Luật Trẻ em 2016 xác định trẻ có quyền được chăm sóc sức khỏe, nuôi dưỡng, vui chơi và bảo vệ an toàn (Điều 14, 16 và 37). Đề án chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em 0-8 tuổi (Quyết định 1437/QĐ-TTg 2018) cũng nhấn mạnh việc nâng cao kỹ năng nuôi dưỡng và tương tác của cha mẹ. Trong thực hành hằng ngày, các quyền và chính sách này thể hiện qua năm nhóm nhu cầu nền tảng trẻ cần được đáp ứng ổn định.
Những năm đầu đời là giai đoạn trẻ phát triển nhanh nhất về thể chất, nhận thức và cảm xúc.
Những nhóm nhu cầu bảo đảm trẻ phát triển toàn diện
Nhu cầu đầu tiên là dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe. Trẻ dưới 6 tháng cần được bú mẹ hoàn toàn để bảo đảm miễn dịch và phát triển tối ưu. Từ 6-24 tháng, ngoài bú sữa mẹ, trẻ cần ăn bổ sung theo nguyên tắc “từ loãng đến đặc, từ ít đến nhiều”, với bữa ăn đủ bốn nhóm chất.
Theo dõi cân nặng - chiều cao hằng tháng giúp cha mẹ sớm nhận biết dấu hiệu suy dinh dưỡng hoặc chậm lớn. Về phòng bệnh, tiêm chủng đúng lịch theo Thông tư 10/2024/TT-BYT là biện pháp bảo vệ quan trọng giúp trẻ tránh các bệnh truyền nhiễm trong giai đoạn còn non nớt.
Để bữa ăn của trẻ thực sự góp phần vào chăm sóc phát triển toàn diện, cha mẹ cần bảo đảm mỗi bữa ăn đủ các nhóm chất dinh dưỡng cơ bản theo khuyến nghị của Viện Dinh dưỡng Quốc gia.
Gợi ý dinh dưỡng mỗi bữa ăn cho trẻ theo độ tuổi
Theo khuyến nghị của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, để chăm sóc phát triển toàn diện (PTTD) trẻ em, mỗi bữa ăn của trẻ cần bảo đảm đa dạng thực phẩm và đủ 4 nhóm dinh dưỡng cơ bản, gồm:
Nhóm bột đường: gạo, bún, mì, khoai, ngô
Nhóm đạm: thịt, cá, trứng, tôm, cua, đậu phụ
Nhóm chất béo: dầu ăn, mỡ, vừng, lạc
Nhóm vitamin và khoáng chất: rau xanh, quả chín
Tùy theo độ tuổi (ăn bổ sung từ 6 tháng, tăng dần đến 24 tháng), cha mẹ điều chỉnh độ thô - mềm, số bữa và lượng ăn phù hợp; ưu tiên thực phẩm tươi, an toàn, chế biến đa dạng để giúp trẻ phát triển tốt cả thể chất và trí tuệ.
Nguồn: Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em; khuyến nghị của Viện Dinh dưỡng Quốc gia.
Nhu cầu thứ hai là được yêu thương và gắn kết. Trẻ nhỏ học cách tin tưởng thông qua giọng nói, ánh mắt và sự phản hồi của người chăm sóc. Khi cha mẹ bế trẻ, ôm trẻ khi trẻ sợ hãi và phản hồi khi trẻ bập bẹ, trẻ hình thành cảm giác an toàn - yếu tố nền tảng cho sức khỏe tinh thần sau này. Tài liệu hành vi cho thấy sự nhất quán trong chăm sóc giúp trẻ dễ thích nghi, giảm lo âu và phát triển khả năng điều hòa cảm xúc.
Nhu cầu thứ ba là được kích thích nhận thức và ngôn ngữ. Não bộ trẻ phát triển mạnh nhất trong 36 tháng đầu đời và chịu ảnh hưởng lớn từ môi trường giao tiếp. Những hoạt động như nói chuyện, đọc sách tranh, mô tả sự vật, chơi phân loại hoặc ghép hình giúp trẻ mở rộng từ vựng, tăng khả năng chú ý và phát triển tư duy.
Trẻ nghe và bắt chước giọng nói người lớn ngay từ những tháng đầu, vì vậy tương tác đều đặn là chìa khóa để phát triển ngôn ngữ. Nội dung này cũng phù hợp với định hướng truyền thông trong Quyết định 1437/QĐ-TTg 2018, khuyến khích cha mẹ thực hiện tương tác sớm trong gia đình.
Não bộ trẻ phát triển mạnh nhất trong 36 tháng đầu đời và chịu ảnh hưởng lớn từ môi trường giao tiếp.
