Đại điền thoát nghèo: [Bài 6] Nhà chọn tạo giống của nông dân

Học nông nghiệp để về làm lúa giống

Bởi không chịu được sốt rét nên năm 1995, anh Đặng Đức Ninh lại từ Tây Nguyên trở về quê lúa Thái Bình. Lúc đó cha anh là kỹ sư Đặng Tiểu Bình ở Trung tâm Khảo nghiệm khuyến nông Thái Bình bắt đầu phát hiện ra những cây lúa đột biến của giống lúa 13/2 mà về sau ông đặt tên là BC15 nên anh cũng muốn lao vào phụ giúp.

Nhưng càng tiếp xúc với công việc nghiên cứu thì anh càng thấy kiến thức về sinh học của mình quá kém, dù đã xem lại cả sách giáo khoa của lớp 12 cũng không thể hiểu nổi. Bởi thế năm 1998 anh quyết định thi vào Học viện Nông nghiệp. Sau khi ra trường, kỹ sư Đặng Đức Ninh về công tác ở Trạm Khuyến nông huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình và lại cùng với bố mình nghiên cứu tiếp giống lúa BC15. Từ đời bố đến đời con, họ mất đúng 11 năm kể từ năm 1995 để hoàn thiện giống lúa này.

Lúc đó cơ cấu giống lúa thuần ở Việt Nam còn rất nghèo nàn, quanh đi quẩn lại chỉ có Khang Dân, Q5, Bắc Thơm… Giống thì năng suất nhưng chất lượng gạo kém, giống thì chất lượng gạo tốt nhưng năng suất, sức chống chịu kém. BC15 đã xuất hiện như một ngôi sao sáng bởi có khả năng chống chịu khá, năng suất cao, cơm ăn ngon. Nó nhanh chóng chiếm lĩnh cơ cấu giống lúa của các tỉnh, thành, nhất là sau khi được bán bản quyền cho Cty CP Giống Cây trồng Thái Bình (sau này thành Công ty CP Tập đoàn ThaiBinh Seed) với giá 200 triệu đồng vào năm 2007.

Năm 2009 anh Ninh lập gia đình. Sau đó do tình hình kinh tế khó khăn, lương nhà nước ba cọc ba đồng không đủ lo cho vợ con, thêm vào đó việc nghiên cứu lập lờ giữa công và tư nên anh quyết định rời nhà nước để về nhà tự làm nghiên cứu. Năm 2014 anh bán bản quyền giống lúa M1-NĐ cho Công ty TNHH Cường Tân với giá 1 tỷ đồng. Năm 2018 anh bán bản quyền giống lúa PM2 cho Công ty Giống cây trồng Nam Dương với giá 1,5 tỷ đồng. Sau đó anh bán tiếp PM252 cho Công ty CP Đầu tư Thương mại Đại Dương với giá 1 tỷ đồng…

Có vốn trong tay, anh thuê khu ruộng gần nhà ở xã Vũ Ninh huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình cũ (hiện là xã Vũ Quý của tỉnh Hưng Yên) để vừa nghiên cứu, vừa sản xuất, thỏa ước mơ trở thành một đại điền từ thủa còn ngồi trên ghế nhà trường. Thấy lúa gặt về không phơi được vì trời đổ mưa dầm dề lắm khi để mọc cả mầm, anh đã tự tay thiết kế và xây dựng một giàn sấy thô sơ.

Thuê thêm 3 người để cùng nghiên cứu nên anh phải nghĩ ra việc để cho họ làm. Vậy là diện tích ruộng được mở rộng thành 40 mẫu (tương đương 15 ha). Tuy nhiên 40 mẫu đó lại không tập trung một chỗ mà tới mấy xứ đồng, khó chăm sóc, khó theo dõi, khó quản lý, đành phải thải hồi nhân viên, thu gọn diện tích chỉ còn 10 mẫu như hiện tại. Quy mô nghiên cứu cũng phải thu gọn, chỉ còn mình anh tự cày, tự cấy, tự gặt, tự tuốt rồi tự đánh giá trên đồng lẫn tại nhà. Mỗi năm anh sản xuất được 20-30 tấn lúa giống, chủ yếu để trao đổi với các anh em đại điền trồng thử rồi mở rộng ra đại trà nếu thấy hiệu quả.

