Sử dụng các chất điều hòa sinh trưởng

Chất ĐHST tự nhiên là những hormon, chúng tồn tại tự nhiên trong cây trồng với hàm lượng rất nhỏ, chúng có khả năng di chuyển từ bộ phận này sang bộ phận khác của cây và có tác dụng điều hoà quá trình trao đổi chất.

Các ĐHST tự nhiên được chia thành 5 nhóm chính là nhóm Auxin, Gibberellin, Cytokinin, Absisic Acid và Etylen. Nhóm Auxin gồm các chất chính: -Acid Indolacetic (IAA), (-Naptilacetic -NAA), (-Naptilacetic -NAA) và Acid Indolbutilic (IBA).

Nhóm Auxin có tác dụng: Kích thích phân chia và kéo dài tế bào; Cần thiết cho sự hình thành rễ, kích thích ra rễ; Kích thích sự lớn lên của bầu quả. Nhóm Gibberellin (GA) có hàng chục chất khác nhau, nhưng thông dụng nhất là từ GA1 đến GA5, trong đó GA3 có tác dụng mạnh nhất.

Gibberellin có tác dụng kích thích sự phát triển của tế bào theo chiều dọc; Kích thích sự sinh trưởng và phát triển của cây theo chiều cao, làm thân vươn dài, giúp hình thành các chồi nách nhiều hơn; Làm mất hạt của quả, phá giai đoạn ngủ nghỉ của hạt để kích thích hạt nảy mầm; Tăng số lượng lá, thay đổi hình dạng và tăng diện tích của lá; Kìm hãm sự phát triển của bộ rễ; Kích thích ra hoa, kéo dài cuống hoa, giúp hoa to hơn. Tuy nhiên Gibberellin chỉ phát huy tốt tác dụng khi cây trồng có đầy đủ dinh dưỡng N, P, K. Cytokinin được cây tổng hợp từ một bộ phận của rễ và từ rễ vận chuyển lên các bộ phận khác của cây. Người ta đã chiết xuất được Cytokinin từ hạt ngô (bắp) non.

Cytokinin có tác dụng kích thích sự phân chia tế bào (đặc biệt trong trường hợp kết hợp với Auxin); Kích thích chồi phát triển; Hạn chế quá trình phân huỷ diệp lục tố; tăng độ nhớt của tế bào từ đó tăng tính chống chịu của cây với nhiệt độ cao, hạn hán, phèn mặn, độc tố, nấm và vi sinh gây bệnh; Ngăn cản sự hoá già của mô (làm cho hoa, rau, trái cây tươi lâu hơn).

Nhóm Absisic Acid có tác dụng ức chế sự phát triển của cây (có thể dùng để phun nhằm hạn chế sự ra hoa của mía, làm mía rụng lá hàng loạt để thu hoạch thuận lợi); Ức chế quá trình nảy mầm của hạt (dùng bảo quản hạt giống lâu dài), ức chế quá trình phát triển của chồi và hoa (giúp ra hoa muộn, ra trái vụ); Tăng khả năng chống chịu với các điều kiện bất thuận của cây (kích thích đóng khí khổng, làm hạn chế thoát hơi nước khi cây gặp hạn).

Nhóm Etylen có tác dụng kìm hãm sự phát triển của lá, kìm hãm sự phân chia tế bào; Kích thích quá trình già của lá và rụng lá trên cây; Kích thích cây ra hoa sớm (dứa, khóm); Kích thích quá trình chín của quả và phát triển của hạt và củ; Kích thích quá trình vận chuyển nhựa của cây (cao su).

Gần đây có tình trạng sử dụng các chất điều hoà sinh trưởng không đúng dẫn đến tác dụng ngược như dùng GA3 phun cho mạ hay dùng kích thích sinh trưởng quá mức cần thiết cho rau ăn lá, tiêm Ethrel cho mít còn quá xanh để gây chín hay phun Ethrel cho đống cà phê xanh đã thu hái để làm đỏ vỏ không những ít tác dụng mà còn tốn kém, lãng phí và làm cho chất lượng các mặt hàng này rất thấp.

Bắt chước thiên nhiên, con người đã điều chế ra các chất ĐHST nhân tạo mang nhiều lợi ích cho trồng trọt như kích thích nảy mầm của hạt giống, kích thích ra rễ (giâm cành, chiết cành), kích thích sinh trưởng, kích thích ra hoa đậu quả, đến tạo quả không hạt, kích thích quá trình chín hay kéo dài thời gian chín của quả... dùng Etylen để kích thích ra hoa ở dứa hay kích thích chảy mủ cao su. Ethrel hay Ethephon dùng trong việc kích thích ra hoa sớm, ra trái vụ ở xoài và cây ăn trái.

Các chất ĐHST mang lại nhiều bổ ích. Tuy nhiên việc sử dụng chúng như con dao 2 lưỡi, nếu sử dụng đúng loại, đúng liều lượng, đúng nồng độ và đúng thời kỳ của cây mới cho được kết quả tốt, còn nếu chúng ta không áp dụng 4 đúng trên sẽ không có tác dụng hoặc tác dụng ngược.

TS. NGUYỄN XUÂN TRƯỜNG