Kiệt tác hồ treo thủy lợi trên Cao nguyên đá: Giải cơn khát ngàn người

Mong hồ treo "phủ kín" bản làng

Tròn 20 năm kể từ khi hai chiếc hồ treo đầu tiên được thí điểm xây dựng tại hai xã Sà Phìn và Tả Lủng, tới thời điểm hiện tại, khắp các bản làng vùng cao Hà Giang đang có hàng trăm hồ treo đã hoàn thành, đưa vào sử dụng. Và, sẽ còn nhiều hồ treo khác sẽ mọc lên ở những vùng sâu, vùng xa, những nơi khô hạn để kéo nước về.

Đề án “Hồ chứa nước 4 huyện vùng cao núi đá phía Bắc” triển khai từ năm 2007 đến nay đã được đầu tư xây dựng và hoàn thành 121 hồ treo, với tổng dung tích trữ nước là 554.643 m³ nước. Tổng số vốn được đầu tư xây dựng là 1.370 tỷ cung cấp nước sinh hoạt cho hơn 100.000 người.

Con số này tương đương hơn nửa triệu khối nước mưa tự nhiên được lưu trữ, cất giữ thay vì bị bốc hơi, bị thẩm thấu, bị thất thoát lãng phí không kiểm soát.

Sự hữu dụng của những chiếc hồ treo trong đời sống sinh hoạt hằng ngày thiết thực tới mức, nhiều bản làng không chỉ trên cao nguyên núi đá, mà cả những huyện núi đất phía Tây như Hoàng Su Phì, Xín Mần cũng viết đơn kiến nghị tỉnh đầu tư xây hồ trữ nước cho bà con.

Tháng 6/2019, Hội đồng Nhân dân tỉnh Hà Giang (cũ) chuyển các vấn đề cử tri kiến nghị tới UBND tỉnh. Trong số 9 nội dung thuộc lĩnh vực nông lâm nghiệp - nông thôn có tới 4 kiến nghị liên quan tới vấn đề hồ treo.

Người dân thôn Há Đề kiến nghị tỉnh bố trí kinh phí xây dựng hồ treo mới, sửa chữa hồ treo Xín Cái để cấp nước sinh hoạt cho nhân dân thôn Lùng Vần Chải (huyện Đồng Văn) và xã Xín Cái (huyện Mèo Vạc); kiến nghị xây mới 2 hồ treo cấp nước cho nhân dân các thôn Lũng Chỉn, Cò Súng, Lũng Làn, Tù Lủng Trên, Trà Mần, Lũng Lình thuộc rốn hạn Sơn Vĩ trước thực trạng thiếu nước sinh hoạt từ tháng 9 cho tới tháng 1 năm sau; xây dựng hồ treo cho các thôn Pố Lồ; xây dựng công trình cấp nước và đường ống dẫn nước từ thôn Lán Xì đến thôn Cháng Phùng An ở Phố Cáo, xây dựng hồ treo Tả Lử Thận trên đất Pả Vầy Sủ thuộc Xín Mần (đã khảo sát từ năm 2016 nhưng chưa tiến hành xây dựng)…

Trước những kiến nghị chính đáng của người dân, chính quyền tỉnh Hà Giang khi đó thừa nhận, do nguồn vốn trung hạn 2016 - 2020 của tỉnh gặp rất nhiều khó khăn, phải tập trung thanh toán nợ đọng cơ bản nên việc bố trí vốn khởi công mới các công trình hồ treo chứa nước phải tạm dừng. Tuy nhiên, tỉnh vẫn hứa với người dân sẽ bố trí nguồn vốn để thực hiện một dự án hiệu quả, thiết thực, đầy tính nhân văn này, trong đó sẽ kêu gọi các tổ chức, cá nhân, mạnh thường quân… hỗ trợ kinh phí để giúp người dân vùng cao, vùng sâu xa đặc biệt khó khăn. Mà ở vùng cao nguyên đá, nơi nào cũng khó khăn, hiểm trở, nơi nào cũng thiếu nước, cần nước…

Những hồ treo được xây dựng về sau này, khi đã đúc rút được các bài học kinh nghiệm từ thực tế thi công, vận hành hồ treo Sà Phìn (dung tích 3.000m², khởi công xây dựng tháng 5/2002); và quan trọng nhất đã được Nhà nước bố trí kinh phí thực hiện, đã mở rộng hơn rất nhiều về quy mô, dung lượng, từ đó cung cấp nước sạch sinh hoạt cho quy mô dân số lớn hơn, mở rộng hơn sang các bản làng lân cận.

