Bộ Công Thương tiếp tục nghiên cứu, đề xuất phương án quản lý thuốc lá mới

Sau khi Quốc hội ban hành Nghị quyết 173/2024/QH15 cấm toàn diện việc sản xuất, kinh doanh, sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, nhiều cơ quan chức năng đã phải vào cuộc để gỡ rối, rà soát và đề xuất hoàn thiện chính sách. Trong đó, Bộ Công Thương - cơ quan phụ trách thị trường, công nghiệp tiêu dùng và quản lý lưu thông hàng hóa, giữ vai trò đặc biệt quan trọng.

Phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Trần Thành Trung, đại diện Phòng Công nghiệp tiêu dùng, thực phẩm, Cục Công nghiệp, (Bộ Công Thương) để làm rõ các điểm nghẽn trong thực thi và định hướng sửa đổi hệ thống pháp luật liên quan.

Thưa ông, trong quá trình triển khai thực hiện Nghị quyết 173/2024/QH15, Bộ Công Thương có gặp phải những khó khăn gì trong quản lý thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng không?

Nghị quyết 173 đưa ra yêu cầu rất rõ ràng về việc cấm toàn diện thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Tuy nhiên, khi triển khai vào thực tế, chúng tôi vấp phải một loạt khoảng trống pháp lý. Luật hiện hành chưa có định nghĩa chính thức về các sản phẩm thuốc lá mới, chưa phân loại rõ ràng, dẫn tới lúng túng cho cơ quan thực thi, đặc biệt là hải quan, quản lý thị trường và công an kinh tế.

Với vai trò là cơ quan điều phối hoạt động thương mại và công nghiệp tiêu dùng, Bộ Công Thương đã nhận thấy sự bất cập này và đã sớm phối hợp với Bộ Y tế, Bộ Tư pháp và các bộ ngành liên quan để đề xuất các giải pháp sửa đổi pháp luật đồng bộ.

Vậy, trong quá trình giải quyết các vướng mắc này, Bộ Công Thương đã có những bước đi nào để hỗ trợ các doanh nghiệp gặp khó khăn với hàng tồn đọng hoặc sản phẩm đã đầu tư sản xuất trước khi lệnh cấm có hiệu lực?

Bộ Công Thương đã nhanh chóng rà soát và thống kê các lô hàng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang bị mắc kẹt tại các cảng, khu công nghiệp và kho thương mại.

Đặc biệt, chúng tôi đã phát hiện khoảng 20 doanh nghiệp, chủ yếu là FDI, đang tham gia vào chuỗi cung ứng sản phẩm thuốc lá mới, gặp khó khăn lớn vì lệnh cấm không có điều khoản chuyển tiếp rõ ràng.

Vì vậy, Bộ Công Thương đã kiến nghị Chính phủ cho phép các doanh nghiệp xuất khẩu phần hàng hóa tồn đọng, bảo đảm sự tuân thủ nghị quyết nhưng không gây thiệt hại cho môi trường đầu tư mà vẫn tuân thủ đúng tinh thần nghị quyết.

Một trong những yêu cầu quan trọng hiện nay là cần có định nghĩa pháp lý rõ ràng cho thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Bộ Công Thương đang phối hợp như thế nào để thúc đẩy việc này, thưa ông?

Chúng tôi xác định rằng không thể quản lý một sản phẩm nếu chưa định danh rõ ràng về mặt pháp lý và kỹ thuật. Việc thiếu định nghĩa hiện tại đang gây ra khó khăn trong kiểm tra, xử phạt, thậm chí phân biệt giữa thuốc lá điện tử với các sản phẩm hợp pháp khác như thiết bị điện tử, máy hút tinh dầu, shisha điện tử...

