Vùng đất thị xã Chũ - Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang được mệnh danh thủ phủ của trái vải thiều, một đặc sản đã vượt ra khỏi ranh giới địa phương để trở thành niềm tự hào của nông sản Việt. Vải thiều ở đây đã không còn dừng lại ở câu chuyện của một loại trái cây, mà còn là câu chuyện của hương đất, của tình người, của sự cần cù, sáng tạo và một khát vọng không ngừng vươn xa.
Cứ mỗi độ hè sang, khi những cơn mưa rào cuối xuân vừa dứt, nhường chỗ cho những tia nắng vàng óng ả của mùa hạ, cũng là lúc vùng đất Chũ và Lục Ngạn lại như bừng tỉnh. Không khí khẩn trương, rộn ràng của một mùa vải mới lại len lỏi vào từng mái nhà, từng con ngõ nhỏ, trên từng gương mặt người nông dân.
Năm 2025, dẫu có những khó khăn do tiết trời nắng hạn đầu mùa khiến trái vải có phần nhỏ hơn thường lệ, nhưng trong ánh mắt của những người con đất vải vẫn lấp lánh một niềm tin, một sự kỳ vọng vào vụ mùa bội thu.
Thị xã Chũ, một đơn vị hành chính trẻ trung vừa được chia tách từ huyện Lục Ngạn vào đầu năm 2025, cùng với huyện Lục Ngạn (mới), vẫn giữ vững vị thế là “thủ phủ” vải thiều của cả nước. Với tổng diện tích toàn vùng lên đến trên 17.500 ha, dự kiến mang lại sản lượng khoảng 100.000 tấn quả tươi trong năm 2025, trong đó riêng thị xã Chũ đóng góp khoảng 43.000 tấn từ 7.200 ha canh tác (bao gồm 11.000 tấn vải sớm và 32.000 tấn vải chính vụ).
Điều gì đã làm nên sự đặc biệt cho trái vải thiều vùng đất thị xã Chũ - Lục Ngạn? Đó chính là sự ưu ái của thiên nhiên, chất đất feralit đỏ vàng trên nền sa thạch và phiến thạch sét, với tầng canh tác dày, khả năng thoát nước tốt, đã cung cấp nguồn dinh dưỡng dồi dào cho cây vải. Khí hậu bốn mùa rõ rệt của vùng Đông Bắc Bắc Giang cũng đóng một vai trò quyết định: “Mùa đông đủ se lạnh để cây vải ngủ đông, tích lũy nhựa sống, phân hóa mầm hoa một cách trọn vẹn; mùa xuân ấm áp với những cơn mưa phùn nhẹ nhàng đánh thức những chùm nụ e ấp hé nở; và mùa hè chan hòa nắng gió để trái vải căng mình, chín mọng, tích tụ vị ngọt tinh túy nhất của đất trời”.
Chính các yếu tố “thiên thời, địa lợi” ấy đã tạo nên hương vị độc đáo, không thể trộn lẫn của trái vải thiều vùng đất thị xã Chũ: “Lớp vỏ mỏng, đỏ au tự nhiên khi vừa độ chín, căng bóng, lớp cùi dày, trắng trong, mọng nước, hạt nhỏ, khi chín có vị ngọt đậm đà và hương thơm nồng nàn, phảng phất, đặc trưng, chỉ ngửi thôi cũng đủ thấy nao lòng, nhớ mãi”.
Chị Hà Thúy Phương, (Trung tâm xúc tiến đầu tư Liên minh Hợp tác xã Việt Nam) cho biết: “Thị xã Chũ có chất đất và khí hậu rất phù hợp để cây vải phát triển, chính vì thế nên nhiều nơi tại thị xã đã được chọn là vùng điểm để sản xuất theo tiêu chuẩn tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP. Riêng năm nay, vải thiều ở thị xã Chũ không chỉ đạt về sản lượng mà chất lượng cũng rất tốt, mẫu mã cũng rất đẹp. Hy vọng sản lượng xuất khẩu sang các nước sẽ nhiều hơn”.
Ở góc độ người dân trồng vải, anh Dư Văn Dũng, trú tại phường Hồng Giang (thị xã Chũ), bộc bạch: “Năm nay, dù nắng hạn đầu vụ, nhờ chăm sóc kỹ, áp dụng kỹ thuật tưới tiêu, cây vẫn đậu quả sai trĩu, hứa hẹn bội thu. Chúng tôi không chỉ làm theo kinh nghiệm mà còn chủ động học hỏi, áp dụng kỹ thuật mới từ chọn giống, bón phân, tỉa cành đến phòng trừ sâu bệnh an toàn. Nhờ vậy, chất lượng vải tốt hơn, quả to đều, mã đẹp, thương lái mua giá cao, ổn định”.
