Luật Trẻ em 2016 quy định trẻ có quyền được chăm sóc sức khỏe, nuôi dưỡng và sống an toàn (Điều 14 và Điều 37). Đề án chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em 0-8 tuổi (Quyết định 1437/QĐ-TTg) xác định truyền thông cho cha mẹ về dinh dưỡng, chăm sóc và an toàn là nhiệm vụ trọng tâm của hệ thống bảo vệ trẻ em.
Tuy vậy, trong thực tế, để chuyển hóa quyền và chính sách thành hành vi hằng ngày, cha mẹ cần hiểu rõ nhu cầu thiết yếu của trẻ trong giai đoạn 0-24 tháng.
Những nhu cầu cơ bản trong chăm sóc trẻ 0-24 tháng
Ở giai đoạn 0-6 tháng, nhu cầu quan trọng nhất của trẻ là dinh dưỡng đầy đủ và sự tiếp xúc gần gũi. Sữa mẹ được khuyến nghị là nguồn dinh dưỡng tối ưu vì giàu kháng thể và phù hợp với khả năng tiêu hóa chưa hoàn thiện của trẻ. Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu.
Việc bú mẹ theo nhu cầu, duy trì tư thế đúng và tiếp xúc da kề da giúp ổn định nhịp sinh học, tăng cường miễn dịch và tạo cảm giác an toàn cho trẻ. Các tài liệu kỹ thuật nhấn mạnh rằng nhịp bú - ngủ ổn định trong giai đoạn này có liên quan đến phát triển cảm xúc và nhịp sinh hoạt lành mạnh của trẻ ở giai đoạn sau.
Từ 6 tháng tuổi, ngoài bú sữa mẹ kéo dài đến 24 tháng tuổi, trẻ bắt đầu cần ăn bổ sung để đáp ứng tốc độ phát triển nhanh về thể chất và não bộ. Nguyên tắc “từ loãng đến đặc, từ ít đến nhiều, từ đơn giản đến đa dạng” giúp trẻ thích nghi dần với thức ăn mới. Mỗi bữa ăn cần đủ bốn nhóm chất và phù hợp khả năng nhai nuốt đang hoàn thiện.
Theo dõi cân nặng - chiều cao hằng tháng giúp phát hiện sớm các nguy cơ như suy dinh dưỡng, thừa cân hoặc chậm phát triển thể lực. Đây cũng là thời điểm nhiều trẻ bắt đầu tăng khả năng vận động như lẫy, bò, vịn đứng và tập đi, nên nhu cầu năng lượng và vi chất tăng lên đáng kể.
Bên cạnh dinh dưỡng, tiêm chủng là nhu cầu bảo vệ sức khỏe thiết yếu. Thông tư 10/2024/TT-BYT quy định danh mục các vaccine trẻ cần được tiêm theo từng mốc tuổi như viêm gan B, lao, bạch hầu - ho gà - uốn ván, bại liệt và sởi...
Tuân thủ lịch tiêm giúp giảm nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm và hạn chế biến chứng nặng, đặc biệt đối với trẻ dưới 1 tuổi.
Trẻ 0-24 tháng cũng trải qua giai đoạn bùng nổ về nhận thức và cảm xúc. Tài liệu phát triển trí tuệ chỉ ra rằng ngay từ những tháng đầu, trẻ đã có khả năng nhận diện âm thanh, ánh mắt và giọng nói quen thuộc. Trẻ học thông qua lặp lại, quan sát và bắt chước, vì vậy nhu cầu được trò chuyện, đọc sách và chơi cùng cha mẹ là vô cùng quan trọng. Những tương tác này tạo nền tảng cho ngôn ngữ, tư duy và khả năng chú ý.
