‘Thêm thuế, bớt khói’ - đó không chỉ là khẩu hiệu, mà còn là hành trình cụ thể, đầy quyết tâm mà Việt Nam đang lựa chọn để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hướng tới một tương lai sống lành mạnh hơn cho mọi người.
Sau nhiều năm nghiên cứu, lấy ý kiến và cân nhắc, Quốc hội vừa thông qua Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), trong đó có nội dung quan trọng: tăng thuế đối với sản phẩm thuốc lá. Đây là động thái chính sách nhận được sự đồng tình từ các chuyên gia kinh tế và y tế, khi Việt Nam đang nằm trong nhóm các nước có tỷ lệ hút thuốc cao nhất thế giới, và gánh nặng bệnh tật liên quan đến thuốc lá vẫn không ngừng gia tăng, gây ra nhiều tổn thất kinh tế và ảnh hưởng tới thịnh vượng quốc gia.
ThS. Đào Thế Sơn, chuyên gia của Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu Vital Strategies cho rằng tăng thuế thuốc lá không chỉ đơn thuần là một chính sách tài chính, mà còn là công cụ y tế công cộng hàng đầu để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá. Ảnh: Lan Chi.
Nhân dịp Quốc hội vừa thông qua Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ThS. Đào Thế Sơn, chuyên gia của Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu Vital Strategies để hiểu rõ hơn về ý nghĩa, tác động và khuyến nghị xoay quanh chính sách thuế thuốc lá lần này.
Chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá - Một bước đi cần thiết
Quốc hội vừa thông qua quy định tăng thuế thuốc lá trong Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Ông đánh giá thế nào về chính sách này, thưa ông?
Theo luật mới, từ năm 2027, thuế tuyệt đối được áp dụng song song với thuế tỷ lệ phần trăm. Đến năm 2031, mức thuế tuyệt đối sẽ là 10.000 đồng/bao thuốc lá điếu. Đây là một bước tiến dài vì hình thức thuế tuyệt đối giúp tăng giá bán lẻ một cách trực tiếp, minh bạch hơn so với thuế tương đối - vốn dễ bị thao túng giá để giảm tác động.
Đây là bước đi quan trọng và rất đáng hoan nghênh. Trên thực tế, tăng thuế thuốc lá không chỉ đơn thuần là một chính sách tài chính, mà còn là công cụ y tế công cộng hàng đầu để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá. Nhiều nghiên cứu trên toàn cầu, trong đó có các báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đã khẳng định: mỗi lần tăng giá thuốc lá 10% có thể giúp giảm tiêu dùng trung bình từ 4-6%, đặc biệt ở nhóm thu nhập thấp và thanh thiếu niên, 2 nhóm dễ tổn thương nhất.
Với Việt Nam, quốc gia có tỷ lệ hút thuốc lá nam giới thuộc hàng cao nhất thế giới và gánh nặng bệnh tật liên quan đến thuốc lá đang ngày càng nghiêm trọng, việc điều chỉnh thuế lần này là một tín hiệu chính sách rất đúng lúc và cần thiết. Nó thể hiện cam kết rõ ràng của Chính phủ và Quốc hội trong việc ưu tiên bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đồng thời từng bước hiện thực hóa các nghĩa vụ quốc tế mà Việt Nam đã cam kết, trong đó có Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC).
Quan trọng hơn, việc chuyển sang áp dụng thuế tuyệt đối, nghĩa là đánh thuế theo số tiền cụ thể trên mỗi bao thuốc, là một bước tiến lớn. Hình thức thuế này giúp tăng giá thuốc lá một cách trực tiếp, ổn định và khó bị thao túng bởi các chiến lược giá rẻ của ngành công nghiệp thuốc lá. Đây cũng là mô hình thuế đang được nhiều quốc gia áp dụng, bởi nó làm giảm khả năng tiếp cận thuốc lá của người tiêu dùng, nhất là giới trẻ, qua đó giúp ngăn chặn một thế hệ nghiện thuốc mới hình thành.
Các đại biểu Quốc hội bấm nút thông qua Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Ảnh: Pháp luật Plus.
Chính sách lần này không chỉ mang lại lợi ích y tế mà còn có thể tăng thu ngân sách, giảm chi phí điều trị bệnh và thúc đẩy các chính sách xã hội công bằng hơn. Tuy nhiên, để phát huy tối đa hiệu quả, điều quan trọng là cần có lộ trình thực hiện cụ thể, giám sát chặt chẽ và truyền thông đầy đủ để người dân hiểu rõ mục tiêu của chính sách này là nhằm cứu sống con người, chứ không chỉ tăng thu ngân sách.
Việc tăng thuế như vậy sẽ tác động thế nào đến sức khỏe cộng đồng, xin chuyên gia chia sẻ cụ thể hơn?
