Hoàn thiện khung pháp luật để kiểm soát thuốc lá mới

Cần thiết của việc sửa Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012

Tại Tọa đàm “Hoàn thiện pháp luật để kiểm soát thuốc lá mới - Từ thực tiễn đến chính sách” do Báo Đại Đoàn kết tổ chức mới đây, các đại biểu đến từ các bộ Tư pháp, Công thương, Khoa học và Công nghệ, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đều nhấn mạnh rằng, bảo vệ sức khỏe nhân dân là mục tiêu xuyên suốt trong mọi chính sách điều chỉnh liên quan đến thuốc lá.

Chình vì vậy, việc kiểm soát chặt chẽ các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, không chỉ góp phần ngăn ngừa tác hại đối với giới trẻ, mà còn là hành động thiết thực để giảm thiểu gánh nặng bệnh tật cho toàn xã hội.

Tuy nhiên, hiện nay khái niệm về các sản phẩm thuốc lá mới chưa được quy định rõ ràng trong Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2012 và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan. Điều này gây khó khăn cho cơ quan có thẩm quyền trong việc xác định mức xử phạt các hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ, nhập lậu, sản xuất, quảng cáo thuốc lá mới.

Các đại biểu nhấn mạnh nhu cầu cần thiết của việc sửa Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và các văn bản pháp luật liên quan để thực thi Nghị quyết 173/2024/QH15 hiệu quả. Đồng thời xem xét các luật liên quan để hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ, minh bạch.

Đề cập đến vấn đề điều chỉnh Luật PCTHTL, ông Trần Thành Trung, Phòng Công nghiệp tiêu dùng, thực phẩm - Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cũng nhấn mạnh, cần điều chỉnh các luật và văn bản quy phạm pháp luật liên quan để phân biệt tách bạch giữa các nhóm thuốc lá mới, nhằm đưa Nghị quyết 173 đi vào thực tiễn. Hiện nay, Bộ Công Thương đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Y tế và Bộ Tư pháp để sớm đưa ra định nghĩa về hai loại sản phẩm này, tạo cơ sở pháp lý cho công tác quản lý đồng bộ về thể chế và minh bạch.

Hiện nay, trên thị trường hiện nay tồn tại nhiều chủng loại thuốc lá mới đa dạng, phức tạp, trong đó có cả sản phẩm lai tạo giữa 2 dòng sản phẩm TLĐT và TLNN. Do đó, việc phân biệt rõ TLNN, TLĐT, và các sản phẩm lai là rất quan trọng. Điều này sẽ giúp cho việc quản lý hiệu quả, gắn liền với thực tiễn, cũng như không gây nhầm lẫn về mức độ nguy hại của từng loại sản phẩm lên sức khỏe người dân.

Trước câu hỏi trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang đối mặt với nhiều biến động, bao gồm xung đột thương mại và các rào cản về thuế quan, việc áp dụng lệnh cấm đối với thuốc lá mới có thể gây ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) tại Việt Nam, ông Trần Thanh Trung cho hay, theo số liệu từ đại diện Bộ Công Thương, báo cáo từ UBND các tỉnh cho thấy hiện có khoảng 20 doanh nghiệp đang tham gia vào chuỗi cung ứng linh kiện thuốc lá mới tại Việt Nam, chủ yếu hoạt động dưới hình thức hợp đồng gia công xuất khẩu với đối tác nước ngoài...

“Hiện Bộ Công Thương đã có đề xuất với Chính phủ về việc đảm bảo quyền lợi, lợi ích hợp pháp cho các nhà đầu tư nước ngoài”, ông Trung cho hay.

Ngoài ra, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế (Bộ Tư Pháp) phân tích thêm, đối tượng chịu tác động từ lệnh cấm cũng bao gồm cả ngành Du lịch. Cụ thể là nhiều du khách nước ngoài có thói quen và được phép dùng thuốc lá mới tại nước sở tại, khi đến Việt Nam bị thu hồi, tịch thu sản phẩm thì sẽ cân nhắc về khả năng quay lại.

Do vậy, ông Hải khuyến nghị: “Vấn đề chính sách cần cân nhắc đa dạng góc nhìn, từ tác động kinh tế, đồng bộ hệ thống pháp luật và hài hoà lợi ích các bên để đưa ra giải pháp tối ưu nhất”.

Tuân thủ chính sách, quy định nhất quán cho các sản phẩm thuốc lá mới

Ông Lê Thành Hưng, Trưởng Phòng Tiêu chuẩn nông nghiệp thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho rằng, việc nhận diện đúng bản chất của sản phẩm rất quan trọng để đưa ra các chính sách kiểm soát phù hợp và hiệu quả. Cụm từ “thuốc lá mới” không còn phản ánh đúng tính chất “mới” của những sản phẩm này. Trên thế giới, các loại thuốc lá mới đã xuất hiện hơn 30 năm qua. Còn tại Việt Nam, các sản phẩm này có mặt hàng chục năm nay dưới nhiều chủng loại sản phẩm khác nhau, phổ biến nhất là hai loại gồm thuốc lá điện tử (TLĐT), thuốc lá nung nóng (TLNN).

Theo ông Hưng, bước đầu tiên cần thực hiện là làm rõ định nghĩa và phân loại chính xác, riêng biệt giữa TLĐT và TLNN. Nhiều văn bản quốc tế cũng đã xác nhận TLNN là sản phẩm thuốc lá vì có cấu tạo nguyên liệu từ thành phần cây thuốc lá, khác quá trình sản xuất, chế biến và cách sử dụng khác với thuốc lá truyền thống - chỉ làm nóng mà không đốt cháy. Năm 2020, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận, TLNN chứa thuốc lá nên là sản phẩm thuốc lá. Do vậy, TLNN đã được WHO khuyến nghị quản lý theo khung pháp lý hiện hành của nước sở tại áp dụng đối với các sản phẩm thuốc lá (như thuốc lá điếu, xì gà …), và tách bạch hoàn toàn với TLĐT.

Ở góc độ pháp lý, nhắc lại nội dung của Luật PCTHTL năm 2012, ông Lê Đại Hải phân tích: Khái niệm “thuốc lá” được định nghĩa là “sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào” và cũng bao gồm “các dạng khác”, điều mà các nhà làm luật đã dự trù cho những thay đổi trong tương lai…

Tuy nhiên, các đại biểu cũng nhấn mạnh, thực tế hiện nay với quan điểm bảo vệ sức khỏe toàn dân, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết cấm các loại sản phẩm thuốc lá mới. Do đó, theo ông Lê Đại Hải, trách nhiệm của các bộ ngành liên quan là cần thể chế hóa chính sách của Đảng, Quốc hội thành pháp luật.

“Đầu tiên là sửa Luật PCTHTL. Song song đó, sửa danh mục của Luật Đầu tư, gồm 2 danh mục: Hàng hóa bị cấm và hàng hóa được phép kinh doanh có điều kiện. Theo đó, sửa điều khoản thuốc lá là sản phẩm kinh doanh có điều kiện, trừ TLĐT, TLNN và và đưa TLĐT, TLNN vào danh mục cấm. Tiếp theo là Luật quản lý ngoại thương cần đưa các sản phẩm này vào danh mục cấm xuất nhập khẩu”, ông Hải làm rõ các quy trình sửa các luật liên quan để hoàn thiện thể chế trong việc thực thi Nghị quyết 173.