Bộ Công Thương đã phối hợp chặt với Bộ Y tế - cơ quan chủ trì soạn thảo Luật sửa đổi để đưa ra định nghĩa cụ thể, dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế (như của WHO, ISO, FCTC). Chúng tôi cũng đóng góp các tiêu chí phân biệt về cấu tạo thiết bị, nguyên liệu sử dụng (thuốc lá, dung dịch chứa nicotine, dạng viên nang...), mức độ rủi ro... nhằm phân loại sản phẩm theo bản chất, chứ không chỉ dựa vào tên gọi thương mại.

Đặc biệt, Bộ Công Thương đang dự thảo Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định xử phạt xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, trong đó có đưa nội dung về thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, thuốc lá mới. Việc này, Bộ Công thương đã bám sát chặt chẽ với Bộ Y tế, gửi Chính phủ đề xuất ban hành định nghĩa về thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Với hệ thống pháp luật hiện nay, ông đánh giá việc sửa đổi cần tập trung vào những văn bản nào để đảm bảo tính thống nhất, không chồng chéo?

Để đảm bảo sự thống nhất và hiệu quả trong việc quản lý thuốc lá mới, chúng tôi cho rằng cần phải sửa đổi đồng bộ ba nhóm văn bản pháp lý.

Thứ nhất, Luật Phòng chống tác hại thuốc lá cần bổ sung định nghĩa mới và mở rộng phạm vi để bao quát tất cả các dòng sản phẩm hiện đại.

Thứ hai, Luật Đầu tư cần đưa thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng vào danh mục cấm đầu tư.

Thứ ba, các nghị định hướng dẫn như Nghị định 67/2013 về kinh doanh thuốc lá, Nghị định 98/2020 về xử phạt hành chính thương mại cũng cần phải sửa đổi để đồng bộ với các thay đổi pháp lý khác.

Nếu chỉ sửa một luật hoặc một nghị định mà không có sự vào cuộc đồng loạt và đúng tiến độ, chúng ta sẽ tiếp tục đối mặt với khoảng trống thực thi và tranh cãi pháp lý kéo dài.

Ông có thể chia sẻ thêm về quan điểm của Bộ Công Thương trong việc bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư nước ngoài, trong bối cảnh Việt Nam đã ký kết nhiều FTA?

Chúng tôi luôn nhất quán quan điểm: Chính sách bảo vệ sức khỏe cộng đồng là ưu tiên, nhưng phải hài hòa với quyền lợi hợp pháp của nhà đầu tư và người tiêu dùng.

Việt Nam đã tham gia rất nhiều FTA thế hệ mới. Nếu ta đưa ra một chính sách cấm đột ngột, không có đánh giá tác động, không có cơ chế chuyển tiếp và không có căn cứ khoa học rõ ràng, rất dễ dẫn tới tranh chấp quốc tế, khiếu kiện, hoặc bị đánh giá là quốc gia thiếu minh bạch pháp lý.

Vì vậy, trong mọi văn bản, Bộ Công Thương đều kiến nghị rõ ràng về giai đoạn chuyển tiếp, xử lý hàng tồn, và cơ chế giải quyết cho các doanh nghiệp FDI đã đầu tư hợp pháp trước khi có Nghị quyết 173.

Trong thời gian tới, đâu sẽ là ưu tiên chính của Bộ Công Thương trong quản lý sản phẩm thuốc lá mới, thưa ông?

Theo tôi, có 3 nhóm ưu tiên chính. Thứ nhất là rà soát, sửa đổi pháp luật, đảm bảo đồng bộ, đặc biệt với Luật PCTHTL và Luật Đầu tư.

Thứ hai là, phối hợp ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, phục vụ cho việc phân loại, kiểm tra và quản lý sản phẩm thuốc lá mới.

Thứ ba là, tăng cường năng lực thực thi cho lực lượng hải quan, quản lý thị trường, công an kinh tế, nhằm đảm bảo hiệu lực của lệnh cấm nhưng không tạo áp lực quá mức lên doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp hợp pháp.

Trân trọng cảm ơn ông!