Theo mô hình ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới, nếu thực hiện đúng và đủ, chính sách tăng thuế thuốc lá lần này có thể giúp hàng trăm nghìn người bỏ thuốc, ngăn ngừa hàng ngàn ca tử vong sớm, đồng thời giảm gánh nặng bệnh tật do các bệnh liên quan đến thuốc lá như ung thư, tim mạch, đột quỵ, bệnh phổi tắc nghẽn...
Đáng lưu ý, hiệu quả lớn nhất đến từ nhóm thanh niên, những người rất nhạy cảm với biến động giá. Tăng giá thuốc sẽ giúp giảm nguy cơ bắt đầu hút thuốc, từ đó giúp ngăn chặn một thế hệ nghiện thuốc lá trong tương lai.
Từ khuyến nghị quốc tế đến hành động của Việt Nam
Thưa ông, có lo ngại nào về tác động xã hội hay kinh tế của chính sách này không?
Tất nhiên sẽ có những ý kiến trái chiều, đặc biệt từ ngành công nghiệp thuốc lá. Tuy nhiên, thực tế các nước cho thấy, tăng thuế không làm giảm thu ngân sách, ngược lại còn tăng nguồn thu, giúp chính phủ có thêm ngân sách cho y tế và các chương trình xã hội.
Còn về mặt xã hội, việc giảm tiêu dùng thuốc lá sẽ giảm đáng kể chi phí y tế trực tiếp và gián tiếp, điều này đặc biệt quan trọng với các gia đình nghèo, vốn là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất khi có người bệnh vì hút thuốc.
Ở góc độ kinh tế vĩ mô, đây cũng là một chính sách đem lại sự tăng trưởng bền vững nhờ việc điều tiết hoạt động kinh tế sang các ngành sản xuất có giá trị hơn, lành mạng hơn. Việc giảm sử dụng thuốc lá cũng có vai trò nâng cao chất lượng vốn con người của Việt Nam, từ việc nâng cao sức khoẻ và giảm thời gian nghỉ việc do ốm đau, bệnh tật. Vốn con người là vốn quý nhất trong hoạt động phát triển kinh tế.
Từ góc độ chuyên gia quốc tế, ông thấy Việt Nam đang ở đâu trên bản đồ chính sách thuế thuốc lá? Từ đó, ông có đề xuất gì cụ thể cho giai đoạn tới, xin ông cho biết?
So với chuẩn quốc tế, thuế thuốc lá ở Việt Nam vẫn còn thấp. WHO khuyến cáo thuế phải chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ, trong khi con số này ở Việt Nam hiện mới khoảng 36%. Với lộ trình điều chỉnh mới, Việt Nam đã trở thành một điểm sáng trên thế giới về các nỗ lực cải cách, là ví dụ điển hình để nhiều quốc gia khác học theo.
Tuy nhiên, Việt Nam cần có lộ trình dài hạn, kiên định và mạnh mẽ hơn nữa, tiến tới nâng dần mức thuế và bịt kín những “kẽ hở” trong quản lý giá và sản phẩm.
Cảnh báo nguy cơ đột quỵ ở người hút thuốc lá. Ảnh: Báo Bắc Giang.
Để chính sách thuế thuốc lá phát huy hiệu quả bền vững, theo tôi cần tiếp tục xây dựng lộ trình tăng thuế sau năm 2031, với các định hướng rõ ràng cho doanh nghiệp, người tiêu dùng và cơ quan quản lý. Mục tiêu là đưa thuế chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ, theo khuyến nghị của WHO. Lộ trình nên được thể chế hóa để tránh bị trì hoãn do các tác động bên ngoài.
Bên cạnh đó, cần kiểm soát giá bán lẻ và chiết khấu doanh nghiệp nhằm ngăn hiện tượng "phá giá" làm giảm hiệu lực của chính sách thuế. Cần minh bạch cơ cấu giá, siết chặt khuyến mãi, đặc biệt ở khu vực nông thôn, nơi người dân nhạy cảm với biến động giá. Việc kiểm soát tốt hơn khâu bán lẻ cũng sẽ giúp giảm đáng kể buôn lậu thuốc lá.
Trong khi thuốc lá vẫn là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu có thể phòng ngừa được tại Việt Nam, thì việc tăng thuế với sự cải cách về cơ cấu thuế và lộ trình tăng có ý nghía, dù muộn nhưng rất đáng giá, là bước đi đúng hướng. Khi chính sách được xây dựng trên nền tảng khoa học, và nhận được sự ủng hộ từ chuyên gia cũng như cộng đồng, đó chính là cách chúng ta có thể "bắt đầu chữa lành" cho hàng triệu lá phổi.
Trân trọng cảm ơn ông!
