“Tôi không muốn con tôi hút thuốc như mình. Nên nếu giá mỗi bao thuốc mà 50-100 ngàn đồng, có lẽ sẽ tốt hơn” - anh M.D.H (Thái Bình), 47 tuổi, người từng ba lần nhập viện vì bệnh phổi cay đắng nói.
Giá thuốc quá rẻ cũng là rào cản để khó rời xa…
Một buổi chiều tháng 6, theo chân những người bệnh, phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có mặt ở sân Bệnh viện Phổi Trung ương, trên chiếc ghế đá, anh H (người Thái Bình) ngồi lặng lẽ với điếu thuốc cháy dở. Mỗi hơi thuốc rít sâu khiến gương mặt anh nhăn lại vì đau ngực, nhưng vẫn chẳng thể buông. “Nó như cái dây thừng quấn cổ, biết là xiết mình chết dần mà vẫn chẳng gỡ ra được”.
Anh H bắt đầu hút từ năm 17 tuổi, khi còn là học sinh trung cấp kỹ thuật. “Ban đầu là thử cho biết, mấy thằng bạn rủ rê. Rồi quen, rồi nghiện. Hồi đó một bao thuốc khoảng 2.000 đồng, giờ cũng chẳng đắt hơn là bao”, anh kể.
Thuốc lá là nguyên nhân của hơn 25 căn bệnh khác nhau, từ ung thư phổi, tim mạch, đến đột quỵ. Ảnh: Sở Y tế Hà Tĩnh.
Câu chuyện của anh H không phải cá biệt. Nó là mẫu số chung của hàng triệu người Việt Nam - những người đã và đang bị khói thuốc giam giữ bởi một thứ “ma lực” chẳng cần cấm vẫn lan tràn: vì giá thuốc lá quá rẻ, bọn trẻ không khó để mua.
“Tôi muốn bỏ, nhưng rẻ quá thì khó bỏ!” Câu nói tưởng đơn giản ấy lại là một sự thật đau lòng được lặp lại trong mỗi lần phỏng vấn. Anh N.V.T, 34 tuổi, tài xế xe tải tuyến Bắc Nam chia sẻ: “Tôi chạy đường dài, buồn ngủ, hút điếu thuốc cho tỉnh. Lúc đầu 1 ngày vài điếu, giờ có hôm hết gần 1 bao. Có muốn bỏ cũng khó, vì rẻ quá. Chỉ 12-15 ngàn đồng/bao, rẻ hơn cả tô phở”.
Anh nói: “Tôi đã từng thử cai nhưng ba ngày không hút là ba đêm mất ngủ, tay chân run rẩy. Tôi nghe bác sĩ nói cai thuốc cũng phải có hỗ trợ y tế, thuốc thay thế nicotine, liệu pháp tâm lý. Nhưng cái đó đắt tiền, trong khi hút thì rẻ. Vậy thì ai chọn cách khó?”.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuốc lá là nguyên nhân của hơn 25 căn bệnh khác nhau, từ ung thư phổi, tim mạch, đến đột quỵ. Mỗi năm, Việt Nam có khoảng 40.000 người tử vong liên quan đến thuốc lá, gấp nhiều lần số người chết vì tai nạn giao thông.
Thế nhưng, bất chấp con số chết chóc ấy, giá thuốc lá tại Việt Nam hiện vẫn thuộc hàng thấp nhất trong khu vực, 25.000-30.000 đồng/bao, chưa bằng một phần tư mức giá ở Thái Lan, Philippines hay Singapore.
Theo ThS.BS Phan Thị Hải - Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), thuế thuốc lá ở nước ta hiện nay chỉ chiếm 36% giá bán lẻ, thấp hơn mức trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình (59%) và cách xa so với khuyến cáo của WHO (75%). Đó là lý do vì sao người hút vẫn không giảm - vì đơn giản họ vẫn chi trả được.
Tăng thuế: Rào chắn khói thuốc cho thế hệ tương lai
Khi Bộ Tài chính lấy ý kiến sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, đề xuất từ năm 2026, mức thuế tuyệt đối cho mỗi bao thuốc lá sẽ được tăng thêm 2.000 đồng mỗi năm, kéo dài đến năm 2030, anh T cười nhạt: “Tăng kiểu đó thì chẳng khác gì tăng giá mì tôm, ai mà chừa”.