Lời chia sẻ của anh Dũng cũng là tâm tư chung của những nông hộ trồng vải tại Chũ và Lục Ngạn. Họ không chỉ coi cây vải là nguồn thu nhập chính, là “cây làm giàu” mà còn là một phần di sản quý báu, một niềm tự hào của quê hương. Họ nâng niu, chăm sóc từng gốc vải như chăm sóc chính những đứa con của mình, đổ bao mồ hôi, công sức, gửi gắm vào đó bao hy vọng về mùa vải bội thu, một cuộc sống đủ đầy. Và chính từ tình yêu, sự tận tâm ấy, những trái vải thiều thị xã Chũ mang trong mình không chỉ vị ngọt của tự nhiên mà còn cả vị ngọt của tình người, của sự chắt chiu, cần mẫn.
Trong bối cảnh thị trường ngày càng khắt khe, người tiêu dùng thông thái đặt yếu tố an toàn thực phẩm lên hàng đầu, hương vị thơm ngon tự nhiên là chưa đủ. Tỉnh Bắc Giang cùng thị xã Chũ đã quyết liệt chỉ đạo, hỗ trợ nông dân xây dựng quy trình sản xuất tiên tiến, tiêu chuẩn quốc tế, và hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch. Đây chính là hành trình kiến tạo những “tấm hộ chiếu xanh” đầy quyền lực, giúp trái vải đặc sản tự tin chinh phục thị trường khó tính nhất.
Nền tảng để tạo nên giá trị và thương hiệu cho trái vải ở vùng thị xã Chũ và Lục Ngạn chính là việc tuân thủ nghiêm ngặt VietGAP và GlobalGAP. Hiện nay, riêng thị xã Chũ đã có 5.024,81 ha VietGAP, dự kiến cho sản lượng 35.000 tấn năm 2025. Diện tích GlobalGAP, quan trọng cho việc thâm nhập thị trường xuất khẩu cao cấp (Nhật Bản, EU, Mỹ, Úc), cũng không ngừng mở rộng.
Để đạt chứng nhận, nông dân phải học hỏi, thay đổi tư duy, tuân thủ quy trình canh tác nghiêm ngặt, đảm bảo an toàn sản phẩm, bền vững hệ sinh thái. Từ chọn giống chất lượng, cải tạo đất, ưu tiên phân hữu cơ, đến quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) - “chìa khóa vàng” với các biện pháp sinh học, thuốc bảo vệ thực vật sinh học, thảo mộc. Nếu dùng thuốc hóa học, phải tuân thủ “4 đúng” và thời gian cách ly, không dùng thuốc, hoạt chất bị cấm.
Ông Ngô Văn Hùng, một nông dân tại phường Thanh Hải có vườn vải GlobalGAP rộng 2ha, chia sẻ: “Làm theo GlobalGAP, ban đầu phức tạp hơn, phải ghi chép cẩn thận. Nhưng quen rồi, hiệu quả rõ rệt, ai cũng phấn khởi. Cây vải khỏe, ít sâu bệnh, chất lượng quả vượt trội, an toàn cho người dùng. Vải xuất khẩu sang Nhật Bản giá cao, ổn định là niềm vui, khẳng định công sức được đền đáp”.
Trung tâm Dịch vụ - Kỹ thuật nông nghiệp thị xã Chũ và các cơ quan chuyên môn thường xuyên tập huấn, cập nhật kiến thức, đồng thời tăng cường giám sát. Tỉnh Bắc Giang đã đi đầu xây dựng hệ thống mã số vùng trồng (PUC) và cơ sở đóng gói (PHC). Toàn vùng Lục Ngạn - Chũ có 126 mã số vùng trồng xuất khẩu, thị xã Chũ quản lý 49 mã (Trung Quốc 14, Nhật Bản 16, Úc 13, Thái Lan 06). Thị xã Chũ có 20 cơ sở đóng gói được cấp mã số. Mỗi mã số là hệ thống thông tin chi tiết, đảm bảo mỗi lô hàng có nguồn gốc rõ ràng, chất lượng đồng đều.
