Đánh thức bản làng sau lũ: [Bài 2] Cần lựa chọn an toàn cho tương lai

Sau hơn 40 ngày nước mới rút, người dân bản Kim Vân lại phải đối phó với một biển bùn đất khổng lồ. Nhà cửa, ruộng nương, trường học… đều hòa trong một màu đất. Nhờ có nhiều lực lượng, người dân đang dần ổn định cuộc sống.

Màu xanh áo lính ở Kim Vân

Ngay sau khi bão tan, dù nước vẫn còn ngập băng, lực lượng của xã Văn Lang cùng một đơn vị quân đội đã được điều động vào hỗ trợ người dân bản Kim Vân.

Một chiến sĩ của Trung đoàn 750, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Thái Nguyên, cho biết: Khi nhận lệnh từ cấp trên, đoàn đã lập tức hành quân tiếp cận hiện trường. Tuy nhiên, để vào được bản Kim Vân không hề dễ dàng. Con đường duy nhất dẫn vào bản bị sạt lở nghiêm trọng, nhiều điểm bị nước lấn sâu tạo thành những hàm ếch lớn. Xe máy không thể đi, xe tải cứu hộ càng không thể vào. Để đến được với người dân, chúng tôi phải đi bộ gần 8 km, đất đá ngổn ngang, nhiều đoạn phải vịn vào vách núi để tránh trượt xuống taluy.

Mỗi người đều mang theo cuốc, xẻng, cưa tay, ủng chống nước và ít lương khô. Đến nơi, họ lập tức chia nhóm: Một nhóm thông đường từ trong bản ra, một nhóm hỗ trợ người dân dọn dẹp nhà cửa và nhóm còn lại tìm kiếm tài sản bị chôn lấp trong bùn.

Bùn đất bám dày dưới chân, trơn như bôi mỡ. Có nơi bùn ngập đến đầu gối, phải dùng xẻng múc từng lớp mới tìm được nền đất bên dưới. Nhiều người dân, cả đàn ông lẫn phụ nữ phải dùng tay không để gạt bùn, tìm những món đồ bị chôn như nồi, chậu, cặp sách của trẻ nhỏ...

Chị Nông Thị Phương, một người dân có nhà sàn bị sập gần như hoàn toàn, vừa dọn dẹp vừa cho biết: “Nhà của chị bị ngập hoàn toàn, nước kéo đi xa hơn chục mét. May mà có mấy anh bộ đội phụ khiêng về”.

Những thanh gỗ nặng hàng chục ký được kéo lên từ bùn, rửa qua nước suối rồi xếp lại để người dân có thể tận dụng dựng tạm chỗ ở. Cứ mỗi lần nhấc được một thanh gỗ lên khỏi mặt bùn, cả nhóm lại thở phào như vừa vượt qua một thử thách lớn.

Trung tá Hoàng Văn Tuân, Phó Trung đoàn trưởng Trung đoàn Bộ binh 750 (Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Thái Nguyên), đang trực tiếp chỉ huy tại hiện trường, cho biết: "Đoàn có tất cả 27 cán bộ, chiến sĩ tham gia hỗ trợ nhân dân. Đến nay, anh em đã vào đây được 15 ngày, hỗ trợ toàn bộ bà con trong bản. Ai cần gì, tôi sẽ cắt cử người đến giúp".

Cùng chung tay giúp đồng bào hồi sinh, anh Chung Đức Tuân, công nhân Đội điện khu vực Na Rì, đang trèo cột thay mới toàn bộ đường dây và công tơ điện trong thôn. Anh chia sẻ: “Toàn bộ đường dây điện và các hộp công tơ của bà con đều đã hỏng. Giờ phải thay lại hết thì mới hoạt động được”.

