Việt Nam cần 'chớp thời cơ' bứt phá nuôi biển

Tháng 6/2025, một tín hiệu cảnh báo mạnh mẽ từ báo cáo mới nhất của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO): có tới 35,5% quần thể cá biển trên thế giới đang bị khai thác quá mức, chỉ còn 64,5% duy trì ở mức bền vững. Đây là kết quả khảo sát trên hơn 2.570 quần thể cá với sự tham gia của 650 chuyên gia thuộc 90 quốc gia - bức tranh toàn cảnh và chi tiết nhất từ trước đến nay về hiện trạng tài nguyên biển toàn cầu (FAO, 2025).

Những con số này không còn là lời cảnh báo xa vời. Chúng phản ánh thực trạng cấp bách: ở các khu vực như Địa Trung Hải, Đông Nam Thái Bình Dương hay vùng biển Tây Phi, tỷ lệ cá bị khai thác vượt ngưỡng bền vững đã lên tới 50 - 65%.

Cũng theo FAO, các vùng biển từng trù phú này nay đối diện với nguy cơ cạn kiệt, đe dọa sinh kế hàng triệu ngư dân và sự cân bằng sinh thái đại dương.

Trái lại, Bắc Thái Bình Dương hay vùng biển Nam Cực lại là ví dụ điển hình cho việc “quản lý tốt thì tài nguyên phục hồi”: hơn 85 - 90% quần thể cá tại đây được kiểm soát ở mức bền vững, nhờ vào hệ thống giám sát hiện đại và các chính sách dựa trên khoa học.

Khi đại dương không còn là “kho cá vô tận”, nhiều quốc gia phát triển đã thay đổi tư duy. Xu hướng toàn cầu hiện nay là dịch chuyển mạnh từ khai thác tự nhiên sang nuôi biển công nghiệp hóa, xa bờ với quy mô lớn, kiểm soát dịch bệnh và truy xuất nguồn gốc chặt chẽ. Những cường quốc như Na Uy, Trung Quốc, Chile đang đầu tư hàng tỷ USD mỗi năm vào các dự án nuôi biển xa bờ (theo báo cáo của World Bank, 2023 và OECD Fisheries Outlook, 2024). Họ xây dựng hệ sinh thái nuôi cá hồi, cá ngừ, tôm biển với công nghệ tự động hóa, lồng nổi chống bão, cảm biến môi trường, ứng dụng AI và blockchain giúp giám sát mọi mắt xích trong chuỗi giá trị.

Kết quả là, các quốc gia này không chỉ chủ động được nguồn cung, giảm áp lực lên tài nguyên tự nhiên mà còn xuất khẩu thủy sản giá trị cao, trở thành những “đầu tàu” mới của ngành kinh tế biển toàn cầu.

Việt Nam: Địa lợi có, nhưng nhân hòa chưa đủ

Sở hữu hơn 3.260 km bờ biển và hàng nghìn hòn đảo, Việt Nam có điều kiện tự nhiên hiếm nơi nào sánh bằng để phát triển nuôi biển. Cục Thủy sản và Kiểm ngư cho biết, các vùng vịnh kín, nước sâu gần bờ ở Khánh Hòa, Phú Yên, Quảng Ninh đặc biệt phù hợp để nuôi các loài cá có giá trị xuất khẩu như cá bớp, cá chim, cá hồng, tôm hùm.

Tuy nhiên, theo Ngân hàng Thế giới, thực tế lại cho thấy ngành nuôi biển mới chỉ chiếm khoảng 4 - 5% tổng sản lượng nuôi trồng thủy sản của cả nước, đa phần vẫn là mô hình nhỏ lẻ, thiếu liên kết chuỗi, rủi ro về dịch bệnh, môi trường và khó kiểm soát chất lượng.

Để thúc đẩy ngành nuôi biển phát triển mạnh mẽ, Việt Nam cần ưu tiên xây dựng các chính sách tín dụng dài hạn và ưu đãi đầu tư, đồng thời hoàn thiện quy hoạch vùng nuôi và thủ tục cấp phép. Việc tạo điều kiện thuận lợi về vốn và hỗ trợ đổi mới sáng tạo sẽ là chìa khóa giúp doanh nghiệp yên tâm đầu tư, mở rộng quy mô sản xuất bền vững.

Tiềm năng kinh tế và lối đi mới

Trong “nguy” có “cơ”. Theo Ngân hàng Thế giới, nếu đầu tư bài bản, ngành nuôi biển Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra 5 - 10 tỷ USD doanh thu mỗi năm, đem lại hàng trăm nghìn việc làm bền vững ven biển.

Vị trí địa lý sát bên các thị trường khổng lồ như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc là một lợi thế lớn, khi các nước này ngày càng khan hiếm nguồn cá tự nhiên và sẵn sàng chi trả cao cho sản phẩm thủy sản nuôi truy xuất nguồn gốc minh bạch, chất lượng cao.

Thực tế, một số mô hình nuôi biển công nghệ cao đã bắt đầu cho thấy tiềm năng rõ rệt: từ cá bớp nuôi lồng HDPE tại Khánh Hòa, Phú Yên (từ báo cáo năm 2023 của Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản III), nuôi tôm hùm công nghiệp thay thế lồng truyền thống, đến ứng dụng công nghệ cao của các startup như MimosaTEK, T-Fish, eSeaGo đang hỗ trợ người nuôi giám sát môi trường, cảnh báo dịch bệnh và tự động hóa quy trình chăm sóc (Techfest Vietnam thông tin).

Đảo chiều tư duy nghề cá

Thông điệp từ báo cáo FAO 2025 rõ ràng rằng: “Nơi nào có dữ liệu và quản lý tốt, nơi đó nguồn lợi phục hồi.” Đây là lúc Việt Nam cần đảo chiều tư duy, chuyển mạnh từ “đánh bắt cạn kiệt” sang “nuôi biển công nghệ cao” - xu thế không thể đảo ngược trong thế kỷ 21.

Điều kiện đủ để ngành nuôi biển bứt phá là: nhanh chóng ban hành cơ chế thuê biển dài hạn, ưu đãi tín dụng cho nuôi biển công nghiệp, đầu tư mạnh cho nghiên cứu giống, công nghệ môi trường và đào tạo nguồn nhân lực.

Nếu hành động kịp thời, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu khu vực về phát triển nghề nuôi biển hiện đại, vừa bảo vệ được nguồn lợi thiên nhiên, vừa nâng tầm giá trị xuất khẩu - góp phần xây dựng nền kinh tế biển xanh, bền vững trong tương lai.