Ông Ngô Văn Liên – Giám đốc HTX Nông nghiệp Thanh Hải - nhấn mạnh: “Mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói là 'giấy thông hành' để vào thị trường lớn, giá trị cao. Nó giúp dễ dàng trong thủ tục hải quan, kiểm dịch, quan trọng hơn là đảm bảo uy tín, chất lượng với đối tác quốc tế. Để giữ mã số, chúng tôi phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định vệ sinh, sơ chế, đóng gói, không sai sót”.
Hầu hết sản phẩm vải thiều chất lượng cao, đặc biệt hàng xuất khẩu và siêu thị, đều dán tem truy xuất nguồn gốc QR code. Người tiêu dùng quét mã là biết “hành trình” trái vải, tạo niềm tin, nâng cao trách nhiệm người sản xuất, bảo vệ thương hiệu vải thiều Bắc Giang.
Với cam kết sản xuất an toàn, quy trình chuẩn mực, hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch, vải thiều thị xã Chũ chinh phục người tiêu dùng bằng hương vị và sự an tâm. Đây là "hộ chiếu xanh" để trái vải đặc sản Bắc Giang tiếp tục vươn xa, khẳng định vị thế trên bản đồ nông sản thế giới.
Với chất lượng vượt trội và quy trình chuẩn hóa, trái vải thiều thị xã Chũ không chỉ là niềm tự hào mà còn là nông sản Việt được mong chờ. Hành trình chinh phục thị trường của những “viên ngọc đỏ” này là câu chuyện nỗ lực, từ đáp ứng khẩu vị trong nước đến vượt rào cản kỹ thuật quốc tế.
Thị trường trong nước được là bệ phóng vững chắc, với sức tiêu thụ mạnh mẽ. Ngay từ đầu vụ, tỉnh Bắc Giang đã chủ động hợp tác với hệ thống phân phối lớn, tổ chức hội nghị xúc tiến, kết nối cung cầu, đảm bảo đầu ra ổn định, chuẩn hóa sản phẩm. Bên cạnh đó, các sàn thương mại điện tử cũng được khai thác tối đa để trái vải dễ dàng tiếp cận người tiêu dùng như: Sendo, Lazada, Shopee, Tiki, Voso, Postmart. Người nông dân, HTX đều thông thạo việc livestream bán hàng tại vườn, thu hút hàng ngàn đơn hàng.
Ông Đặng Văn Phú, một chủ vườn vải phường Hồng Giang, chia sẻ: “Vải vào siêu thị đòi hỏi chất lượng, mẫu mã rất cao. Chúng tôi tuân thủ VietGAP, quả đều, đẹp, không dập nát, không dư lượng thuốc. Dù vất vả hơn, giá bán ổn định và cao hơn bán trôi nổi. Nhiều năm nay, siêu thị về tận vườn ký hợp đồng, chúng tôi yên tâm sản xuất”.
Bên cạnh thị trường trong nước, khát vọng “xuất ngoại” luôn là mục tiêu chiến lược. Vải thiều Bắc Giang ngày càng tự tin có mặt tại thị trường khó tính. Trung Quốc vẫn là đối tác quan trọng, nhưng yêu cầu ngày càng cao. Tỉnh chủ động làm việc với đối tác Trung Quốc, tạo thuận lợi thông quan.
Việc chinh phục thị trường “khó tính” như: Nhật Bản, Mỹ, EU, Úc, Hàn Quốc, Trung Đông, Canada,... cũng là để khẳng định đẳng cấp của vải thiều Chũ. Vải thiều là trái cây Việt đầu tiên được bảo hộ Chỉ dẫn địa lý tại Nhật Bản. Quy trình từ canh tác GlobalGAP đến vận chuyển đều phải tuân thủ nghiêm ngặt.
Theo ông Đỗ Hoàng Phương, Giám đốc Công ty CP XNK Thực phẩm Toàn Cầu, mỗi thị trường có "hàng rào" kỹ thuật riêng: dư lượng thuốc, kích thước, đóng gói. Nhật Bản khắt khe dư lượng, EU chuộng bền vững. Doanh nghiệp phải cập nhật, đầu tư công nghệ bảo quản, liên kết chặt chẽ với HTX, nông dân kiểm soát chất lượng đầu vào. Dù thách thức, giá trị mang lại cao hơn, và đó là niềm tự hào mang sản phẩm Việt chất lượng ra thế giới.
Tỉnh Bắc Giang thường xuyên khảo sát thị trường, tham gia hội chợ quốc tế, làm việc với thương vụ. Chính sách hỗ trợ phát triển ngành vải (vốn, công nghệ, bảo quản, chế biến sâu) được triển khai mạnh mẽ. Từ đó, thương hiệu vải thiều Chũ ngày càng tỏa sáng, mang lại giá trị kinh tế và niềm tự hào nông sản Việt.
