PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh: Cá rô phi là loài lành tính, giàu đạm

Rô phi không sinh độc tố

“Cá rô phi là loài lành tính, giàu đạm. Bản thân con cá không có độc tố”, PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, chuyên gia Viện Công nghệ Sinh học và Công nghệ Thực phẩm (Đại học Bách khoa Hà Nội) chia sẻ với Báo Nông nghiệp và Môi trường về loài cá đang nuôi ở 130 quốc gia và có mặt thường xuyên trong bữa ăn của người Việt.

Theo ông Thịnh, rô phi vốn không sản sinh độc tố gây hại sức khỏe con người. Những lo ngại gắn với loài cá nước ngọt này, theo một số thông tin đăng tải trên Internet vừa qua, chủ yếu bắt nguồn từ đặc tính ăn tạp và khả năng thích nghi cao của chúng.

Cá rô phi có thể sống trong môi trường nước kém chất lượng, từ đó dễ nhiễm vi sinh hoặc chất bẩn. “Loài cá này ăn tạp, nếu thả trong ao tù, nước bẩn, có thể sẽ mang vi sinh và tạp chất ở ruột, mang. Nhưng đó là câu chuyện môi trường, không phải bản thân con cá”, ông Thịnh giải thích.

Bài liên quan

TS. Phạm Anh Tuấn: 'Thông tin cá rô phi ăn vào chẳng khác thuốc độc là vớ vẩn'

Thực tế, nhiều khảo sát cho thấy phần thịt cá rô phi thường có mức tích lũy kim loại thấp, trong khi mối nguy chủ yếu tập trung ở gan, ruột hoặc mang nếu vùng nuôi ô nhiễm. Đó cũng là lý do các nước nhập khẩu lớn như Hoa Kỳ, châu Âu luôn yêu cầu chuỗi sản xuất kiểm soát môi trường và loại bỏ khâu nuôi trong thủy vực không bảo đảm. Chính các cơ chế này đã giúp cá rô phi duy trì vị thế thương mại toàn cầu.

Về lo ngại tỷ lệ Omega-6 trong thịt rô phi cao hơn cá biển béo, các nhà khoa học hàng đầu thế giới có quan điểm khá thống nhất xung quanh vấn đề này. Từ đó xuất hiện tin đồn ăn nhiều cá rô phi có thể gây viêm mạn tính cho gan, thận, nhất là với thói quen tiêu dùng nhiều thịt đỏ và dầu thực vật. Tuy nhiên, PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh cho rằng, đây là cách diễn giải thiếu cơ sở. “Omega-3 và Omega-6 đều là axit béo thiết yếu, cơ thể không tự tổng hợp được, bắt buộc phải nạp từ thực phẩm. Thừa thì đào thải, không thể kết luận chỉ ăn cá rô phi là gây viêm”, ông phân tích.

Vấn đề quan trọng hàng đầu với người tiêu dùng, là cân bằng khẩu phần ăn, đa dạng hóa nguồn thực phẩm, chứ không loại bỏ một loài cá. Thậm chí, nhiều nghiên cứu mới chứng minh thành phần dinh dưỡng của cá rô phi có thể cải thiện nhờ công nghệ nuôi. Điều này cho thấy hàm lượng dinh dưỡng của cá rô phi không cố định mà có thể thay đổi theo cách nuôi.

Cá rô phi là nguồn thực phẩm được giao dịch sôi động trên toàn cầu. Các thị trường nhập khẩu lớn đã dựng hàng rào kỹ thuật rất chặt liên quan đến rô phi thành phẩm. Ủy ban Codex FAO/WHO cấm tuyệt đối một số chất như Malachite green. FDA và EU kiên quyết từ chối nhập khẩu nếu phát hiện dư lượng thuốc thú y chưa được phê duyệt, bất kể hàm lượng nhỏ đến đâu. Điều này đồng nghĩa, là cá rô phi có mặt tại Hoa Kỳ hay châu Âu là sản phẩm đã vượt qua vòng kiểm soát gắt gao nhất. Không thể tồn tại tình trạng “nhiễm độc đại trà” như những lo ngại cảm tính.

Ở góc độ người tiêu dùng, PGS Thịnh chia sẻ khó khăn về việc không thể phân biệt chất lượng rô phi bằng mắt thường, cũng như khó biết cá được nuôi từ vùng nước nào. Do đó, ông đưa ra những lưu ý cụ thể như: Chọn nguồn gốc sản phẩm rõ ràng, mua ở hệ thống phân phối uy tín, ưu tiên có thể truy xuất nguồn gốc.

Khi sơ chế phải lưu ý mổ bỏ ruột, làm sạch mang, loại bỏ lớp nhớt, thậm chí bỏ đầu. Đây là những phần dễ chứa vi sinh hoặc chất bẩn. Nấu chín cá phải đạt 63 độ C (nhiệt độ tại lõi của thực phẩm), đảm bảo loại bỏ vi khuẩn, ký sinh. Chuẩn này cũng là khuyến cáo chung của các cơ quan an toàn thực phẩm quốc tế. Bên cạnh đó, bảo quản lạnh liên tục cá thành phẩm, nhất là phi lê, tránh để cá ở nhiệt độ phòng quá lâu trước khi chế biến.

“Cá rô phi an toàn nếu chọn nguồn gốc rõ ràng và xử lý đúng cách. Bản thân con cá không có độc tố gì”, ông Thịnh nhấn mạnh.

Giá trị toàn cầu và tại Việt Nam

Cá rô phi hiện diện ở khoảng 130 quốc gia, trở thành nguồn cung đạm quan trọng cho hàng triệu gia đình. Sản lượng toàn cầu ước tính 6,5-7 triệu tấn mỗi năm. Trong đó, Hoa Kỳ, Trung Quốc, Brazil, Ai Cập là những thị trường tiêu thụ lớn nhất. Hoa Kỳ thậm chí coi rô phi là một trong những loại cá nhập khẩu nhiều nhất, bên cạnh tôm và cá hồi.

Ở Việt Nam, diện tích nuôi cá rô phi năm 2024 đạt hơn 40.000 ha, sản lượng hơn 310.000 tấn (số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường). Giá trị xuất khẩu loài cá này đạt hơn 40 triệu USD, tăng trên 130% so với năm 2023.

Việc các nước khó tính chấp nhận sản phẩm này là minh chứng rõ nhất cho thấy rô phi, khi được nuôi và chế biến đúng chuẩn, hoàn toàn đáp ứng yêu cầu an toàn thực phẩm quốc tế. 

Từ những cơ sở này, PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh khuyến nghị, thay vì lan truyền những định kiến cực đoan, cần nhìn vào thực tế. Cá rô phi vốn không độc. Rủi ro chỉ phát sinh khi môi trường ô nhiễm hoặc khâu sơ chế, bảo quản không đúng. 

PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh thừa nhận, một phần cá rô phi bán trên thị trường là từ nhập khẩu, chủ yếu ở dạng phi lê đông lạnh. Người tiêu dùng nên đọc kỹ nhãn, ưu tiên nhà nhập khẩu uy tín vì quy định về kháng sinh, chất kích thích tăng trưởng khác nhau ở mỗi nước.

Bên cạnh đó, người mua cũng cần phân biệt rõ cá rô phi với cá rô đồng. Cá rô đồng là loài khác, khó nuôi nên giá bán cao. Việc so sánh với rô phi thường dẫn đến đánh giá lệch. Rô phi rẻ không đồng nghĩa kém an toàn hay kém dinh dưỡng, mà do năng suất nuôi cao và chuỗi chế biến tối ưu.