Theo anh H, mức tăng đó “không đủ sức răn đe”. Anh so sánh: “Nếu thuốc lá mà lên 50-100 ngàn đồng một bao như nước ngoài, có khi tôi đã bỏ từ lâu. Đắt thì mới phải cân nhắc khi mua. Giờ rẻ quá, không nghiện mới lạ”.
Nhiều chuyên gia y tế cũng đồng tình rằng tăng thuế không phải để làm khó người dân, mà là để giảm khả năng tiếp cận, nhất là với người trẻ. Ở tuổi 15-18, các em chưa ý thức được hậu quả lâu dài. Nhưng nếu một bao thuốc giá 60.000 đồng, các em sẽ phải cân nhắc, vì đơn giản là không đủ tiền.
Nhiều quốc gia đã chứng minh hiệu quả từ chính sách thuế thuốc lá mạnh tay. Ở Thái Lan, từ năm 1993 đến năm 2017, Chính phủ tăng thuế 11 lần, đưa tỷ lệ người hút giảm từ 32% xuống còn 17,4%. Philippines cũng giảm mạnh tỷ lệ hút thuốc nhờ tăng thuế liên tục, đồng thời dùng tiền thu được để cấp bảo hiểm y tế cho người nghèo.
Thuốc lá điện tử đang trở thành trào lưu của giới trẻ. Ảnh: Mai Đan.
Australia, quốc gia có giá thuốc lá cao nhất thế giới (tới 80 AUD/bao), còn quy định chỉ được mang tối đa 25 điếu khi nhập cảnh. Kết quả, tuổi thọ trung bình của họ là 84,5 - đứng thứ hai toàn cầu.
Những ví dụ thực tiễn trên cho thấy bài học chung là giá thuốc lá cao sẽ khiến người dùng khó tiếp cận, hạn chế số lượng người hút và tránh được vấn đề sức khỏe, sống lâu hơn nếu không bị ảnh hưởng bởi người hút vô trách nhiệm.
Ở góc chợ Long Biên, bà Tám - 62 tuổi, người bán hàng rong - rít một hơi thuốc trong lúc chờ khách. Người hút thuốc từ năm 18 tuổi chia sẻ: “Nó giúp tỉnh táo. Đắt thì tôi bỏ lâu rồi”.
Bà ho khan từng hồi, mặt nhăn nhó vì đau. “Mỗi tháng mua thuốc mất vài trăm ngàn đồng, tiền thuốc bệnh gấp mười. Nhưng tôi vẫn hút. Mình già rồi, nhưng thấy đám trẻ giờ hút còn dữ hơn. Bao thuốc 12 ngàn đồng, học sinh nào chả mua được”.
Anh H lặng người khi nhắc đến con trai, 13 tuổi. “Tôi phát hiện cháu trốn học đi hút với bạn. Tôi giận lắm, mắng cháu, nhưng trong lòng lại thấy mình sai. Tại mình làm gương xấu. Nhưng nếu bao thuốc lúc đó 40-50 ngàn đồng, tụi nó đâu có tiền mua?”
Với anh, tăng thuế thuốc lá là cách để xã hội chặn đứng cánh cửa dẫn vào nghiện thuốc lá. “Mình không sửa được quá khứ, nhưng có thể thay đổi tương lai của con”, anh nói, đôi khi muốn bỏ thuốc, nhưng vẫn chưa đủ can đảm. “Nhưng nếu thuốc đắt hơn, tôi có thêm lý do để dừng lại”.
Tăng thuế là một hình thức kiểm soát tình hình nhưng nhìn lại từ những câu chuyện của các bệnh nhân lao phổi thì có lẽ đây lại là câu chuyện rất đời, rất người. Bởi mỗi bao thuốc giá rẻ là một cơ hội hút thêm cho người lớn và một cánh cửa mở ra với thanh thiếu niên. Bởi nếu rẻ mãi, nghiện mãi thì chẳng có ai đủ sức dừng lại.
