Ngày 30/5, tại Vĩnh Phúc, Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (CEPVN) phối hợp cùng Trung tâm Truyền thông tài nguyên và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức buổi tập huấn “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo - Truyền thông trách nhiệm vì môi trường và sức khỏe cộng đồng”. Tham dự có phóng viên phụ trách lĩnh vực y tế, sức khỏe từ gần 30 cơ quan báo chí trên cả nước.
Sự kiện diễn ra trong khuôn khổ Dự án “Giảm thiểu ảnh hưởng của thuốc lá tới sức khỏe môi trường và biến đổi khí hậu” và hưởng ứng Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5 và Tuần lễ Quốc gia không thuốc lá (25-31/5/2025).
Buổi tập huấn cho các phóng viên, nhà báo nhằm hưởng ứng Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5 và Tuần lễ Quốc gia không thuốc lá (25-31/5/2025). Ảnh: Trung Nguyên.
Chi phí chữa bệnh cao gấp 2,2 lần số tiền mua thuốc lá
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính có 8 triệu người chết mỗi năm trên toàn cầu vì các bệnh liên quan đến thuốc lá. Riêng tại Việt Nam, con số này là khoảng 103.000 ca tử vong mỗi năm.
Chia sẻ về tác hại nghiêm trọng của thuốc lá, ông Vũ Mạnh Cường - Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương, Bộ Y tế dẫn chứng: Tại Bệnh viện K, hơn 90% ca ung thư phổi có liên quan đến hút thuốc lá. Điều đáng nói, những người sống trong môi trường nhiều khói thuốc lá (hút thuốc thụ động) có nguy cơ ung thư phổi nhiều hơn so với những người không tiếp xúc với khói thuốc.
Chi phí điều trị ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến thuốc lá lên tới 108 nghìn tỷ đồng/năm – gấp 2,2 lần số tiền mua thuốc lá mỗi năm khoảng 49 nghìn tỷ đồng, và tương đương 1,14% GDP năm 2022.
Ông Vũ Mạnh Cường - Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương, Bộ Y tế chỉ ra vai trò của báo chí trong truyền thông phòng chống tác hại thuốc lá. Ảnh: Trung Nguyên.
Cùng với nỗ lực của cơ quan quản lý, báo chí đã đồng hành, truyền tải thông tin về tác hại nghiêm trọng của thuốc lá đến sức khỏe, kinh tế và xã hội, qua đó nâng cao nhận thức của người dân. Không chỉ truyền thông, các cơ quan báo chí còn đóng vai trò giám sát, phản ánh vi phạm và ủng hộ các chính sách như Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá (2012), cấm hút thuốc nơi công cộng, tăng thuế thuốc lá và cấm quảng cáo thuốc lá. Nhiều bài báo đã vạch trần các chiến thuật như quảng cáo trá hình, tài trợ sự kiện, tiếp thị thuốc lá điện tử/nung nóng như sản phẩm "giảm hại” so với thuốc lá truyền thống.
Tuy nhiên, báo chí cũng phải đối mặt với nhiều thách thức, từ áp lực kinh tế, cạnh tranh thông tin đến những hạn chế về nguồn lực và tiếp cận công chúng. Trong thời đại công nghệ, ngành công nghiệp thuốc lá vẫn đang tiếp tục quảng bá sản phẩm của mình theo nhiều hình thức khác nhau. Đối tượng tiếp cận với quảng cáo, tiếp thị thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trên internet chủ yếu là người trẻ (dưới 35 tuổi). Phần lớn trong số họ bị ảnh hưởng bởi quảng cáo trên TikTok, Facebook.
TS. Nguyễn Thu Hương - Chuyên gia Tổ chức STOP cảnh báo những thông tin sai lệch đang lan truyền về thuốc lá thế hệ mới. Ảnh: Trung Nguyên.
Theo TS. Nguyễn Thu Hương - Chuyên gia Tổ chức STOP, điều đáng nguy hại là đối tượng khách hàng mới bao gồm cả phụ nữ và thanh thiếu niên, thậm chí là trẻ em. Các loại thuốc lá thế hệ mới được áp dụng nhiều chiến thuật tiếp thị khác nhau như hình thức hấp dẫn, giá cả phải chăng, hương vị đa dạng... và được mô tả như một lối sống “thời thượng” với giới trẻ.
Mặt khác, việc quảng bá các bộ lọc phân huỷ sinh học là một ví dụ về chiến dịch tẩy xanh của ngành công nghiệp thuốc lá. Trong khi thực tế, đây là một ngành sản xuất cực kỳ độc hại đối với môi trường.
Truyền thông sáng tạo và có đích đến
Trong bối cảnh cạnh tranh thông tin, nội dung phòng chống tác hại thuốc lá nếu không có sự chuyển biến cách thức tiếp cận thì rất khó thu hút công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Đặc biệt, báo chí cũng đang đứng trước yêu cầu sản xuất nội dung đa dạng, hấp dẫn hơn để tạo nên thông điệp đủ sức lan tỏa.
Với kinh nghiệm nhiều năm triển khai các hoạt động truyền thông phòng chống tác hại thuốc lá, ông Vũ Mạnh Cường đề xuất cần có những ý tưởng, kế hoạch truyền thông sáng tạo. Trong đó có kết hợp thông tin từ báo chí chính thống, truyền thông cộng đồng với truyền thông qua mạng xã hội. Đặc biệt, cần hướng đến các đối tượng cụ thể có tính nhạy cảm với việc hút thuốc lá nhưng lại khó tiếp cận, như thanh thiếu niên 13-15 tuổi, đàn ông nông thôn, công nhân khu công nghiệp, người dân tộc thiểu số, phụ nữ, người dân hải đảo... Các cơ quan báo chí, truyền thông có thể phối hợp với các nhóm mạng xã hội có sẵn liên quan đến những đối tượng này, xây dựng nội dung phòng chống tác hại thuốc lá để lồng ghép tuyên truyền thường xuyên.
Các phóng viên, nhà báo thảo luận và đề xuất những thông điệp phòng chống tác hại thuốc lá. Ảnh: Trung Nguyên.
Để nâng cao chất lượng bài viết, cần tổ chức các khóa tập huấn cho nhà báo về tác hại thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử, và cách phân tích dữ liệu khoa học. Xây dựng mối quan hệ hợp tác giữa các cơ quan báo chí với Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, WHO và Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá để đảm bảo thông tin chính xác và nhất quán. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh phóng sự điều tra để vạch trần các chiến thuật của ngành công nghiệp thuốc lá.
Tại buổi tập huấn, các chuyên gia đã làm rõ hơn về sự can thiệp của các công ty thuốc lá trong quá trình xây dựng và thực thi chính sách về kiểm soát thuốc lá trên thế giới; sản phẩm thuốc lá thế hệ mới và quảng cáo, thông tin sai lệch; những ảnh hưởng của việc sản xuất và sử dụng thuốc lá đến môi trường, các chính sách tại Việt Nam...
Các phóng viên, nhà báo cũng thảo luận và đề xuất những thông điệp, cách thức truyền thông hướng đến một số đối tượng cụ thể. Trong đó có nhiều giải pháp như tạo ra những video ngắn, thông điệp sắc sảo trên các nền tảng như TikTok, YouTube, Facebook; Tổ chức các cuộc thi viết, thi ảnh, hoặc video về tác hại của thuốc lá đối với môi trường để thu hút sự tham gia của công chúng; mời các nghệ sĩ, ca sĩ, những người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội tham gia chiến dịch để truyền cảm hứng giới trẻ về nói không với thuốc lá...