Vải thiều Chũ còn là “người kể chuyện”, mời gọi du khách về miền đất giàu sản vật, văn hóa và cảnh sắc. Khi vườn vải ửng hồng, Chũ - Lục Ngạn rộn ràng bước chân du khách. Trái vải đang dần trở thành “thỏi nam châm” du lịch.
Chương trình “Thị xã Chũ mùa vải chín”, với kinh phí dự kiến 370 triệu đồng năm 2025, đặt mục tiêu biến mùa vải thành mùa lễ hội, trải nghiệm văn hóa. Du khách hòa mình vào miệt vườn, tự tay hái vải, thưởng thức vị ngọt tươi rói, giao lưu với nông dân.
Chị Phạm Thu Uyên, Phó Giám đốc HTX Du lịch trải nghiệm Garden Việt, chia sẻ: “HTX chúng tôi có 5-6 năm kinh nghiệm tổ chức tour. Du khách muốn trải nghiệm, hòa mình vào cuộc sống bản địa. Mùa vải chín là cơ hội tuyệt vời, khách quay lại nhiều, có đoàn từ Sài Gòn lưu trú. Họ không chỉ thăm vườn vải mà còn hái trái cây khác, tham quan làng nghề mỳ Chũ, tìm hiểu văn hóa dân tộc”.
Ngoài du lịch, cơ hội quảng bá sản phẩm OCOP, mùa vải chín còn có sức hút về văn hóa đa sắc màu của 8 dân tộc anh em (đồng bào dân tộc thiểu số trên 51%). Du khách kết hợp khám phá mùa vải với thăm Khu di tích Đền Hả, chùa Am Vãi, đắm mình trong Dân ca Sán Chí, Cao Lan, hát Then. Hồ Cấm Sơn, Khuôn Thần cũng là điểm đến lý tưởng.
Bà Nguyễn Thu Trang, một du khách đến từ Hải Phòng, vui vẻ cho biết: “Tôi thực sự ấn tượng vẻ đẹp vườn vải tại thị xã Chũ. Được tự tay hái vải chín mọng, nghe nông dân kể chuyện cây vải, văn hóa độc đáo là trải nghiệm vô cùng thú vị, ý nghĩa. Chắc chắn tôi sẽ giới thiệu bạn bè, người thân đến đây cảm nhận vào mùa vải năm sau”.
Vùng vải thiều thị xã Chũ và huyện Lục Ngạn nói chung có 33 sản phẩm OCOP từ 3 sao (1 sản phẩm 5 sao là vải thiều Lục Ngạn, 11 sản phẩm 4 sao, 22 sản phẩm 3 sao). Giới thiệu, mua sắm OCOP tại điểm du lịch nâng cao giá trị nông sản, tăng thu nhập. Nhiều HTX, hộ gia đình đầu tư sản phẩm chế biến sâu từ vải.
Anh Nguyễn Văn Hùng, chủ một vườn vải kết hợp du lịch xã Thanh Hải, hồ hởi: “Từ khi mở vườn đón khách, hiệu quả kinh tế rõ rệt. Chúng tôi bán được nhiều vải tươi giá tốt hơn tại vườn, bán được sản phẩm chế biến như vải sấy, mật ong hoa vải. Du khách, nhất là gia đình có con nhỏ, thích trải nghiệm nhà nông, tự hái quả, thưởng thức món dân dã. Đây là hướng đi giúp thu nhập ổn định, bền vững, quảng bá quê hương”.
Tuy nhiên, việc phát triển du lịch gắn với trải nghiệm vùng sản xuất nông nghiệp, các sản vật đặc trung tại thị xã Chũ mới ở mức manh nha, việc phát triển vẫn còn nhiều khó khăn. “Thuận lợi là có sự ủng hộ của lãnh đạo, sản vật đặc trưng, làng nghề. Chúng tôi xây dựng tour đa dạng. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất là đất đai để mở rộng, đầu tư hạ tầng du lịch bài bản, chuyên nghiệp, đặc biệt dịch vụ lưu trú đạt chuẩn để giữ chân du khách ở lại lâu hơn, chi tiêu nhiều hơn. Cần có dịch vụ lưu trú tốt và hoạt động về đêm”, chị Phạm Thu Uyên trăn trở.
