Cần các giải pháp đồng bộ cho lúa gạo

Theo ông Trần Thanh Hiệp, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường An Giang, việc Philippines tạm dừng nhập khẩu không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường lúa gạo trong nước mà còn đặt ra thách thức cho vụ thu đông sắp tới. Vụ thu đông hiện đã xuống giống trà đầu hơn 1 tháng, nghĩa là 60 ngày tới, khi thu hoạch, khả năng khó đầu ra có thể tái diễn. Ông Hiệp nhấn mạnh cần tính toán kỹ lưỡng để bảo đảm tiêu thụ lúa gạo cho nông dân.

Theo đó, ông Hiệp lưu ý cần tập trung vào các thị trường tiềm năng như Nhật Bản, Hàn Quốc và kêu gọi sớm có chứng nhận quốc tế cho gạo xanh Việt Nam, nhằm nâng cao giá trị và uy tín. Trước đây, Việt Nam đã xuất khẩu lô gạo sang Pháp, nhưng cần có thêm nhiều chứng nhận quốc tế để mở rộng thị trường.

Về hợp tác xã, hiện An Giang có khoảng 700 hợp tác xã, trung bình mỗi hợp tác xã có 50–60 thành viên. Tuy nhiên, năng lực còn hạn chế, cần được tập huấn và nâng cao để tham gia hiệu quả vào khâu tiêu thụ và tồn trữ lúa gạo cho nông dân.

Hiện An Giang đã thu hoạch khoảng 440.000 ha, giảm 2% so với kế hoạch, tương đương 66.000 ha, với sản lượng còn lại ước khoảng 4 triệu tấn. “Do đó, nhu cầu liên kết tiêu thụ lúa và giải pháp tồn trữ cho nông dân là rất cấp bách”, ông Hiệp nói.

Trong khi đó, theo ông Trần Tấn Đức, Tổng Giám đốc Tổng Công ty Lương thực miền Nam (Vinafood 2), ngay khi giá gạo giảm, Nhà nước, Bộ Tài chính và Cục Dự trữ Quốc gia đã thu mua 200.000 tấn gạo, góp phần ổn định giá. 

Để khắc phục tình hình, Vinafood 2 đã tìm kiếm các thị trường thay thế, tránh phụ thuộc một thị trường chủ lực. Ông Đức kiến nghị Nhà nước hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp thu mua lúa gạo, giúp duy trì hoạt động trong giai đoạn khó khăn. Về lâu dài, doanh nghiệp cần xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường, kết nối thông qua hiệp định thương mại và các thị trường truyền thống và giúp nông dân tiêu thụ lúa hiệu quả.

Ông Đức thông tin thêm: “Hiện một số doanh nghiệp đã chuyển hướng sang thị trường châu Phi, và các thị trường cấp thấp khác. Một số hợp đồng đã ký và đang giao hàng, trong đó có Vinafood 2. Một tín hiệu mới từ Philippines dù theo thông báo nhập hàng trở lại từ tháng 11, nhưng những ngày gần đây đã có thương nhân đã bắt đầu đặt mua. Chúng tôi vẫn thận trọng, kiểm soát rủi ro, nhưng tín hiệu tích cực đã trở lại”.

Tính đến nay, xuất khẩu gạo Việt Nam đạt gần 3 triệu tấn, trong đó hơn 2 triệu tấn đã xuất sang các thị trường khác. Philippines dự kiến sẽ vẫn nhập thêm khoảng 0,5–1 triệu tấn nữa do giá gạo Việt Nam có sức cạnh tranh.

Ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam nhận định: Cả nước sản xuất khoảng 43 triệu tấn lúa mỗi năm, trong đó ĐBSCL khoảng 25 triệu tấn, cho ra 12–13 triệu tấn gạo, trong đó có khoảng 7 triệu tấn xuất khẩu. Kế hoạch bền vững là giữ ổn định sản lượng hoặc tăng nhẹ. Nếu giảm diện tích hay năng suất, hàng trăm nghìn hộ dân sẽ chịu ảnh hưởng. Do đó, cần chính sách khuyến khích người dân thay vì tự giảm diện tích tùy tiện.

Việc bố trí sản xuất đủ gạo cho cả nước không nên phụ thuộc thị trường ngắn hạn mà phải dựa trên dự báo dài hạn. Tổng sản lượng lúa gạo toàn cầu và gạo thương mại hầu như ổn định, khoảng 51–52 triệu tấn, nên các quốc gia sẽ chia sẻ thị trường, giảm lo ngại về xả kho hay tồn kho.

Chuỗi ngành hàng lúa gạo từ nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp cung ứng vật tư, thu mua, xay xát, xuất khẩu đến tiêu thụ trong nước cần được giải quyết toàn diện. Chỉ xử lý khâu cuối sẽ gây mất cân bằng, thiệt thòi cho nhiều thành viên. Chính sách ngắn hạn là hỗ trợ doanh nghiệp, nhưng lâu dài cần đầu tư cho hợp tác xã tồn trữ 30–40 ngày để tối đa hóa lợi ích tốt hơn so với chỉ hỗ trợ doanh nghiệp.

Chỉ có sản xuất hiệu quả, tạo dựng mối tương tác giữa doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân sẽ giúp tháo gỡ khó khăn. Đây cũng là phương thức phù hợp với Đề án phát triển bền vững chuyên canh lúa chất lượng cao, giảm phát thải, gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030.