Bảo tồn giống gà Liên Minh: [Bài 2] Gắn vật nuôi đặc sản với kinh tế du lịch

Đưa nghiên cứu, bảo tồn vào cuộc sống

Gà Liên Minh, hay gà Ri Cát Bà, không phải ngẫu nhiên được giới khoa học và những người tâm huyết quan tâm. Đây là kết tinh của quá trình chọn lọc tự nhiên hàng trăm năm tại môi trường đảo đá vôi đặc thù. Khả năng leo trèo, tập tính ngủ trên cây để tránh thú dữ, khả năng tự tìm kiếm thức ăn phong phú từ côn trùng, giun đất đến các loại lá, hạt rừng và sức đề kháng vượt trội với bệnh tật là những đặc tính di truyền vô cùng quý giá.

Theo các nghiên cứu bước đầu của Viện Chăn nuôi và Học viện Nông nghiệp Việt Nam (VNUA), gà Liên Minh có bộ gen khá đặc trưng, khác biệt so với nhiều giống gà Ri ở đất liền. Đáng chú ý, nghiên cứu về gen PRLR24 liên quan đến khả năng sản xuất trứng (VNUA, 2021) cho thấy tiềm năng khai thác khoa học từ giống gà này. Về giá trị sử dụng, chất lượng thịt gà Liên Minh được đánh giá là thượng hạng: thịt săn chắc do vận động nhiều, vị ngọt đậm đà, thơm tự nhiên, da vàng óng ánh hấp dẫn.

Ông Hoàng Văn Sơn, Bí thư Đảng ủy xã Trân Châu, gà Liên Minh là món ăn đặc sản tại địa phương nhưng chỉ nuôi chủ yếu tại thôn Liên Minh, đặc điểm nổi bật của giống gà này là phương thức chăn thả tự nhiên trong môi trường rừng, giúp chúng có đôi chân khỏe mạnh. Thức ăn chủ yếu là ngô và thóc, hoàn toàn không sử dụng cám công nghiệp hay chất kích thích tăng trưởng.

Thời gian nuôi mỗi lứa gà kéo dài 8 tháng, đạt trọng lượng trung bình từ 3 đến 4,5 kg mỗi con. Gà mái Liên Minh có số lượng trứng mỗi lứa khá ít, chỉ từ 8 đến 10 quả và bắt đầu đẻ sau 6 tháng nuôi. Sự quý hiếm của giống gà này và lợi thế địa hình rừng núi của xã, rất phù hợp cho sự phát triển của chúng. Gà Liên Minh thường có bộ lông màu vàng óng mượt, đặc biệt đôi chân dài, không lông, khoảng 30cm.

Phương pháp chăn nuôi truyền thống, tự nhiên và đảm bảo vệ sinh là yếu tố then chốt tạo nên chất lượng thịt gà dai, thơm ngon đặc trưng. Thói quen vận động bay nhảy và ngủ trên cây vào buổi tối giúp gà Liên Minh có lượng mỡ ít, mang lại giá trị dinh dưỡng cao.

Để góp phần phát triển rộng rãi việc chăn nuôi gà Liên Minh, Trung tâm Ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ TP. Hải Phòng đã triển khai nhiều dự án như: “Sản xuất thử nghiệm gà Liên Minh tại Hải Phòng và một số tỉnh lân cận”, “Xác định mức protein và năng lượng thích hợp trong chăn nuôi gà Liên Minh thương phẩm”…

Qua đó, bước đầu giúp người dân cải thiện được những hạn chế liên quan đến nguồn gen, con giống cũng như các giải pháp chăn nuôi hiệu quả hơn, năng suất cao hơn, góp phần tăng thu nhập cho nông dân. Tuy nhiên, đến nay việc áp dụng vào sản xuất đại trà còn nhiều khó khăn nên đàn gà đang bị lai tạp, nguy cơ mai một ngày càng hiện hữu.

