Bảo tồn giống gà Liên Minh: [Bài 1] Giống gà quý bị lai tạp

Gà thuần chủng chỉ còn 50%

Giống gà Liên Minh tại xã Trân Châu, huyện Cát Hải, TP. Hải Phòng được nuôi thả tự nhiên, nổi tiếng với sản lượng hạn chế, chỉ đủ cung cấp cho thị trường nội địa với giá thành cao ngất ngưởng, lên đến 250.000 đồng/kg.

Đặc điểm nổi bật của gà Liên Minh là khả năng thích ứng cao với môi trường chăn thả tự nhiên, cùng sức đề kháng vượt trội. Thân hình to lớn, chân cao, bộ lông vàng óng mượt mà, thịt thơm ngon, mềm ngọt, đã làm nên thương hiệu đặc sản này.

Tuy nhiên, sự phát triển du lịch và sự xuất hiện của nhiều giống gà khác nhau trong những năm gần đây đã gây ra hiện tượng lai tạp đáng báo động. Số lượng gà Liên Minh hiện chỉ loanh quanh con số 3.500 con và trọng lượng giảm đáng kể, chất lượng thịt cũng không còn được như trước.

Là một trong những hộ có homstay, ông Nguyễn Quốc Trịnh, Bí thư Đảng ủy thôn Liên Minh, xã Trân Châu, huyện Cát Hải cho biết, trước đây cả thôn có 19 hộ, nay đã tăng thêm 5 hộ là những người từ vùng khác đến mua đất, sinh sống và làm du lịch.

Giống gà Liên Minh được nuôi tại địa phương đã rất nhiều đời, trước đây con trống trưởng thành có thể nặng tới 5 hoặc 6kg/con, gà mái có thể đạt tới 3kg. So với gà công nghiệp có bộ lông dày và đồng đều, gà Liên Minh có lông thưa và nhiều lông ống hơn.

Hiện, các hộ dân trong khu vực đều tham gia chăn nuôi gà Liên Minh với số lượng không nhiều, dao động từ vài chục đến vài trăm con/hộ. Gà được nuôi thả tự nhiên, trên các sườn đồi nên thịt có hương vị thơm ngon đặc trưng, dai, chắc và săn chắc. Khi nướng, da gà giòn tan, đặc biệt, gân ở khớp gối là dấu hiệu nhận biết đặc trưng của giống gà này.

“Chuồng trại chỉ là nơi trú ngụ tạm thời, gà thường không ở trong chuồng. Thỉnh thoảng, gà mái mới về chuồng để đẻ trứng. Do đó, khách muốn ăn gà phải đặt trước ít nhất từ 1-2 ngày mới có”, ông Trịnh chia sẻ.

Tuy nhiên, trước sự phát triển của du lịch, nhiều giống gà được đưa về địa phương, sự lai tạp diễn ra đã khiến đàn gà Liên Minh thuần chủng bị suy giảm nghiêm trọng về số lượng. Ước tính, số lượng gà còn giữ được một phần đặc tính gốc chỉ còn vài nghìn con, phân bố rải rác tại một số hộ ở thôn Liên Minh.

Theo ông Trịnh, nguyên nhân dẫn đến tình trạng này đến từ nhiều phía. Đầu tiên xuất phát từ phát triển các mô hình du lịch tại địa phương, nhu cầu của người tiêu dùng lớn dẫn tới áp lực tăng năng suất, trọng lượng đã khiến nhiều hộ dân đưa các giống gà khác (gà Ri lai, gà Lương Phượng, thậm chí gà công nghiệp) ra đảo nuôi chung, dẫn đến lai tạp tự nhiên, làm mất đi các đặc tính quý của gà Liên Minh gốc.

Nhiều khách hàng từ thành thị quen với thịt gà công nghiệp mềm, khi thưởng thức gà Liên Minh với thịt dai và săn chắc thường không thích. Để đáp ứng nhu cầu của khách hàng, một số hộ kinh doanh homestay buộc phải nhập gà từ nơi khác về. Dần dần, gà từ nhiều nguồn khác nhau được đưa về, mang theo cả dịch bệnh và nguồn gen lai tạp.

Thứ hai là do chăn nuôi nhỏ lẻ, tự phát, đa số các hộ nuôi theo kinh nghiệm truyền thống, quy mô vài chục con, chủ yếu phục vụ gia đình và bán nhỏ lẻ cho khách quen. Cùng với đó, do chưa có quy trình chuẩn, thiếu kỹ thuật chọn giống, chăm sóc, phòng bệnh bài bản nên dịch bệnh thường xảy ra.

Nhiều năm trước đây, có thời điểm gà bị dịch bệnh, chết khoảng một nửa, sau đó người dân đã lấy nguồn gà được bảo tồn tại Trung tâm Ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ TP. Hải Phòng. Tuy vậy, do khí hậu các thứ nên tỷ lệ sống không được như kỳ vọng, chỉ đạt khoảng 30%.

