng cà phê phải làm rãnh cách nhau 10 m theo đường chéo để đỡ xói mòn. Nên trồng cây cách cây 1 m để cây này chết còn có cây kia thay thế. Cà phê hay bị vàng lá, rụng lá, rệp, thối rễ, sâu đục thân nếu bón phân chuồng ủ không kỹ, bởi thế phải cho vôi vào ủ để diệt tuyến trùng nhất là cây đang ở giai đoạn năm thứ hai, thứ ba. Còn về thuốc BVTV mỗi năm phải xử lý 1 lần.

3 năm sau khi trồng, tôi đã thu 6 tấn quả, bán được 80 triệu đồng trong đó lãi 50 triệu đồng. Vụ tiếp theo tôi thu lãi 200 triệu đồng và duy trì được mấy năm nay. Hiện tổng diện tích trồng cà phê của bản khoảng 19 ha. Năm rồi giá cà phê đạt 16-22.000đ/kg nhiều nhà thắng lắm. Những hộ trồng đầu tiên như Vì Văn Sơn thu 800 triệu đồng, Lò Văn Hùng thu 500 triệu đồng, Lò Văn Thiện thu 400 triệu đồng. Còn những hộ mới trồng 4-5 năm, thu 100-200 triệu đồng thì ngón tay đếm không hết, phải tới 30 đấy. Mỗi năm bản có 7-8 hộ thoát nghèo mà hễ ai trồng cà phê đều thoát nghèo cả”.

Vợ chồng anh Lò Văn Piến lúc đó mới ngoài 20 tuổi nhưng đã mạnh dạn đi vay 50 triệu đồng lãi ngoài 2,5%/tháng để đầu tư trồng hơn 1 ha cà phê chè. Sang năm thứ 4 họ đã trả xong nợ. Sang năm thứ 6, thứ 7 thì họ thu đều đều mỗi vụ 6-10 tấn, bán được 220 triệu đồng, trừ chi phí đi lãi 120 triệu đồng.

“Đất này trồng cà phê tôi thấy vẫn hợp nhất là phân bón NPK Lâm Thao 5-10-3+8S bởi bản thân đã bỏ mấy năm để thử các loại khác rồi nay phải quay lại dùng, mới lấy 1,5 tấn. Chất lượng phân tốt nhưng bao 50 kg nên chở bằng xe máy lên nương đường dốc cao hơi khó. Nếu có loại bao 25 kg để 2 bao ở đầu và đuôi xe thì sẽ cân bằng, dễ hơn nhiều. Nhờ trồng cà phê mà vợ chồng tôi không phải vay nặng lãi nữa, năm nay đấu thầu thêm đất ở bản Kết Hay để trồng tiếp hơn 1 ha nữa…”.