Giữa lúc thế giới vẫn đang gồng mình đối phó với những hệ lụy dai dẳng của thuốc lá, Hội nghị Thế giới về Kiểm soát Thuốc lá 2025 vừa diễn ra tại Dublin (Ireland) đã một lần nữa khẳng định: đại dịch thuốc lá chưa hề kết thúc và cuộc chiến này vẫn cần những cam kết mạnh mẽ, những mô hình hiệu quả như Việt Nam.
“Đại dịch thuốc lá” vẫn chưa kết thúc
Hội nghị thế giới về kiểm soát thuốc lá 2025 diễn ra tại thủ đô Dublin, quy tụ hàng trăm đại biểu đến từ các chính phủ, tổ chức y tế, viện nghiên cứu và tổ chức xã hội dân sự trên toàn cầu. Diễn ra trong bối cảnh y tế công cộng thế giới đang đối mặt với nhiều biến động, hội nghị lần này không chỉ là nơi cập nhật dữ liệu mới nhất về tình hình kiểm soát thuốc lá, mà còn là diễn đàn để các quốc gia chia sẻ mô hình, kinh nghiệm và tìm giải pháp ứng phó với các thách thức mới, từ thiếu hụt ngân sách đến sự mở rộng chiến lược của ngành công nghiệp thuốc lá.
Tại phiên khai mạc, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công bố Báo cáo đại dịch thuốc lá toàn cầu 2025, trong đó nhấn mạnh rằng “đại dịch thuốc lá vẫn chưa kết thúc”, bất chấp việc tỷ lệ sử dụng thuốc lá toàn cầu đã giảm từ 22,7% năm 2007 xuống còn 17,3% vào năm 2021. Báo cáo chỉ rõ, ngành công nghiệp thuốc lá đang gia tăng các chiến thuật tiếp thị tinh vi nhằm vào giới trẻ, đặc biệt thông qua các sản phẩm mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.
Bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc phụ trách Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá nhấn mạnh: "Chúng tôi không đơn độc trong cuộc chiến phòng, chống tác hại thuốc lá. Sức khỏe cộng đồng là tài sản chung và cần sự chung tay của cả hệ thống chính trị, người dân và cộng đồng quốc tế”. Ảnh: Thu Hương.
Đây cũng là lý do vì sao Hội nghị Dublin 2025 xác định 4 mục tiêu chính: Tăng cường đối thoại toàn cầu giữa chính phủ, giới chuyên gia và xã hội dân sự; thúc đẩy thực thi hiệu quả Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) và các biện pháp hiệu quả về mặt chi phí và có tác động cao giúp các quốc gia giảm nhu cầu về thuốc lá (MPOWER); nâng cao năng lực ứng phó trước chiến lược của ngành công nghiệp thuốc lá; chuyển hóa các cam kết hội nghị thành hành động thực tiễn lâu dài.
Việt Nam - điểm sáng tại châu Á - Thái Bình Dương
Trong báo cáo và các phiên thảo luận chuyên đề, Việt Nam được đánh giá là một trong những điểm sáng tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương về kiểm soát thuốc lá, cả về chính sách pháp lý, mô hình tài chính và kết quả thực tế.
Một trong những yếu tố làm nên thành công là mô hình Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá của Bộ Y tế được thiết lập từ năm 2013, hoạt động theo quy định của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá (ban hành năm 2012). Phát biểu tại hội nghị, bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc phụ trách Quỹ cho biết: “Quỹ hoạt động trên nguyên tắc tài chính minh bạch, có sự tham gia của nhiều bộ, ngành. Nguồn thu chủ yếu đến từ khoản đóng góp bắt buộc của các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu thuốc lá, từ đó tạo nên cơ chế tài chính ổn định, không phụ thuộc vào viện trợ quốc tế”.
Khác với nhiều quốc gia có thu nhập trung bình, nơi mức chi cho kiểm soát thuốc lá trung bình chỉ 0,01 USD/người, Việt Nam đã chủ động xây dựng nguồn lực nội tại, tập trung cho các chương trình truyền thông, hỗ trợ cai nghiện, giám sát thực thi luật và hỗ trợ cộng đồng. Cách làm này không chỉ giảm phụ thuộc vào bên ngoài, mà còn giúp duy trì sự bền vững về chính sách trong dài hạn.
Việc duy trì nguồn tài chính ổn định giúp Việt Nam triển khai nhiều hoạt động kiểm soát thuốc lá có chiều sâu, từ tuyên truyền đến giám sát thực địa, với kết quả rất đáng ghi nhận. Trong đó phải kể đến tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành đã giảm từ 23,8% (năm 2010) xuống còn 20,8% (năm 2021); tỷ lệ tiếp xúc với khói thuốc thụ động tại nơi làm việc và nơi công cộng giảm mạnh, từ 73,1% xuống còn 45,6%.
Hội nghị thế giới về kiểm soát thuốc lá 2025 diễn ra tại thủ đô Dublin (Ireland) quy tụ hàng trăm đại biểu đến từ các chính phủ, tổ chức y tế, viện nghiên cứu và tổ chức xã hội dân sự trên toàn cầu. Ảnh: Thu Hương.
Không chỉ dừng ở thực thi, Việt Nam còn liên tục hoàn thiện hành lang pháp lý theo hướng mạnh mẽ và tiên tiến. Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội đã quyết định cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm gây nghiện mới từ năm 2025, một trong những chính sách quyết liệt bậc nhất tại khu vực. Cùng với đó, Luật sửa đổi về thuế tiêu thụ đặc biệt được thông qua vào tháng 6/2025 cũng đã xác lập lộ trình tăng thuế thuốc lá đều đặn đến năm 2031, theo cơ chế thuế hỗn hợp được WHO khuyến nghị.
Kiểm soát thuốc lá: đầu tư cho tương lai bền vững
Một trong những chủ đề được quan tâm đặc biệt tại hội nghị là đảm bảo tài chính bền vững cho các chương trình kiểm soát thuốc lá, đặc biệt ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình, nơi phần lớn nguồn lực còn dựa vào viện trợ quốc tế. Theo WHO, mức chi cho kiểm soát thuốc lá ở các nước này vẫn ở mức rất thấp, chỉ 0,0048 USD/người ở nhóm thu nhập thấp và 0,01 USD/người ở nhóm thu nhập trung bình (theo số liệu năm 2017). Đây là con số “đáng báo động”, theo nhận định của nhiều chuyên gia.
Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) cũng đã nhiều lần kêu gọi các quốc gia chủ động xây dựng nguồn lực tài chính nội địa, xem đây là điều kiện tiên quyết để đảm bảo hiệu quả lâu dài, giảm gánh nặng bệnh tật và chi phí y tế, cũng như đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế – xã hội bền vững.
Trong bối cảnh đó, mô hình của Việt Nam được chia sẻ như một bài học thực tiễn đáng giá. Nhiều đại biểu đánh giá, kinh nghiệm Việt Nam không chỉ phù hợp với thực tế châu Á, mà còn có thể nhân rộng cho các quốc gia đang tìm kiếm giải pháp tài chính hiệu quả, ít phụ thuộc và có khả năng duy trì lâu dài.
“Chúng tôi không đơn độc trong cuộc chiến này. Sức khỏe cộng đồng là tài sản chung và cần sự chung tay của cả hệ thống chính trị, người dân và cộng đồng quốc tế”, bà Phan Thị Hải nhấn mạnh trong phần chia sẻ tại hội nghị.