Ở khía cạnh cảm xúc, trẻ cần môi trường ổn định và phản hồi nhất quán. Tài liệu hành vi nhấn mạnh rằng trẻ dưới 2 tuổi chưa thể tự điều chỉnh cảm xúc, do đó sự ôm ấp, dỗ dành và hướng dẫn nhẹ nhàng giúp trẻ cảm thấy an toàn để khám phá. Khi trẻ quấy khóc hoặc thất vọng, phản ứng nhẹ nhàng của cha mẹ giúp trẻ học cách bình tĩnh và xây dựng liên kết tin cậy.
Các thực hành cha mẹ nên ưu tiên mỗi ngày
Trong chăm sóc thể chất, cha mẹ nên ưu tiên ba thực hành: duy trì sữa mẹ, bảo đảm dinh dưỡng phù hợp và tiêm chủng đúng lịch. Với trẻ đã ăn bổ sung, bữa ăn cần đa dạng thực phẩm, chế biến mềm và phù hợp với khả năng nhai nuốt từng giai đoạn.
Cha mẹ cần tránh ép trẻ ăn hoặc kéo dài bữa quá lâu, vì điều đó có thể tạo áp lực và ảnh hưởng đến hành vi ăn uống của trẻ sau này. Trẻ cũng cần ngủ đủ giấc và được khuyến khích vận động hằng ngày qua các hoạt động như nằm sấp, lẫy, bò hoặc tập đứng.
Trong tương tác sớm, cha mẹ có thể biến mọi sinh hoạt thành cơ hội học tập. Trò chuyện khi thay tã, khi mặc quần áo hoặc khi cho ăn giúp trẻ tiếp nhận ngôn ngữ tự nhiên. Đọc sách tranh, chơi trò ú òa, mô tả đồ vật và khuyến khích trẻ bập bẹ là những hoạt động quan trọng để phát triển trí tuệ. Khi trẻ biết đi, cha mẹ có thể hướng dẫn những quy tắc đơn giản như chờ đến lượt hoặc cất đồ chơi sau khi chơi.
Môi trường an toàn là yếu tố không thể thiếu. Nghị định 56/2017/NĐ-CP xác định tai nạn thương tích là một trong các nhóm nguy cơ cao đối với trẻ nhỏ, bao gồm ngã, bỏng, đuối nước, điện giật và hóc dị vật (Điều 11-14). Tài liệu sức khỏe gợi ý các biện pháp phòng tránh như che ổ điện, cất hóa chất và vật sắc nhọn, lắp thanh chắn cầu thang và không để trẻ chơi một mình gần nước.
Ở góc độ giáo dục, Thông tư 52/2020/TT-BGDĐT yêu cầu các cơ sở mầm non phối hợp với gia đình để bảo đảm an toàn và tạo môi trường phát triển phù hợp cho trẻ.
Ở bất kì nơi nào, môi trường an toàn cho trẻ nhỏ là yếu tố cực kỳ quan trọng và cần thiết.
Hiệu quả của các thực hành này không chỉ phụ thuộc vào cha mẹ mà còn vào hệ thống hỗ trợ xung quanh gia đình. Trạm y tế xã có vai trò hướng dẫn theo dõi tăng trưởng, tư vấn dinh dưỡng và hỗ trợ tiêm chủng. Cộng tác viên trẻ em, trường mầm non và các chương trình truyền thông địa phương giúp gia đình tiếp cận kiến thức cập nhật, đúng đắn và phù hợp với từng lứa tuổi. Khi gia đình và cộng đồng phối hợp chặt chẽ, trẻ sẽ được hưởng một môi trường phát triển toàn diện và an toàn trong những năm đầu đời.
Tài liệu tham khảo dành cho cha mẹ:
📄 Quyết định 2780/QĐ-BYT ngày 29/08/2025 về Kế hoạch Tiêm chủng mở rộng giai đoạn 3 năm (2026-2028) 👉 [DOWNLOAD tại đây]
📘 Hướng dẫn chăm sóc sức khỏe và dinh dưỡng cho trẻ nhỏ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📗 Hướng dẫn phát triển trí tuệ và tương tác sớm với trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📙 Hướng dẫn hành vi - cảm xúc và kỹ năng an toàn cho trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
