Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 173/2024/QH15 cấm sản xuất, kinh doanh và sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới, vấn đề hoàn thiện hành lang pháp lý đang đặt ra nhiều yêu cầu cấp thiết, đặc biệt liên quan đến việc định danh, phân loại và tiêu chuẩn hóa các dòng sản phẩm mới như thuốc lá điện tử (TLĐT) và thuốc lá nung nóng (TLNN).
Để làm rõ hơn khía cạnh kỹ thuật và vai trò của khoa học tiêu chuẩn trong chính sách quản lý, Phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Lê Thành Hưng, Trưởng phòng Tiêu chuẩn nông nghiệp thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam (Bộ Khoa học và Công nghệ).
Thưa ông, ông đánh giá thế nào về khái niệm “thuốc lá mới” hiện nay đang được sử dụng phổ biến trong chính sách và truyền thông?
Tôi cho rằng việc gọi các sản phẩm như thuốc lá điện tử hay thuốc lá nung nóng là “thuốc lá mới” thực chất không còn chính xác hoàn toàn nữa. Những sản phẩm này đã xuất hiện trên thế giới từ gần 30 năm trước. Tuy nhiên, tại Việt Nam, sự phổ biến và mức độ nhận diện của người tiêu dùng đối với các sản phẩm này còn khá mới, do vậy chúng thường được gộp chung dưới khái niệm “thuốc lá mới nổi”.
Ông Lê Thành Hưng, Trưởng phòng Tiêu chuẩn nông nghiệp thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho rằng, việc gọi các sản phẩm như thuốc lá điện tử hay thuốc lá nung nóng là “thuốc lá mới” thực chất không còn chính xác hoàn toàn nữa. Ảnh: Quang Vinh.
Vấn đề lớn hiện nay là sự nhầm lẫn giữa các dòng sản phẩm. Người tiêu dùng, thậm chí cả một số cán bộ thực thi, chưa phân biệt rõ đâu là thuốc lá điện tử, đâu là thuốc lá nung nóng. Càng phức tạp hơn khi xuất hiện những dòng sản phẩm “lai” giữa hai loại này. Do đó, điều quan trọng đầu tiên là cần có sự phân loại khoa học, chính xác và được luật hóa một cách rõ ràng.
Vậy sự khác biệt về cấu tạo giữa TLĐT và TLNN là gì và ý nghĩa ra sao trong quản lý, thưa ông?
Đây là câu hỏi rất quan trọng. Về cấu tạo, thuốc lá điện tử sử dụng dung dịch chứa nicotine, hoạt động trên nguyên lý hóa hơi. Nó không sử dụng nguyên liệu thuốc lá thật. Trong khi đó, thuốc lá nung nóng lại sử dụng lá thuốc lá đã chế biến, được làm nóng đến nhiệt độ đủ để giải phóng nicotine nhưng không xảy ra quá trình cháy. Đây là sự khác biệt căn bản về cơ chế hoạt động.
Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) đã có tiêu chuẩn định nghĩa rõ về TLNN và phân biệt chúng với TLĐT. WHO cũng thống nhất quan điểm rằng thuốc lá nung nóng là sản phẩm thuốc lá. Chính vì vậy, từ góc độ tiêu chuẩn kỹ thuật, TLNN là thuốc lá, do đó, cần được quản lý như các sản phẩm thuốc lá thông thường. TLĐT thì không giống thuốc lá điếu, nhưng vẫn cần kiểm soát nghiêm ngặt do chứa nicotine và các hóa chất khác.
Vậy các tổ chức quốc tế đã có hướng dẫn hoặc tiêu chuẩn cụ thể nào có thể hỗ trợ Việt Nam trong quá trình hoàn thiện pháp luật?
Tổ chức quốc tế đã có rất nhiều hướng dẫn, tiêu chuẩn để có thể hỗ trợ Việt Nam trong quá trình hoàn thiện pháp luật. Ví dụ như WHO, ISO hay Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) đã công bố các bộ tiêu chuẩn và hướng dẫn kỹ thuật. ISO đã đưa ra phương pháp thử, định nghĩa, đo lường các chất phát thải từ thuốc lá nung nóng. WHO thì đưa ra các nhóm chất có khả năng gây hại cao như nicotine, tar, carbon monoxide (CO) – đây là căn cứ quan trọng để đánh giá rủi ro sức khỏe.
Việt Nam hoàn toàn có thể kế thừa những tiêu chuẩn quốc tế này để xây dựng Tiêu chuẩn quốc gia (TCVN). Một hệ thống tiêu chuẩn khoa học, minh bạch sẽ giúp định danh rõ sản phẩm, từ đó hỗ trợ cơ quan quản lý, cơ quan hải quan, và cả người tiêu dùng nhận diện đúng, tránh bị nhầm lẫn hoặc lợi dụng kẽ hở pháp luật.
Hiện tại trên thị trường xuất hiện nhiều dòng sản phẩm "lai" giữa các loại thuốc lá mới. Ông đánh giá thế nào về mức độ phức tạp và cách quản lý phù hợp?
Đây là vấn đề đang nổi lên rất rõ. Ví dụ có những thiết bị dùng pin điện tử như TLĐT, nhưng lại sử dụng nguyên liệu thuốc lá nghiền hoặc tẩm dung dịch nicotine, gọi là dạng lai. Có sản phẩm còn mô phỏng hình dáng thuốc lá truyền thống để đánh lừa người tiêu dùng.
Để quản lý hiệu quả thuốc lá mới, chuyên gia cho rằng, cần phải định danh chính xác từng loại sản phẩm, từ đó mở đường cho các quy định cụ thể được thực thi. Ảnh: minh họa.
Chúng tôi cho rằng, cần định danh riêng cho các dòng sản phẩm này, không thể gộp chung. Việc này không chỉ là kỹ thuật mà còn là vấn đề pháp lý. Nếu không rõ ràng sẽ dẫn đến “khoảng trống pháp luật”, tạo kẽ hở để lách luật hoặc buôn lậu. Do đó, song song với ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật, rất cần các định nghĩa pháp lý mới, có thể đưa vào Luật Phòng chống tác hại thuốc lá sửa đổi tới đây.
Dưới góc nhìn chuyên môn, theo ông cần ưu tiên những giải pháp gì để vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa đảm bảo tính khả thi trong thực thi chính sách?
Tôi cho rằng cần thực hiện song song ba nhóm giải pháp. Đầu tiêu là nhóm tiêu chuẩn kỹ thuật, về việc này, Bộ Khoa học và Công nghệ đang nghiên cứu, xem xét, sớm hoàn thiện TCVN về thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và sản phẩm lai. Những tiêu chuẩn này phải rõ ràng về cấu tạo, nguyên liệu, quy trình phát thải, hàm lượng chất độc hại...
Nhóm thứ hai là hoàn thiện chính sách pháp luật, tôi đề xuất, cần sửa đổi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, Luật Đầu tư và các nghị định liên quan để phù hợp với định nghĩa mới. Nếu đã cấm, thì phải rõ là cấm sản phẩm nào, dựa trên cơ sở khoa học nào, và có điều khoản chuyển tiếp ra sao để không gây thiệt hại cho doanh nghiệp.
Nhóm truyền thông và nhận diện cũng rất quan trọng. Việc cung cấp thông tin đúng đắn cho người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên, đối tượng dễ bị thu hút bởi sản phẩm mới. Việc truyền thông cần đi trước một bước so với thực tiễn, không để người tiêu dùng bị động.
Trân trọng cảm ơn ông!