Nhu cầu thứ tư là được hỗ trợ hành vi và cảm xúc. Trẻ nhỏ chưa biết cách thể hiện nhu cầu đúng cách và chưa thể kiểm soát cảm xúc. Vì vậy, cha mẹ cần hướng dẫn thông qua khen ngợi hành vi tích cực, duy trì nếp sinh hoạt đều đặn và thiết lập các quy tắc đơn giản như chờ lượt hoặc cất đồ chơi sau khi chơi. Tài liệu hành vi nhấn mạnh việc la mắng không giúp trẻ “ngoan” hơn mà còn tạo áp lực và tăng lo âu. Ngược lại, sự bình tĩnh của cha mẹ giúp trẻ học cách tự trấn an và điều chỉnh hành vi.
Nhu cầu thứ năm là môi trường an toàn. Nghị định 56/2017/NĐ-CP xếp tai nạn thương tích như ngã, bỏng, điện giật, hóc dị vật và đuối nước vào nhóm nguy cơ cần ưu tiên phòng ngừa (Điều 11-14).
Trẻ nhỏ hiếu động và chưa nhận biết nguy hiểm, nên gia đình cần bố trí không gian phù hợp: che ổ điện, cất vật sắc nhọn, khóa cửa nhà tắm, lắp thanh chắn cầu thang và luôn giám sát chặt chẽ trẻ, đặc biệt khi trẻ ở gần nước. Môi trường an toàn không chỉ để phòng nguy cơ mà còn tạo điều kiện để trẻ khám phá đồ vật, vật liệu và không gian phù hợp lứa tuổi.
Cách cha mẹ đáp ứng 5 nhóm nhu cầu này trong sinh hoạt hằng ngày
Trong chăm sóc thể chất, cha mẹ nên duy trì sữa mẹ, xây dựng thực đơn ăn bổ sung đa dạng và theo dõi tăng trưởng định kỳ. Sử dụng sổ theo dõi sức khỏe giúp cha mẹ ghi nhớ lịch tiêm, trao đổi sớm với cán bộ y tế khi có dấu hiệu bất thường.
Trong phát triển trí tuệ và ngôn ngữ, cha mẹ có thể tận dụng mọi khoảnh khắc để trò chuyện: khi thay tã, tắm, đi dạo hoặc chuẩn bị bữa ăn. Đọc sách mỗi ngày, gọi tên đồ vật trong môi trường, phản hồi khi trẻ bập bẹ và khuyến khích trẻ bắt chước âm thanh là những hoạt động đơn giản nhưng đem lại hiệu quả cao.
Với trẻ lớn hơn một tuổi, cha mẹ có thể bổ sung thêm các trò chơi phân loại, tìm đồ vật, xếp khối và các hoạt động đòi hỏi giải quyết vấn đề ở mức độ đơn giản.
Trong hỗ trợ hành vi - cảm xúc, cha mẹ nên tạo lịch sinh hoạt ổn định, giải thích ngắn gọn khi trẻ bối rối và khen ngợi khi trẻ làm đúng. Trẻ học chủ yếu bằng quan sát nên cha mẹ cần làm mẫu hành vi tích cực: nói lời cảm ơn, chờ lượt hoặc dọn dẹp gọn gàng.
Về an toàn, cha mẹ nên rà soát lại không gian sống theo từng mốc tuổi của trẻ. Khi trẻ biết bò hoặc biết đi, rủi ro tăng lên đáng kể, đòi hỏi sự giám sát liên tục. Khi trẻ bắt đầu đến nhóm trẻ hoặc nhà trẻ, Thông tư 52/2020/TT-BGDĐT yêu cầu cơ sở giáo dục phối hợp chặt chẽ với gia đình để bảo đảm an toàn và hỗ trợ trẻ phát triển phù hợp độ tuổi (Điều 3).
Năm nhóm nhu cầu này sẽ được đáp ứng hiệu quả nhất khi gia đình kết hợp với hệ thống hỗ trợ: trạm y tế cơ sở, giáo viên mầm non, cộng tác viên trẻ em và các chương trình truyền thông trong Đề án 1437. Khi thông tin được truyền tải đúng và dễ tiếp cận, cha mẹ có nhiều cơ hội thực hành hơn, giúp trẻ phát triển toàn diện trong những năm đầu đời.
Tài liệu tham khảo dành cho cha mẹ:
📄 Quyết định 2780/QĐ-BYT ngày 29/08/2025 về Kế hoạch Tiêm chủng mở rộng giai đoạn 3 năm (2026-2028) 👉 [DOWNLOAD tại đây]
📘 Hướng dẫn chăm sóc sức khỏe và dinh dưỡng cho trẻ nhỏ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📗 Hướng dẫn phát triển trí tuệ và tương tác sớm với trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📙 Hướng dẫn hành vi - cảm xúc và kỹ năng an toàn cho trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
