Nơi ngô và đá ‘thương nhau’: [Bài 3] Trái ngọt Yên Minh trên triền núi đá

Cuộc cách mạng thay đổi tư duy

Cách đây nhiều năm, trên những dải núi đá xám giáp cực Bắc của Tổ quốc, câu chuyện trồng cây ăn quả vẫn còn là điều xa vời. Khí hậu nơi đây khắc nghiệt đến mức tưởng như không một loài cây nào có thể bám rễ. Mùa đông rét cắt da thịt, băng giá và sương muối trùm trắng những triền núi. Trong khi đó mùa hè lại nắng gắt, độ ẩm thấp.

Nguồn nước, yếu tố quyết định sự sống của cây trồng, lại càng là bài toán nan giải. Mưa xuống là nước trôi tuột theo sườn núi, mùa khô kéo dài khiến từng gốc cây phải “gồng mình” chống hạn. Muốn giữ được vườn, người dân phải đào bể chứa, kéo từng đường ống, áp dụng tưới nhỏ giọt để tiết kiệm đến từng giọt nước. Những kỹ thuật này trước đây ít được bà con biết đến, chỉ khi được hướng dẫn, chia sẻ thông tin, việc canh tác mới dần thay đổi.

Canh tác trên vùng đá cũng đòi hỏi một kỹ thuật hoàn toàn khác với đồng bằng. Người trồng phải giữ ẩm, bón hữu cơ định kỳ, cắt tỉa, tạo tán, phòng sâu bệnh trong điều kiện lạnh. Bởi vậy mà không ít vườn cây sinh trưởng chậm, năng suất thấp. Thêm vào đó, sản xuất vẫn nhỏ lẻ, thiếu liên kết, sản lượng ít khiến đầu ra bấp bênh, giá cả thay đổi theo từng vụ thu hoạch, càng khiến bà con dè dặt khi nghĩ đến chuyện đầu tư lâu dài. Việc thiếu thông tin về thị trường và mô hình liên kết càng khiến bà con dè dặt khi nghĩ đến chuyện đầu tư lâu dài.

“Ngày trước, ít ai dám nghĩ đến việc trồng được cây ăn quả trên những sườn đá khô cằn này”, chị Phùng Thị Mây ở thôn Khai Hoang Bản Vàng, xã Yên Minh, tỉnh Tuyên Quang, nhớ lại.

Nhưng khó khăn không làm người vùng cao lùi bước. Khi những vụ ngô, vụ lúa liên tiếp thất bát vì thời tiết thất thường, chính quyền và người dân bắt đầu nhìn về một hướng khác. Việc tìm kiếm thông tin, thử nghiệm những loại cây trồng mới được coi là lối mở cho vùng đất đá khắc nghiệt này.

“Khi đó, những mô hình thử nghiệm đầu tiên bắt đầu được triển khai. Sau đó ai cũng bất ngờ khi những cây trồng như ổi, xoài, dứa… đều thích nghi khá tốt với khí hậu lạnh và đất dốc của cao nguyên đá”, chị Mây chia sẻ.

Từ đó, một cuộc chuyển đổi bắt đầu, âm thầm nhưng bền bỉ. Chính quyền vận động người dân chuyển những diện tích ngô kém hiệu quả, những chân ruộng không chủ động nước sang trồng cây ăn quả. Cán bộ nông nghiệp xuống tận thôn bản hướng dẫn đào hố, cải tạo đất, bón hữu cơ, lựa chọn giống phù hợp.

Người dân cũng không vội vã. Họ trồng xen vài chục gốc để quan sát, rồi từng bước mở rộng. Khi những vườn cây trĩu quả mang lại thu nhập gấp nhiều lần so với ngô và lúa, niềm tin mới thật sự đến. Nhờ những đổi thay ấy, Yên Minh dần bước ra khỏi vòng luẩn quẩn của nương ngô, ruộng lúa để mở ra một hướng đi mới.