Cần một giải pháp an toàn

Đi thực tế vào thung lũng Kim Vân cùng trưởng bản Lý Văn Minh, phóng viên ghi nhận: Vùng Kim Vân nằm dưới chân các dãy núi cao, có một dòng suối nhỏ chảy xuyên qua thung lũng. Vào mùa khô, dòng nước chỉ róc rách, thậm chí có đoạn cạn trơ đá. Nhưng mỗi khi mưa lớn, nước từ các khe núi dồn về rất nhanh. Đặc biệt, đoạn suối chảy qua một hang đá tự nhiên bên trong núi được xem là “yết hầu” quyết định việc thoát nước của cả thung lũng.

Nhiều năm qua, khu vực này liên tục bị bồi đắp bởi bùn đất, rác, thân cây mục và vật liệu trôi theo dòng nước. Lòng hang bị thu hẹp, khiến dòng chảy mùa mưa không thoát kịp. Khi lượng nước đổ về vượt quá khả năng lưu thông, đoạn “họng suối” này bị tắc nghẽn, nước dâng ngược trở lại và biến toàn bộ thung lũng Kim Vân thành một hồ chứa khổng lồ. Đợt lũ vừa rồi, nước ngập suốt hơn một tháng là minh chứng rõ cho hiện tượng này.

Trao đổi về vấn đề này, ông Nông Văn Thắng, Trưởng phòng Kinh tế xã Văn Lang, cho biết: Qua theo dõi biến động địa chất và hiện tượng ngập lụt trong nhiều năm, các cơ quan chuyên môn nhận thấy hệ thống thủy văn ở Kim Vân có nhiều yếu tố bất thường. Địa hình khép kín, dòng thoát nước phụ thuộc vào một cửa hang duy nhất và rất dễ bị tắc khi mưa lớn.

Theo ông Thắng, có hai phương án đặt ra: Phương án 1, tiếp tục cho người dân sinh sống, cần lập dự án khảo sát địa chất chi tiết, đo đạc lòng suối và phần hang đá để xử lý điểm nghẽn. Nạo vét, mở rộng cửa hang, gia cố các vị trí có nguy cơ sạt lở; xây dựng mương thoát phụ. Tuy nhiên, phương án này tốn kém, đòi hỏi khảo sát chuyên sâu và khó bảo đảm an toàn tuyệt đối trong các trận mưa lớn cực đoan.

Phương án 2, quy hoạch Kim Vân thành hồ chứa nước tự nhiên, do nơi đây có địa hình lòng chảo, khả năng tích nước lớn cho phép nghiên cứu xây dựng hồ điều hòa nhằm giảm tải lũ cho vùng hạ du. Người dân sẽ được bố trí tái định cư lên khu vực cao ráo. Đây là phương án an toàn và bền vững, nhưng cần đánh giá đầy đủ về tác động và kinh phí.

“Hiện xã đã báo cáo các cơ quan chuyên môn của tỉnh để tổ chức khảo sát tổng thể. Từ đó mới xác định được nên đầu tư xử lý điểm nghẽn hay chuyển hướng quy hoạch toàn vùng thành hồ chứa”, ông Thắng nhấn mạnh.

Ông Mã Ngọc Quốc, Phó Chủ tịch UBND xã Văn Lang, cho biết: Xã đang phối hợp với các sở, ngành của tỉnh Thái Nguyên để xây dựng phương án lập khu tái định cư thôn Kim Vân. Dự kiến khu tái định cư rộng khoảng 12 ha, gồm mặt bằng, nhà ở, hạ tầng giao thông, điện, nước… bảo đảm cho bà con ổn định cuộc sống lâu dài. Toàn bộ 42 hộ bị ảnh hưởng trong đợt lũ vừa qua đã cam kết di dời khi dự án hoàn thành.

Rời Kim Vân, phóng viên ghi nhận địa phương đang tiếp tục tổng hợp ý kiến và báo cáo cấp có thẩm quyền để xem xét phương án phù hợp nhất cho khu vực. Dù lựa chọn giữ lại bản làng hay xây dựng khu vực tái định cư mới, mục tiêu chung của chính quyền và người dân là đảm bảo một tương lai an toàn - để Kim Vân có thể bước vào hành trình hồi sinh bền vững và bình yên hơn trong những mùa mưa lũ tiếp theo.