Không chỉ là nguyên nhân gây ra hàng loạt bệnh lý nguy hiểm cho người hút trực tiếp, thuốc lá còn đang từng ngày âm thầm đe dọa sức khỏe của hàng triệu phụ nữ và trẻ em, những người không hút thuốc nhưng lại phải sống chung với khói thuốc.
Trong cuộc trao đổi với phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường, GS.TS Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, nguyên Viện trưởng Viện Huyết học - Truyền máu Trung ương đã có những chia sẻ thẳng thắn, đầy tâm huyết và cũng không kém phần lo lắng về một “cuộc chiến” y tế dai dẳng và nhức nhối: Phòng, chống tác hại của thuốc lá tại Việt Nam.
Thưa Giáo sư, ông có thể phân tích rõ hơn về ảnh hưởng của thuốc lá đến những người hút thụ động, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em?
Ảnh hưởng của khói thuốc đến người hút thụ động là rất lớn, nhiều người vẫn nghĩ chỉ những ai trực tiếp hút thuốc mới bị tổn hại sức khỏe, nhưng thực tế không phải vậy. Đối với phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ đang mang thai, khói thuốc có thể tác động tới sự phát triển của thai nhi, thậm chí gây ra dị dạng, suy dinh dưỡng bào thai, hoặc các bất thường thần kinh.
Chưa kể đến những rối loạn khác như mất ngủ, ảnh hưởng thần kinh. Tôi nói điều này không phải chỉ từ sách vở, mà còn từ trải nghiệm cá nhân. Bố tôi từng hút thuốc rất nhiều, chỉ cần ngửi thấy mùi khói thuốc là tôi đã cảm thấy lâng lâng, khó chịu. Nếu đêm đó tôi ngủ cùng người hút thuốc, tôi gần như không thể chợp mắt.
Đó là ảnh hưởng rõ rệt đến thần kinh. Ngồi cạnh người hút thuốc, tôi mất hoàn toàn khả năng tập trung. Những điều đó cho thấy khói thuốc không chỉ gây khó chịu, mà thực sự gây hại đến thần kinh, giấc ngủ, hệ hô hấp của người khác.
TGS.TS Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, thuốc lá đang từng ngày âm thầm đe dọa sức khỏe của hàng triệu phụ nữ và trẻ em, những người không hề hút nhưng lại phải sống chung với khói thuốc. Ảnh: Duy Hiển.
Với trẻ em, vấn đề còn nghiêm trọng hơn. Khói thuốc không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, mà còn có thể tạo ra sự “bình thường hóa” với hành vi xấu. Khi trẻ lớn lên trong môi trường có người hút thuốc, chúng dễ dàng chấp nhận hút thuốc như một điều tự nhiên. Từ đó, trẻ không chỉ bắt chước hành vi có hại, mà còn dần thiếu sự quan tâm đến người khác, điều rất nguy hiểm cho tương lai một thế hệ.
Gần đây, nhiều người lo ngại về xu hướng gia tăng hút thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, đặc biệt ở giới trẻ. Quan điểm của ông như thế nào?
Tôi rất lo ngại. Thực tế cho thấy, dù chúng ta đã có nhiều năm thực hiện công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá, nhưng kết quả gần đây có dấu hiệu chững lại, thậm chí thụt lùi. Trong khi tỷ lệ hút thuốc lá truyền thống chưa giảm bao nhiêu, thì thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng lại bùng phát trong giới trẻ. Đây là điều cực kỳ nguy hiểm vì chúng ta đang đối mặt với một “làn sóng” mới, khó kiểm soát hơn, đánh trúng vào tâm lý thích thể hiện và tò mò của người trẻ.
Với hơn 15 triệu người hút thuốc, thuốc lá đang tạo gánh nặng như thế nào đối với hệ thống y tế, thưa Giáo sư?
Gánh nặng vô cùng lớn. Tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành vẫn trên 41%. Mỗi năm có hơn 100.000 người tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó gần 19.000 người chết do hít phải khói thuốc thụ động. Đó là những con số không thể làm ngơ.
Tôi từng tham gia một đoàn giám sát Quốc hội đến cơ sở sản xuất thuốc lá, nghe có người bảo rằng “tác hại chưa rõ”. Tôi thực sự không thể chấp nhận được nhận định đó. Trong thuốc lá có hàng nghìn chất độc, hàng chục chất gây ung thư. Nhà tôi cũng từng có người thân mất vì bệnh liên quan đến thuốc lá. Điều đó phổ biến đến mức gần như gia đình nào cũng có người như vậy.
Thuốc lá tạo nên áp lực lớn lên hệ thống y tế, làm tăng gánh nặng chăm sóc, điều trị, bảo hiểm y tế, nhất là với người nghèo. Ảnh: Minh họa.
Về mặt chi phí, thuốc lá tạo nên áp lực lớn lên hệ thống y tế, làm tăng gánh nặng chăm sóc, điều trị, bảo hiểm y tế, nhất là với người nghèo, khi họ vừa phải chịu bệnh tật, vừa khó khăn về tài chính.
Theo ông, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá sẽ mang lại hiệu quả gì trong phòng chống tác hại thuốc lá?
Theo tôi, đây là biện pháp hiệu quả và cần làm ngay. WHO nhiều lần khuyến cáo tăng thuế thuốc lá là cách nhanh nhất, hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc, nhất là trong nhóm người trẻ, người thu nhập thấp. Nếu tăng giá bán lẻ, sẽ khiến người ta phải cân nhắc nhiều hơn trước khi rút ví mua một bao thuốc.
Tôi đồng tình với chủ trương tăng thuế sớm từ năm 2026. Nếu chậm trễ, chỉ 1 năm thôi, Việt Nam có thể có thêm 2,5 triệu người hút thuốc – đó là một con số khủng khiếp. Nếu áp dụng chính sách đúng và đủ, chúng ta sẽ tạo ra một bước tiến lớn trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Ông từng ví bệnh tan máu bẩm sinh (thalassemia) là “quả bom nguyên tử” với 20.000 ca bệnh và 12 triệu người mang gen bệnh. Vậy nếu so sánh với con số hơn 100.000 người chết vì thuốc lá mỗi năm, ông nghĩ sao?
Tôi nghĩ, nếu thalassemia là một “quả bom nguyên tử”, thì thuốc lá phải là một “cuộc chiến âm thầm” nhưng có sức tàn phá khủng khiếp hơn gấp nhiều lần. Cái đáng sợ ở đây là thuốc lá giết người một cách lặng lẽ, không ồn ào, không gây hoảng loạn, nhưng để lại tổn thất rất lớn về người và kinh tế. Và chúng ta đang mất đi hàng chục ngàn sinh mạng mỗi năm vì điều đó.
Chính vì vậy, tôi cho rằng cùng với rất nhiều việc cần làm, thì việc tăng thuế thuốc lá cũng là một việc cần ưu tiên.
Nếu đợt này làm chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đúng và đủ, tạo nên hiệu quả thực chất thì sẽ tạo nên một bước tiến lớn trong việc bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân.
Trân trọng cảm ơn ông!