Những vườn cây trên triền núi đá

Theo ông Hoàng Văn Tuyền, cán bộ Phòng Kinh tế xã Yên Minh, khí hậu nơi đây mát mẻ quanh năm, nhiệt độ trung bình thấp hơn vùng đồng bằng nhưng lại ấm hơn nhiều khu vực khác trên cao nguyên đá. Ban đêm không quá lạnh, biên độ nhiệt vừa phải, tạo điều kiện thuận lợi để nhiều loại cây ăn quả bén rễ, sinh trưởng và cho chất lượng vượt trội so với những cây trồng ngắn ngày truyền thống.

“Nhờ thế, không chỉ các giống cây ăn quả nhiệt đới như ổi, xoài, dứa mà cả mận tam hoa, lê hay những loại cây ôn đới phù hợp khí hậu cao nguyên đá đều được bà con mạnh dạn đầu tư. Bên cạnh đó, người dân đã bắt đầu áp dụng các tiến bộ kỹ thuật mới, cải thiện quy trình chăm sóc nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm”, ông Hoàng Văn Tuyền phấn khởi chia sẻ. Những thông tin về giống, kỹ thuật và hiệu quả kinh tế được cập nhật thường xuyên đã giúp người dân tự tin hơn trong sản xuất.

Ông cũng cho biết, xã Yên Minh còn chú trọng hướng dẫn bà con chăm sóc vườn cây theo hướng chú trọng chất lượng từ việc tỉa cành, điều chỉnh mật độ quả trên cây đến việc không chạy theo sản lượng mà tập trung tăng trọng lượng, độ ngọt, độ đồng đều của từng trái. Những mô hình cây ăn quả đã trở thành thế mạnh mới của địa phương, được xã xác định tiếp tục nhân rộng để mở ra con đường phát triển kinh tế, giảm nghèo bền vững cho bà con.

“Để có được những mùa quả tươi tốt trên vùng cao nguyên đá vốn khắc nghiệt, người dân Yên Minh đã phải kiên trì vượt qua những thử thách mà ít nơi nào gặp phải. Họ bắt đầu từ những điều nhỏ nhất như cải tạo đất, chủ động nguồn nước, lựa chọn giống cây trồng chất lượng cao…”, ông Tuyền cho hay. Tất cả đều xuất phát từ việc người dân được tiếp cận thông tin, kiến thức phù hợp với điều kiện thực tế.

Ngoài ra, kỹ thuật canh tác cũng thay đổi theo hướng bền vững hơn khi người dân đã biết các sử dụng rơm rạ để giữ ẩm gốc, bón phân hữu cơ định kỳ, che sương cho cây non khi rét đến, tạo tán, cắt tỉa đúng thời điểm để cây khỏe và ra quả đều. Tất cả những nỗ lực ấy, theo từng ngày, đã góp phần làm nên những vườn cây xanh mướt trên nền đá xám nhọc nhằn, mở ra một hướng sinh kế mới cho người dân Yên Minh, nơi mà trước kia chỉ có lúa, ngô và những mùa vụ chật vật phụ thuộc vào nắng mưa.

Tại xã Yên Minh, phát triển cây ăn quả được xác định là một hướng đi chiến lược trong tái cơ cấu nông nghiệp nhằm nâng cao giá trị sản xuất và tạo thêm nguồn thu ổn định cho người dân. Thế nhưng để có thể hái được những mùa trái ngọt, bà con nơi đây đã phải “đổ mồ hôi, sôi nước mắt”, dành rất nhiều công sức và tâm huyết cho từng gốc cây trên nền đá cằn.

Trong suốt quá trình chăm sóc, công tác phòng trừ sâu bệnh không quá phức tạp nhưng việc xử lý cỏ lại vô cùng vất vả khi toàn bộ đều phải làm thủ công bằng tay, từng mét đất được người dân kiên trì làm sạch để giữ dinh dưỡng cho cây.

Cùng với đó, xã đã phối hợp với các đơn vị chuyên môn về bảo vệ thực vật tổ chức hướng dẫn, giúp bà con nhận diện sớm sâu bệnh, áp dụng biện pháp phòng trừ đúng kỹ thuật, hạn chế tối đa thiệt hại và nâng cao chất lượng vườn cây.