'Phơi nhang' mở cửa làng hương Quảng Phú Cầu

Hương xưa nghề cũ Hà thành

Với làng nghề làm hương Quảng Phú Cầu (xã Ứng Thiên), trước là xã Quảng Phú Cầu (huyện Ứng Hòa, TP. Hà Nội), hương không chỉ là sản phẩm truyền thống. Nó là linh hồn của nghi lễ, là hơi thở của lễ hội, là mùi giỗ chạp, cưới xin… Cây hương kết nối con người với thế giới tâm linh thiêng liêng, nối quá khứ với hiện tại. Mỗi cây hương với người Việt, luôn đi cùng sự thành kính với tổ tiên, mong cầu những điều tốt đẹp…

Quảng Phú Cầu - làng nghề truyền thống của đất Hà thành. Làng có lịch sử hơn một thế kỷ, bắt đầu từ thôn Phú Lương Thượng, lan rộng ra các thôn khác như Đạo Tú, Cầu Bầu, Xà Cầu… 

Xưa, nghề làm hương vốn chỉ là nghề phụ những lúc nông nhàn. Qua nhiều thế hệ, tăm hương dần trở thành nghề chính, là sinh kế của dân làng. Mỗi que hương, mỗi bó tăm là một phận đời, một phần ký ức của người làm hương. Bà Trần Thị Xuân (71 tuổi) - từ tấm bé đã gắn bó với cây hương, bột trầm, bột quế… Đến khi trưởng thành, lên bà, rồi lên cụ…, vẫn đam mê công việc vót vầu, làm hương. Đôi tay bà thoăn thoắt xòe từng bó tăm hương, tranh thủ phơi cho kịp đợt hàng sắp gửi.

“Ngày xưa làm thủ công vất vả nhưng nhờ nó mà cuộc sống của chúng tôi cũng đủ đầy. Thêm nữa, cái nghề cũng là nét đẹp quê hương từ đời ông cha truyền lại nên vất vả mấy chúng tôi vẫn yêu, vẫn trân trọng”. Từ tình yêu nghề và niềm tin tâm linh ấy, hương Quảng Phú Cầu không chỉ đơn thuần là một mặt hàng, mà còn là nơi ký thác niềm hy vọng, là nhịp cầu kết nối quá khứ với hiện tại, tương lai.

Trải hơn trăm năm, nghề hương ở Quảng Phú Cầu đã nhiều thay đổi. Theo bà Xuân, trước kia mỗi công đoạn chẻ tre/vầu, vót tăm, nhuộm, se, phơi… đều làm thủ công. Khi ấy, mỗi que hương làm ra là thành quả của rất nhiều công đoạn, từ ngâm tre, pha tre, phơi nắng phơi sương, chẻ mành… Khi nhu cầu lớn, thị trường rộng, áp lực thời gian và sức lao động tăng cao, nhiều hộ dân đã mạnh dạn đầu tư máy móc để thay sức người. Nhờ cải tiến, sản lượng làm hương đã tăng nhiều lần, đảm bảo được những đơn hàng lớn. Điều đáng quý là dù có máy hỗ trợ, các công đoạn quyết định “linh hồn” của hương như trộn hương, chọn nguyên liệu, phơi khô… vẫn được giữ nguyên theo phương pháp truyền thống.

Bức ảnh ‘mở cửa’ làng nghề trăm tuổi  

Năm 2020, trong cuộc thi ảnh “Màu đỏ” (Red 2020) của ứng dụng Agora, vượt qua gần 10.000 tác phẩm, bức ảnh “Phơi nhang” của nhiếp ảnh gia Nông Thanh Toàn đã giành ngôi quán quân. Bức ảnh với sắc đỏ rực rỡ đã bất ngờ thổi bùng lên sự chú ý đến làng tăm hương nhỏ, kéo một làn sóng du khách quốc tế đến khám phá nghề truyền thống.

Cũng bởi cơ duyên ấy, anh Nguyễn Đình Đảm - lúc bấy giờ đang là trưởng thôn Cầu Bầu, đã thấy tiềm năng rõ rệt: nếu khéo biết kết hợp giữa sản xuất hương truyền thống và du lịch trải nghiệm văn hóa, có thể vừa giữ nghề, vừa mở ra hướng sinh kế mới cho dân làng. Sau nhiều lần bàn bạc với chính quyền địa phương và các đơn vị văn hóa và du lịch, ý tưởng biến làng nghề thành điểm tham quan chính thức được hình thành.