Theo các nghiên cứu bước đầu của Viện Chăn nuôi và Học viện Nông nghiệp Việt Nam (VNUA), gà Liên Minh có bộ gen khá đặc trưng, khác biệt so với nhiều giống gà Ri ở đất liền. Đáng chú ý, nghiên cứu về gen PRLR24 liên quan đến khả năng sản xuất trứng (VNUA, 2021) cho thấy tiềm năng khai thác khoa học từ giống gà này. Về giá trị sử dụng, chất lượng thịt gà Liên Minh được đánh giá là thượng hạng: thịt săn chắc do vận động nhiều, vị ngọt đậm đà, thơm tự nhiên, da vàng óng ánh hấp dẫn.

Cần những chính sách đòn bẩy hỗ trợ

Theo ông Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản, Chăn nuôi và Thú y Hải Phòng, gà Liên Minh rất quý hiếm, được người dân nuôi nỏ lẻ theo hình thức tự nhiên, tự phát nên đang bị lai tạo tràn lan và dần dân mất đi tính thuần chủng ban đầu.

Trước đây, TP. Hải Phòng đã có dự án để nghiên cứu và bảo tồn nguồn gen cho Sở Khoa học và Công nghệ chủ trì và Viện Chăn nuôi cũng từng về để thực hiện thu thập mẫu để phục vụ nghiên cứu. Hiện nay, việc mở rộng quy mô nuôi gà dân dã gặp khó khăn do phương thức chăn thả tự nhiên nên tỷ lệ hao hụt cao trong khi đó việc áp dụng các thành tựu nghiên cứu vào thực tế còn hạn chế.

Để gà Liên Minh thực sự trở thành một sản phẩm hàng hóa chủ lực, mang lại giá trị kinh tế cao và bền vững, cần một sự chuyển đổi căn bản trong tư duy và hành động, tập trung vào việc xây dựng và vận hành hiệu quả chuỗi giá trị. Đầu tiên cần tổ chức lại sản xuất, khuyến khích thành lập hợp tác xã, đây là giải pháp then chốt.

Với chức năng nhiệm vụ của mình, hợp tác xã sẽ đóng vai trò tập hợp các hộ chăn nuôi, thống nhất quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn (VietGAHP, hữu cơ), quản lý con giống thuần chủng, tổ chức phòng chống dịch bệnh tập trung, tạo ra sản lượng đủ lớn và đồng đều về chất lượng.

Thứ hai, cần quy hoạch các vùng chăn nuôi tập trung hoặc bán tập trung, đảm bảo an toàn sinh học, kiểm soát tốt dịch bệnh và giảm thiểu tác động môi trường, đặc biệt trong khu vực nhạy cảm như Cát Bà. Thứ ba, cần xây dựng và áp dụng rộng rãi quy trình chăn nuôi gà Liên Minh Cát Bà đảm bảo an toàn, chất lượng, có thể truy xuất nguồn gốc. Đăng ký nhãn hiệu chứng nhận hoặc chỉ dẫn địa lý  và thiết kế bao bì, nhãn mác chuyên nghiệp, kể câu chuyện sản phẩm hấp dẫn gắn với văn hóa và du lịch địa phương.

Thứ tư, cần thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát chất lượng từ con giống, thức ăn, quy trình nuôi đến giết mổ, bảo quản. Ký kết hợp đồng cung ứng ổn định với các nhà hàng, khách sạn, resort và các thành phố lớn trong nước.

Cuối cùng, sự phát triển của gà Liên Minh không thể tách rời du lịch Cát Bà, cần xây dựng các điểm tham quan mô hình nuôi gà Liên Minh kiểu mẫu, kết hợp trải nghiệm nông nghiệp, ẩm thực tại chỗ. Cùng với đó, cần khuyến khích các cơ sở kinh doanh du lịch ưu tiên sử dụng và giới thiệu gà Liên Minh như một món ăn “phải thử” khi đến Cát Bà.

Có thể nói, từ thực tế cho thấy, gà Liên Minh Cát Bà không chỉ đơn thuần là một loại vật nuôi mà còn là một cơ hội kinh tế, một tiềm năng cần được khai phá một cách bài bản và chiến lược. Việc bảo tồn và phát huy được thế mạnh từ giống gà quý này không chỉ giúp người dân địa phương cải thiện sinh kế mà còn tạo ra một sản phẩm độc đáo, góp phần nâng cao sức cạnh tranh và sự hấp dẫn cho du lịch Cát Bà.