Tăng thuế và kiểm soát buôn lậu: Hướng đi bền vững trong chính sách thuốc lá

Tình trạng buôn bán và tiêu thụ thuốc lá lậu, thuốc lá giả tại Việt Nam đang ngày càng diễn biến phức tạp, gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế và sức khỏe cộng đồng. Mặc dù các cơ quan chức năng đã nỗ lực kiểm tra, xử lý, nhưng hiệu quả vẫn chưa tương xứng với mức độ nghiêm trọng của vấn đề.

Số liệu thực tế đáng báo động

Chỉ vài ngày trước, từ ngày 5-6/6, Đội Kiểm soát chống buôn lậu khu vực miền Nam (Đội 3) và Đội kiểm soát ma túy số 3 (Đội 7) - Chi cục Điều tra chống buôn lậu thuộc Cục Hải quan đã phối hợp với các lực lượng chức năng kiểm tra lô hàng của Công ty V.H.P xuất khẩu đi Toronto, Canada. Kết quả kiểm tra phát hiện hơn 84.000 bao thuốc lá điếu nhãn hiệu Marlboro không rõ nguồn gốc, trị giá hàng hóa vi phạm ước tính hơn 2,5 tỷ đồng. Đáng chú ý, thuốc lá xuất lậu từ Việt Nam sang Canada là tuyến đường hiếm, các cơ quan chức năng chưa từng ghi nhận vụ việc lớn nào trước đó.

Bên cạnh thuốc lá xuất lậu, thuốc lá nhập lậu cũng là vấn nạn nghiêm trọng tại Việt Nam. Ngày 6/6 vừa qua, thực hiện đợt cao điểm giám sát, kiểm tra, xử lý các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, Đội Quản lý thị trường số 1 (Chi cục Quản lý thị trường, Sở Công thương tỉnh An Giang) đã phát hiện thu giữ 220 bao thuốc lá điếu nhập lậu.

Cụ thể, kết quả phát hiện 20 bao thuốc lá điếu nhập lậu nhãn hiệu Hero, loại 20 điếu/bao, do nước ngoài sản xuất, có giá niêm yết 16.000 đồng/bao; 100 bao thuốc lá điếu nhập lậu nhãn hiệu Bayon, loại 20 điếu/bao, do nước ngoài sản xuất, có giá niêm yết 13.000 đồng/bao; 100 bao thuốc lá điếu nhập lậu nhãn hiệu Scott, loại 20 điếu/bao, do nước ngoài sản xuất, có giá niêm yết 14.000 đồng/bao. Tất cả hàng hóa trên đều không có hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc nhập khẩu hợp pháp và đều là thuốc lá điếu nhập lậu.

Tại Quảng Trị, từ giữa tháng 5 đến nay, Công an và Bộ đội Biên phòng cũng liên tiếp phát hiện, xử lý nhiều vụ vận chuyển hàng lậu, hàng cấm với quy mô lớn, trong đó có thuốc lá lậu. Chỉ trong tối 4/6, lực lượng công an đã tiến hành kiểm tra và phát hiện 6.000 bao thuốc lá nhãn hiệu Esse và 4.500 bao thuốc lá Jet.

Song song với hoạt động của lực lượng công an, từ ngày 15/5 đến ngày 6/6, Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Trị cũng triển khai đợt cao điểm ra quân phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trên toàn tuyến biên giới. Kết quả phát hiện 4.250 bao thuốc lá ngoại và nhiều hàng hóa khác không có giấy tờ hợp pháp.

Theo thống kê từ Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, trong 10 tháng đầu năm 2024, các lực lượng chức năng của cả nước đã bắt giữ 7.523 vụ, tịch thu hơn 3,1 triệu bao thuốc lá lậu và tiêu hủy hơn 1,4 triệu bao thuốc lá giả.

Không vì ngại buôn lậu mà chậm tăng thuế thuốc lá

Những số liệu trên cho thấy, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng buôn lậu thuốc lá là do lợi nhuận cao, giá thành rẻ và dễ dàng tiêu thụ. Các đối tượng buôn lậu thường lợi dụng các tuyến biên giới để vận chuyển hàng lậu vào nội địa.

Theo các chuyên gia, hậu quả của việc tiêu thụ thuốc lá lậu và giả là một vấn đề cần được giải quyết. Các sản phẩm này không đảm bảo chất lượng, chứa nhiều chất độc hại, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng. Bộ Y tế cho biết, mỗi năm tại Việt Nam có khoảng trên 100 nghìn người tử vong do các bệnh liên quan tới thuốc lá.

Để ngăn chặn hiệu quả tình trạng buôn bán và tiêu thụ thuốc lá lậu, thuốc lá giả, ThS. Đào Thế Sơn, chuyên gia của Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu (Vital Strategies) đề xuất, các cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra, giám sát, đặc biệt tại các tuyến biên giới, chợ đầu mối, các điểm bán lẻ và các địa phương có nguy cơ cao. Cùng với đó, áp dụng các hình thức xử phạt nghiêm minh đối với các hành vi vi phạm, bao gồm phạt tiền, tịch thu hàng hóa và truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các trường hợp nghiêm trọng.

Tuyên truyền, giáo dục cộng đồng cũng rất cần thiết, trong đó chú trọng nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của thuốc lá lậu và thuốc lá giả, khuyến khích họ sử dụng sản phẩm hợp pháp.

Hơn nữa, Việt Nam cần tăng cường hợp tác quốc tế, đặc biệt với các nước láng giềng, để kiểm soát và ngăn chặn buôn lậu thuốc lá hiệu quả hơn. Việc phối hợp chặt chẽ này giúp chia sẻ thông tin, kinh nghiệm và cùng nhau thực hiện các biện pháp phòng ngừa và xử lý nghiêm các hành vi buôn lậu thuốc lá.

“Thuốc lá lậu và thuốc lá giả không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Việc xử lý nghiêm các hành vi vi phạm là cần thiết để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và duy trì trật tự, kỷ cương trong xã hội. Tuy nhiên, không vì lo ngại thuốc lá lậu mà không tăng thuế tiêu thụ đặc biệt. Một chính sách tốt cho cả phát triển kinh tế lẫn sức khoẻ cộng đồng là tăng nhanh, tăng mạnh thuế thuốc lá kết hợp với tăng cường phòng chống thuốc lá lậu", chuyên gia Đào Thế Sơn nhấn mạnh.