Chia sẻ với nông dân

Trong một buổi sáng trời mưa lâm thâm, tôi cùng Đặng Đức Ninh ra cánh đồng của xã Vũ Quý. Lúc đó trông anh như một lão nông tri điền thực sự, chân bước thoăn thoắt, tay nâng từng lá lúa, bông lúa lên mà quan sát bằng cặp mắt đen rất sắc sảo. Dường như trên đời chỉ có mình anh và cây lúa vậy.

“Trước đây có một thời kỳ Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống, sản phẩm cây trồng Quốc gia thu phí khảo nghiệm rất cao, không kham nổi nên tôi đành phải bán giống thô cho các công ty để họ tự lo khảo nghiệm. Hiện tôi đang có giống PM8 chất lượng gạo thơm ngon như Bắc Thơm 7 ngày xưa chứ không phải là Bắc Thơm 7 bây giờ đang ở trong tình trạng “năm cha, ba mẹ”.

Năng suất, độ chống chịu của PM8 cũng hơn hẳn Bắc Thơm 7, vụ mùa đạt 1,8-2 tạ/sào và không bị bạc lá, rầy nâu, cây vươn nhanh nên đưa được xuống cả vùng canh tác lúa rươi của Hải Phòng, Hưng Yên. Ngoài ra tôi còn nghiên cứu một số dòng hạt dài cao sản, đáp ứng cho hướng sản xuất hữu cơ bởi khả năng chống chịu tốt nên hạn chế được việc sử dụng thuốc BVTV. Năng suất và chất lượng của những dòng này cũng cao…”.

Vừa nói anh vừa chỉ tay về hai thửa ruộng một lớn, một nhỏ có tổng diện tích 1.000m² đang trồng thử nghiệm 50 dòng lúa mỗi vụ, tương đương với 100 dòng lúa mỗi năm. Trước đây, có lúc số dòng anh trồng đã lên tới 2.000 mỗi vụ, gấp 4 lần so với tiêu chuẩn của một cán bộ khoa học thuộc viện nghiên cứu.

Thấy những thửa ruộng xung quanh đã gặt hết rồi mà thửa ruộng thử nghiệm lớn, chỗ lúa mới uốn câu, chỗ lúa đang chắc xanh, tôi hỏi đó có phải là một dạng cách ly về thời gian không. Anh đáp, một phần là cách ly thời gian, một phần là gây áp lực về dịch bệnh để xem khả năng chống chịu của chúng thế nào, kiểu như “khôn sống mống chết”.

Chỉ vào một thửa ruộng thử nghiệm nhỏ cách đó một con đường, trên ruộng chỉ còn trơ lại vài cây lúa loi thoi, anh nói, vụ này bên đó bị lụt nặng nên chỉ còn sót lại mấy cá thể, nhưng có thể từ mấy cây lúa này, sẽ nghiên cứu được khả năng chống chịu của chúng, biết đâu tìm được đặc tính quý. 

Ánh mắt người kỹ sư sáng lên hy vọng, rồi lại chợt trầm tư. Anh bảo: “Tôi cứ sống điền viên như thế này mà lại vui, chứ để làm giàu thì phải theo mấy công ty bảo vệ thực vật mà bán thuốc. Tôi chỉ mong Luật Sở hữu trí tuệ được sửa đổi, bảo hộ cả nguồn gen lẫn bảo hộ thương mại để ngăn không cho người ta mua giống một vụ rồi sử dụng chín mười vụ. Cứ làm như thế thì những người nghiên cứu giống, thương mại giống sẽ bị chết dí.

Nhưng suy cho cùng làm nông dân cũng khổ bởi họ ở tầng lớp thấp nhất của xã hội rồi. Xuất phát điểm của họ quá thấp, nhiều khi nghe người ta quảng cáo thuốc này tốt, giống kia tốt thì tin và nghe theo thành ra phải trả giá. Bởi thế tôi muốn công việc chọn tạo giống sẽ cho ra đời nhiều những giống lúa quý, có sức chống chịu cao để hỗ trợ, đồng hành với người nông dân cho vơi bớt phần nào sự vất vả của họ”.