Theo UBND thị xã Chũ, để thúc đẩy phát triển du lịch gắn với vùng trồng vải và các danh thắng khác trên địa bàn, phòng Văn hóa và Thông tin của thị xã đang xây dựng kế hoạch dài hơi phát triển du lịch miệt vườn, khai thác tiềm năng du lịch sinh thái, trải nghiệm, làm sống dậy văn hóa. Ba làng nghề truyền thống và các nghề tiềm năng khác sẽ được kết hợp vào tour du lịch. Mùa vải chín mở ra cơ hội mới, làm giàu thêm mảnh đất và con người, tạo “kiềng ba chân” vững chắc cho tương lai.
Hành trình của trái vải thiều Chũ - Lục Ngạn không chỉ dừng lại ở việc đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước. Lớn hơn thế, đó là một khát vọng cháy bỏng - xây dựng một thương hiệu nông sản quốc gia mạnh, đủ sức cạnh tranh và khẳng định vị thế trên bản đồ nông sản toàn cầu. Tầm nhìn này đang được tỉnh Bắc Giang, cùng với thị xã Chũ và huyện Lục Ngạn cụ thể hóa bằng những chiến lược toàn diện, những giải pháp đột phá trong công tác xúc tiến thương mại và mở rộng thị trường.
Vải thiều vùng thị xã Chũ và Lục Ngạn được cấp Chứng nhận Chỉ dẫn địa lý từ năm 2008, bảo hộ nhãn hiệu tại 8 quốc gia và là trái cây đầu tiên của Việt Nam được bảo hộ Chỉ dẫn địa lý tại Nhật Bản. Đặc sản vải thiều của HTX Nông nghiệp sản xuất và kinh doanh dịch vụ tổng hợp Hồng Xuân (phường Hồng Giang, thị xã Chũ) đã vinh dự đạt chứng nhận OCOP 5 sao cấp quốc gia.
Công tác xúc tiến thương mại những năm qua được đặt lên hàng đầu với những cách làm mới mẻ. Tỉnh Bắc Giang đã tăng cường hợp tác với các đơn vị vận chuyển, tổ chức các hoạt động xúc tiến tại các điểm du lịch trọng điểm. Sức mạnh của các sàn thương mại điện tử và các kênh phân phối trực tuyến được phát huy tối đa.
Đối với các thị trường quốc tế, Bắc Giang đã có nhiều năm kinh nghiệm và xây dựng được mối quan hệ tốt, đặc biệt là với các thị trường khó tính như: Mỹ, EU, Nhật Bản. Với thị trường truyền thống Trung Quốc, sự chủ động làm việc với các cửa khẩu hai bên nhằm tạo điều kiện lưu thông thuận lợi nhất cho trái vải luôn được duy trì.
Bên cạnh đó, việc phát triển chế biến sâu để đa dạng hóa sản phẩm, phục vụ thị trường quanh năm và phát triển du lịch gắn với thương hiệu vải thiều cũng là những giải pháp quan trọng đang được tỉnh Bắc Giang và các địa phương quyết liệt triển khai, nhằm tối đa hóa giá trị của “cây vải - cây vàng” này.
Ông La Văn Nam - Phó Giám đốc Sở Công Thương Bắc Giang - chia sẻ: “UBND tỉnh Bắc Giang đã chủ động xây dựng kế hoạch xúc tiến thương mại từ rất sớm. Điểm mới năm nay là sau khi tổ chức các đoàn khảo sát thị trường, đặc biệt là thị trường Trung Quốc, chúng tôi sẽ tổ chức một hội nghị quốc tế ngay tại Bắc Giang để giới thiệu vải thiều với bạn bè trong nước và quốc tế, mục tiêu là ký kết ngay hợp đồng với các nhà phân phối, kênh tiêu thụ, sàn thương mại điện tử”.
Hành trình xây dựng thương hiệu vải thiều thị xã Chũ nói riêng và cả vùng Chũ - Lục Ngạn nói chung thành sản phẩm quốc gia là chặng đường đầy tâm huyết. Với nền tảng vững chắc, hạ tầng hoàn thiện, chiến lược bài bản, sự đồng lòng của cả hệ thống, khát vọng này sẽ không còn xa. Và khi nhìn cách người dân chăm sóc vườn vải, cách các hợp tác xã triển khai sản xuất, cách mà các doanh nghiệp chuẩn bị và trách nhiệm của chính quyền địa phương trước khi vào vụ, chúng tôi thấy rõ niềm tin, sự tự hào của con người nơi đây đặt vào những trái vải đỏ mọng. Họ rất tự tin và sẵn sàng mọi thứ để đưa trái vải quê hương chinh phục thị trường trong nước cũng như toàn cầu.