“Thịt gà Liên Minh chuẩn có độ săn chắc cao, nhưng một số người lại cho rằng thịt dai. Để làm hài lòng khách hàng, người ta phải bán gà non với thịt mềm hơn. Hiện nay, trong thôn có 24 hộ, hầu như hộ nào cũng nuôi gà, nhưng số lượng và chất lượng gà thuần chủng không còn nhiều. Tỷ lệ gà thuần chủng chỉ còn khoảng 50%”, ông Nguyễn Quốc Trịnh chia sẻ thêm.

Nghịch lý giữa giá trị và thực tiễn sản xuất

Không khó để nhận thấy nghịch lý đang tồn tại dẫn đến tình trạng lai tạp giống gà quý hiếm này. Một mặt, gà Liên Minh được săn đón bởi giới sành ăn, các nhà hàng đặc sản trên đảo sẵn sàng trả giá cao (cao hơn 1,5 – 2 lần so với gà thường) cho những con gà chuẩn vị. Mặt khác, đời sống của nhiều hộ dân nuôi gà tại Liên Minh, Trân Châu vẫn còn khó khăn, quy mô sản xuất manh mún, thu nhập từ con gà chưa ổn định và không đáng kể so với tiềm năng.

Anh Đỗ Văn Trọng, một hộ dân nuôi gà lâu năm ở Liên Minh, bộc bạch: “Gà mình nuôi ngon thật đấy, nhưng nuôi lâu lớn lắm, phải 6-7 tháng mới bán được, mà mỗi lứa cũng chỉ vài chục con thôi. Bán chủ yếu cho người quen hoặc khách du lịch họ đặt trước, nếu mang ra chợ bán đại trà thì khó cạnh tranh giá với gà lai, gà công nghiệp.

Câu chuyện của anh Trọng phản ánh rõ những rào cản cố hữu như: Quy mô sản xuất quá nhỏ lẻ, chi phí sản xuất lớn và thời gian nuôi dài, thiếu liên kết chuỗi giá trị, rồi rủi ro dịch bệnh, an toàn thực phẩm,… Đầu tiên, về quy mô, với vài chục con/hộ, sản lượng không đủ đáp ứng nhu cầu thị trường tiềm năng, đặc biệt là các nhà hàng, khách sạn lớn cần nguồn cung ổn định. Việc đầu tư chuồng trại bài bản, quy trình phòng dịch theo quy mô lớn gặp khó khăn về vốn và kỹ thuật.

Về chi phí sản xuất, gà Liên Minh nuôi thả tự nhiên, thời gian sinh trưởng kéo dài (6-8 tháng), tỷ lệ hao hụt do môi trường, dịch bệnh còn cao, khiến chi phí sản xuất tính trên mỗi kg thịt cao hơn nhiều so với gà công nghiệp.

Về tiêu thụ sản phẩm, người nông dân vẫn đang “tự bơi”, thiếu sự kết nối chặt chẽ với doanh nghiệp thu mua, chế biến và các kênh phân phối hiện đại. Giá bán chủ yếu do thương lái hoặc người mua lẻ quyết định, dễ bị ép giá.

Sản phẩm chưa có thương hiệu chính thức được bảo hộ, chưa có câu chuyện sản phẩm được xây dựng bài bản, hoạt động marketing, quảng bá còn tự phát, chưa chuyên nghiệp. Khách hàng khó nhận biết và phân biệt gà Liên Minh “xịn” với các loại gà khác.

Về dịch bệnh, việc chăn nuôi thả rông tiềm ẩn nguy cơ dịch bệnh cao. Việc kiểm soát an toàn vệ sinh thực phẩm từ khâu chăn nuôi đến giết mổ, bảo quản còn hạn chế, ảnh hưởng đến niềm tin người tiêu dùng.

“Gia đình tôi thuộc dạng nuôi nhiều gà tại thôn Liên Minh nhưng trung bình mỗi năm lời từ tiền bán gà khoảng 40 triệu đồng. Giờ khó lắm, dịch bệnh, thức ăn rồi cạnh tranh giá cả đủ thứ. Du khách quốc tế và cả người Việt sành ăn đều mê mẩn món gà Liên Minh, dọ sẵn sàng trả giá cao để được thưởng thức hương vị nguyên bản. Đây là một lợi thế cạnh tranh vượt trội hẳn so với các giống gà khác nhưng không thể phát triển hơn được”, anh Trọng bộc bạch.

Ông Phạm Văn Thỏa, Chủ tịch Hội Nông dân xã Trân Châu, huyện Cát Hải cho biết, tổng đàn gà toàn xã ước tính khoảng 10.000 con, trong đó thôn Liên Minh chiếm khoảng 3.500 con. Sau khi được chứng nhận nhãn hiệu tập thể “Gà Trân Châu” và danh hiệu một trong 18 đặc sản Hải Phòng, giá trị của giống gà này được nâng tầm và nhiều người biết đến. Tuy vậy, thách thức về bảo tồn giống gà này vẫn còn nguyên do khí hậu khác biệt đã gây khó khăn cho việc nhân giống gà Liên Minh ở các vùng khác.