Và rồi, vào ngày 25/2/2023, mô hình thử nghiệm “Điểm du lịch Làng nghề Tăm hương Quảng Phú Cầu” chính thức khởi động. Mở đầu đầy bỡ ngỡ: mặt bằng còn đơn sơ, cơ sở vật chất chưa hoàn chỉnh, nhiều người dân chưa quen việc tiếp khách. Khó khăn, vất vả là điều không thể tránh khỏi. Nhưng với quyết tâm và tình yêu với nghề tổ truyền, làng nghề dần trở thành điểm đến hấp dẫn. Nhờ du lịch, thu nhập của nhiều hộ dân được cải thiện. Không chỉ bán hương, họ còn bán trải nghiệm, bán câu chuyện của làng. Và quan trọng hơn, nhờ sự quan tâm của du khách, người làm nghề có thêm niềm tin vào giá trị văn hóa mà họ đang gìn giữ.

Khi sản xuất và du lịch đứng cạnh nhau, làng nghề có thêm thế và lực để phát triển bền vững. Du lịch không làm biến dạng nghề. Ngược lại, nó buộc người dân phải giữ nghề cẩn thận hơn, chuẩn chỉnh hơn, vì mỗi công đoạn, mỗi tán hương đều có thể trở thành “phát ngôn viên” của văn hóa làng.

Ông Nguyễn Đình Đảm - trưởng thôn Cầu Bầu kiêm Giám đốc hợp tác xã Dịch vụ du lịch làng nghề Tăm hương Quảng Phú Cầu cho hay: từ dịp tháng 8 trở đi làng nghề bắt đầu đông khách. Ngày cao điểm đón tới 300 lượt tham quan trong đó tới 80% là khách nước ngoài.

Thanh niên Quảng Phú Cầu trước đây hay rời quê đi làm ăn xa, nay đã có lý do để trở lại. Người trẻ mở studio chụp ảnh, làm nội dung đưa lên mạng xã hội, trở thành hướng dẫn viên du lịch bản địa. Người lớn tuổi, nhờ có du khách, được dịp kể về kỷ niệm thời xưa cũ, về những mùa hương xưa, về cách chọn tre, chọn bột trầm. Những điều tưởng như chỉ còn trong ký ức nay được truyền lại thông qua những câu chuyện sống động mỗi ngày.

“Từ ngày làm du lịch, người dân có thêm nguồn thu, đón những đợt khách đến, dân làng tôi lại thấy nghề vẫn còn nhiều tiềm năng. Người trẻ năng động hơn, phù hợp làm công tác đón tiếp khách du lịch, giúp họ chụp ảnh, giới thiệu văn hóa làng nghề. Càng làm càng thấy tự hào” - chị Lê Thị Anh, nhân viên làng nghề du lịch chia sẻ.

Quảng Phú Cầu không chỉ giữ nghề, mà đang thích ứng linh hoạt với thời đại. Nghề làm hương không còn là nghề “một nắng hai sương” mà làng nghề đã biết ứng dụng công nghệ vào sản xuất để ổn định, hiệu quả. Việc kết hợp giữa sản xuất tại chỗ và du lịch làng nghề không chỉ mang lại nguồn thu mới cho người dân, mà còn giữ lại một mảng hồn xưa nghề truyền thống. Trầm, hương - thứ gắn bó với đời sống tâm linh mỗi người con đất Việt từ bao đời, nay lại có thêm vai trò khác: trở thành cầu nối để những giá trị truyền thống được lan tỏa trong thời đại mới.

Trong sắc đỏ trải dài trên những sân phơi, Quảng Phú Cầu đã chứng minh truyền thống không hề đứng ngoài thời cuộc. Ngược lại, khi được thắp sáng bằng tinh thần đổi mới, nó có thể trở thành động lực để một làng quê bước tiếp, vững vàng, tự tin đầy sức sống. Nó giúp đời sống dân làng đa dạng hơn, giúp nghề bớt bấp bênh, giúp người trẻ có cơ hội tiếp nối mà không phải bỏ quê xa xứ. Như lời trưởng thôn Nguyễn Đình Đảm: “Du lịch giúp làng nghề sống lại theo cách chúng tôi chưa từng nghĩ tới!”.