Theo đó, các hồ treo được xây dựng thường có quy mô từ 2.500 – 5.000 m³, cấp nước cho nhóm hộ từ 150 – 300 hộ. Tường và đáy hồ treo chủ yếu bằng bê tông hoặc bê tông cốt thép, các hạng mục phụ trợ gồm hệ thống thu nước bằng ống dẫn từ mó nước nhỏ về hồ hoặc thu từ thềm thu nước của hồ; hệ thống ống cấp nước từ hồ ra bể lọc nước và dẫn nước đến bể chứa nước ở khu vực gần dân cư…

Nửa triệu m³ nước và 100 nghìn dân có nước sạch

Năm 2022, Hà Giang một lần nữa tiến hành tổng rà soát, đánh giá hiệu quả hoạt động của các hồ treo hiện có trên địa bàn toàn tỉnh. Giám đốc Sở NN-PTNT tỉnh Hà Giang khi đó là ông Hoàng Hải Lý cho biết: Các hồ treo được đầu tư xây dựng hiện nay đang được quản lý, vận hành khai thác sử dụng rất hiệu quả, thực hiện chức năng tích nước vào mùa mưa, cấp và giải quyết cơ bản tình trạng khan hiếm nước vào mùa khô (từ 4 - 6 tháng/năm) cho khoảng 33% dân cư thuộc bốn huyện vùng cao núi đá.

Ông Lý cho hay, việc lựa chọn vị trí xây dựng công trình rất thuận lợi, lựa chọn giải pháp kỹ thuật và quy mô không quá phức tạp, thời gian thực hiện hoàn thành ngắn do các hồ treo có quy mô nhỏ (dung tích hồ nhỏ, phạm vi cấp nước nhỏ…), chủ yếu tận dụng lấy nước từ các nguồn sinh thủy (các mó nước nhỏ) hoặc một số ít hồ tận dụng nước mưa từ thềm thu nước. Ngoài ra, mức vốn đầu tư cho từng hồ không lớn, phù hợp với điều kiện bố trí kinh phí còn khó khăn của tỉnh trong thời gian vừa qua.

Việc đảm bảo cấp nước sinh hoạt giúp người dân ổn định cuộc sống, tập trung các nguồn lực để xây dựng và phát triển kinh tế hộ gia đình, góp phần tích cực trong xóa đói, giảm nghèo ở vùng sâu, vùng xa, nâng cao trình độ dân trí, tạo điều kiện thuận lợi cho đồng bào sớm thoát khỏi nghèo, phát triển du lịch cao nguyên đá Đồng Văn. Ngoài ra một số hồ còn tạo điểm nhấn du lịch, là vị trí cho khách tham quan, chụp ảnh lưu niệm.

Tuy nhiên, ông Hoàng Hải Lý cũng thừa nhận, các hồ treo được xây dựng với quy mô công trình nhỏ, dung tích hồ chứa ít, trữ được ít nước, mới chỉ chủ động giải quyết được tình trạng thiếu nước vào mùa khô đối với các khu dân cư tập trung ít người, các cơ quan hành chính trên địa bàn cấp xã, thôn, bản; chưa đủ để cung cấp nước cho nhiều lĩnh vực khác.

Ngoài ra, chất lượng nước chưa thật sự đảm bảo, đặc biệt về lâu dài do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, các hồ treo chưa đảm bảo nhiệm vụ giải quyết nguy cơ chất và lượng nước bị suy giảm, chưa giải quyết được vấn đề tận dụng tài nguyên nguồn nước – điều tiết nhằm cấp nước bền vững.

Ngành nông nghiệp của tỉnh cực Bắc tính toán, thời gian tới sẽ tiến hành xây dựng các hồ chứa nước dung tích lớn và đa mục tiêu. Trên cơ sở đánh giá, phân tích ưu nhược điểm giải pháp đầu tư xây dựng hồ treo với việc đề xuất xây dựng các hồ chứa nước lớn đa mục tiêu, sẽ xin ý kiến UBND tỉnh để khảo sát, nghiên cứu, đánh giá tính khả thi việc xây dựng hồ chứa đa mục tiêu trên phạm vi toàn tỉnh, trong đó đánh giá sâu, kỹ và ưu tiên đầu tư xây dựng hồ chứa đa mục tiêu trên địa bàn 4 vùng cao phía Bắc (Quản Bạ, Yên Minh, Đồng Văn, Mèo Vạc) và 2 huyện phía Tây (Xín Mần, Hoàng Su Phì) của tỉnh Hà Giang cũ.

“Quá trình thẩm định chủ trương đầu tư và thẩm định thiết kế kỹ thuật công trình hồ treo phải được xem xét cùng với giải pháp xây dựng hồ chứa nước lớn đa mục tiêu trước khi trình phê duyệt, nếu điều kiện phù hợp phải ưu tiên giải pháp xây dựng hồ chứa đa mục tiêu, giảm thiểu tình trạng trùng lắp, chồng chéo trong đầu tư, tránh lãng phí nguồn vốn đầu tư” - ông Hoàng Hải Lý thông tin.